Rais—Yu Laikim Nupela o Kukim?
WANPELA MAN LONG INDIA I RAITIM DISPELA STORI BILONG KIRAP!
SAPOS wanpela India i singautim yu i go kaikai long haus bilong em, ating em bai askim yu, ‘Yu save kaikai rais ol i kukim o nupela rais?’ Long India, planti rais (60 pesen) ol i kaikai em rais ol i kukim liklik. Tasol ating yu bai kirap nogut long save long ol kantri long hap bilong Wes, klostu olgeta manmeri i kaikai rais em ol India i kolim nupela rais!
Tasol bai yu no kirap nogut sapos yu save mipela i no toktok long kukim rais bilong kaikai; mipela i toktok long pasin bilong ol India long redim rais bilong kukim na kaikai bihain. Wanem dispela pasin bilong ol India? Na bilong wanem ol i mekim olsem? Bilong save long bekim bilong dispela tupela askim, yumi mas save gut long rais na long ol samting ol i mekim long en long taim ol i kisim long gaden.
Nambawan Kaikai Bilong Planti Milion Man
Ol samting bilong bipo ol man i painim pinis na ol olpela buk i makim olsem long bipo yet i gat ol gaden rais long hap bilong India na Saina, olsem long 3,000 yia paslain long Krais. Ol India bilong bipo ol i save kolim rais olsem dhanya, em olsem “samting bilong helpim ol man long i stap laip.” Dispela nem i stret yet long dispela kaikai, long wanem, planti man moa ol i stap laip long dispela kaikai, winim olgeta narapela kaikai. Rais em i nambawan kaikai bilong ol manmeri long hap bilong Esia. Winim 600 milion manmeri long Esia i kisim bikpela hap gris bilong helpim skin taim ol i kaikai rais long olgeta de. Bikpela hap (winim 90 pesen) bilong olgeta rais ol man i kamapim na kaikai em ol i kisim long Esia.
Ol i kamapim planti rais long bikpela hap graun long maus bilong wara Ganjis. Em ples hat i gat planti ren, na i gat planti man bilong wok long gaden, olsem na em i gutpela ples tru bilong kamapim rais. Ol pren bilong mipela i stap long ol liklik ples long dispela hap ol i singautim mipela long i go lukim ol i kisim na wokim rais, olsem na mipela i go lukim ol.
Kisim Rais Long Gaden
Mipela i kalap long bas i bringim mipela i go long taun Jaidakot long Wes Bengal, na mipela i lusim bas na kalap long liklik karis i gat tripela wil na mipela i go moa. I no longtaim na mipela i lukim bikpela wok i kamap long ol gaden. I no ol traipela masin i wok long kisim kaikai long gaden. Nogat. Ol man i wok—ol papa na pikinini man na ankol na brata ol i wok strong long kisim rais long gaden. Ol i holim sampela stik rais long han na katim long liklik sarep. Wanpela man bilong wok i save mipela i gat kamera na kwiktaim em i wokim mekpas rais na holim i go antap bilong makim olsem em i wok strong. Mipela lap, long wanem, ol dispela man bilong ples i lain pinis long kamera na ol i no sem.
Ol i save lusim ol mekpas rais i stap long san inap wanpela o tupela de bambai i drai. Bihain ol pikinini bilong famili i kisim ol dispela mekpas i drai pinis na karim long het i go long haus.
Nau mipela i kamap pinis long ples. Mipela i mekim gutpela pasin daun na tokim man i singautim mipela i kam long haus bilong em, olsem: “Dada, yu stap i orait?” Pes bilong em i lait na mipela i save olgeta samting i stap i orait, na mipela i lukim meri bilong em i hariap i go wokim ti.
Taim mipela i dring ti, mipela i askim em long kaikai em i kisim long gaden long dispela yia. Em i bihainim pasin bilong ol fama na bosim gut bel na em i tok: “Em gutpela liklik.” Tasol em i tok, em i no laikim nupela kain rais ol man i kamapim bilong karim planti kaikai. Dispela kain rais i save pinisim gris bilong graun. Pastaim ol man i ting dispela kain rais i olsem mirakel bilong helpim ol, tasol nau nogat. Bilong dispela kain rais i ken kamap gut, ol fama i mas tromoi marasin bilong putim gris long graun na dispela kain marasin i gat bikpela pe bilong en. Em yet em i no inap baim.
Rausim Pipia na Kukim Liklik
Mipela i dring ti pinis na mipela tokim famili ol i mas i go wok gen long gaden; mipela i no ken pasim ol, long wanem, mipela i kam bilong lukim dispela wok. Dispela famili ol i rausim pinis ol lip samting bilong rais na kisim pinis kaikai bilong en. Tasol long wanpela haus klostu, ol meri bilong narapela famili i wok strong yet. Ol i paitim ol wan wan mekpas long wanpela bet mambu na ol pikinini bilong rais i pundaun long daunbilo. Ol pipia stik bilong rais ol i hipim i stap.
Nupela rais ol i save kolim olsem padi. Em i gat strongpela skin na bel i no inap brukbrukim. Olsem na man i laikim nupela rais, em i mas rausim dispela strongpela skin. Tasol ol man bilong ol narapela kantri i save laikim klinpela rais, olsem na sapos ol i laik baim rais i go long ol, ol i save rausim skin bilong rais na wilwilim liklik tu bilong klinim.
Tasol long dispela hap ol i no save kamapim rais bilong baim i go long narapela kantri; ol famili bilong ol fama yet bai kaikai. Ol i save bungim rais long tikri, em haus rais bilong famili i gat rup morota. Ol manmeri i stap klostu long maus bilong wara Ganjis, ol i save kukim rais liklik. Mipela i save long dispela pasin bilong ol na mipela i tok pilai na tokim fama, gutpela sapos long dispela yia em i bungim nupela rais tasol bilong kaikai na em i no ken kukim.
Em i tok: “Nogat tru. Long dispela hap mipela i save kaikai rais ol i kukim; mipela i no laikim nupela rais; nupela rais i no swit long maus olsem dispela rais mipela kukim.”
Mipela harim olsem bilong wokim dispela kain rais, ol i save putim nupela rais long wara na kukim long sospen, tasol mipela i no save gut long ol samting ol i mekim. Gutpela tru pren bilong mipela i tok, em bai soim mipela ol samting famili bilong em i save mekim bilong wokim dispela kain rais. No gat wok long ol narapela kain sospen o masin samting, long wanem, ol i save wokim liklik liklik inap long famili i kaikai long wanpela o tupela wik. Ol i kisim nupela rais long tikri, em rais i gat strongpela skin i stap yet long en, na ol i putim insait long traipela sospen (hanri) na kapsaitim wanpela lita wara long en. Ol i putim sospen long liklik paia long stov (oonoon), em paia i save kukim ol pipia stik rais. Ol i kukim isi isi i go drai. Nau ol i kapsaitim dispela rais long bikpela dis i gat klinpela wara long en na larim i stap long nait olgeta. Long moningtaim ol i sipim rais na putim gen long sospen bilong kukim isi isi i go drai gen. Nau ol i kapsaitim rais long graun long san bilong rais i ken drai na kamap strong. Wan wan taim ol i go tanim rais long lek.
Mipela i pilim olsem ol i mekim bikpela wok tumas, tasol ol i laik kaikai dispela kain rais, na tu i gat sampela gutpela samting bilong kain rais olsem. Taim ol i kukim liklik olsem, dispela i mekim na ol vaitamin na ol gutpela marasin samting bilong strongim skin bilong man i pas insait tru long kaikai bilong rais. Ol dispela gutpela samting i no lus long wara long taim ol i wasim na kukim rais bilong kaikai. Olsem na dispela kain rais i save strongim gut skin. Dispela i bikpela samting long ol man i save kaikai rais olsem bikpela hap kaikai bilong ol—em i helpim ol long i stap laip.
Na ol fama i save laikim rais ol i kukim liklik, long wanem, i no save bagarap na i no hatwok long rausim skin bilong en. Dispela kain rais i strong na i no save bruk bruk.
Swit Bilong Rais
Nau pren bilong mipela i tok: “Em taim bilong dring ti gen,” olsem na mipela i wokabaut i go bek long haus bilong em. Dida (bubu mama) i redim moori, em rais ol i kukim drai na i solap. Olgeta i save laikim tru dispela kain rais, na ol pikinini i laikim moa yet. Dida i sindaun long lek klostu long stov, na em i kukim sampela kap rais em ol i kukim liklik na rausim pinis skin bilong en. Em i putim pinis liklik wara na sol long en. Ol pikinini bilong rais i drai na i no pas pas, olsem na em i wok long tromoi sampela long sospen ain i gat wesan long en i hat pinis, na taim em i kukim dispela rais, olgeta wan wan pikinini bilong rais i solap bikpela tru. Bubu i holim ol liklik stik long han na taim rais i redi pinis em i rausim kwik long wesan i go insait long wanpela basket, nogut em i paia. Bubu i save paitim han bilong ol pikinini tu long ol dispela liklik stik, em ol pikinini i putim han kwik long basket bilong kisim dispela rais i hat yet.
Mipela i amamas long kaikai dispela kain rais wantaim ol hap mit bilong drai ol i katim. Tasol mipela i no kaikai planti tumas, long wanem, mipela i save klostu nau bai mipela i kisim kaikai bilong belo.
Las tru mipela i lukim ol i rausim skin bilong rais. Bipo ol i save putim rais insait long strongpela dis na paitim paitim long hap plang em ol i wokim long lek, ol i kolim dhenki. Tasol nau, long ol liklik ples tu, i gat masin bilong wilwilim rais na rausim skin bilong en, na masin i mekim kwik dispela wok. Tasol sampela lapun i no laikim rais ol i wilwilim long masin. Ol i tok, taim ol i paitim rais long dhenki, dispela i rausim tasol skin bilong ausait, na retpela skin insait (epidermis) i stap, na dispela i mekim rais i swit long maus na i no rausim ol gutpela marasin samting bilong strongim skin bilong man. Tasol masin bilong wilwilim rais i save rausim olgeta samting—strongpela skin bilong ausait, na skin insait, na hap mit bilong rais—waitpela kaikai bilong rais tasol i stap. Em planti man long nau i laikim dispela kain waitpela rais.
Ol meri i bin wok long redim bikpela kaikai na nau ol i laik bai mipela i kaikai. Rais em pastaim ol i bin kukim liklik, nau ol i kukim tru na ol i hipim long ol lip banana. Ol i wokim kain kain kaikai long ol bin lentil, na ol kaikai bilong gaden, na pis ol i kisim long raunwara, na mipela i kaikai wantaim rais. Mipela olgeta i tok, dispela kaikai em i gutpela samting tru i bin kamap long raun bilong mipela.
Maski yumi kaikai rais ol i kukim liklik o yumi kaikai nupela rais, em gutpela kaikai i swit long maus. Rais em i wanpela kaikai God i mekim i kamap na yumi save planim na “kisim kaikai long en.”—Song 104:14.
[Blok long pes 17]
Rais “Jhal Moori”
Long ol rot long planti hap bilong India, ol man i pasim klos i gat kala kala, ol i save baim wanpela kain rais (Jhal moori) i go long ol man. Dispela kain rais i gutpela kaikai i swit; em i no hatwok long redim na i winim ol kain kaikai ol bisnis i save wokim long ol paket paket.
Ol i wokim dispela kaikai olsem: Ol i kisim wanpela kap rais i solap pinis na i no gat suga long en, na ol i tanim wantaim ol samting olsem: Tomato ol i katim liklik liklik, na anian, na kukamba, na grinpela lombo (sapos yu laik), na sampela pinat, na chick-peas (sapos yu laik), na wanpela kain kari (chaat masala) em yu inap kisim long stua bilong ol India, o liklik sol na pepa, na liklik hap spun wel mastet o narapela wel bilong kaikai. Ol i seksekim strong na kaikai wantu tasol.
Ol man i gat narapela narapela laik long kaikai, olsem na ol man bilong wokim dispela kaikai, ol i larim man i baim em i makim wanem wanem kain kaikai bilong gaden na wanem kain kari samting em i laik ol i tanim wantaim rais. Yu ken wokim dispela kain kaikai long haus—katim ol tomato samting liklik liklik na putim long narapela narapela liklik dis long tebol wantaim bikpela dis bilong dispela kain rais na ol man yu singautim ol i kam kaikai ol i ken wokim moori long laik bilong ol yet.
[Ol Piksa long pes 14, 15]
(1) Paitim bilong kisim kaikai bilong en (2) Rausim pipia bilong rais (3) Dida i redim “moori” (4) Basket “moori” i gat kain kain samting bilong wokim “Jhal moori”