Winim 40 Yia Mi Wok Aninit Long Tambu Em Gavman Komyunis i Putim
EM STORI BILONG JARMILA HÁLOVÁ
Taim: bikmoning tru long Februeri 4, 1952. Ples: haus bilong mipela long biktaun Prak, long Sekoslovakia. Mipela i slip na krai bilong belo long dua i kirapim mipela. Na wantu polis i brukim haus i kam insait.
POLIS i holim mama na papa, na brata bilong mi, Pavel, na mi yet, na putim mipela long narapela narapela rum long haus, na ol i putim ol polis bilong was long mipela olgeta wan wan. Nau ol i kirap long painim painim ol samting insait long haus. Inap 12-pela aua bihain ol i wok yet. Ol i wokim lista bilong olgeta buk na nius ol i painim pinis na pulimapim ol dispela buk na nius long ol katon.
Bihain ol i tokim mi long kalap long wanpela ka, na ol i putim blakpela aiglas long ai bilong mi. Mi kirap nogut long pasin ol i mekim, tasol mi surikim aiglas liklik bambai mi inap lukim ol i kisim mi i go we. Mipela i raun long ol rot mi save long en. Ol i bringim mi i go long ples i gat nem nogut, em hetkota bilong ol Sekyuriti-Polis.
Ol i subim mi i go ausait long ka. Bihain ol i rausim dispela aiglas na mi lukim olsem mi stap insait long wanpela liklik rum i doti. Wanpela meri i gat yunifom em i tokim mi long lusim olgeta klos bilong mi na putim strongpela trasis bilong wok na wanpela siot bilong man. Em i taitim hap laplap long het bilong mi bilong pasim ai bilong mi. Nau em i holim han bilong mi na mipela i lusim dispela rum na wokabaut long ol planti rot insait long haus.
Bihain em i sanap i stap na lusim lok long wanpela dua ain. Em i opim dua na subim mi i go insait. Em i rausim laplap i pasim ai bilong mi na lokim dua na i go. Mi stap long wanpela rum kalabus. Wanpela meri i gat olsem 40 krismas em i stap insait na em i lukluk long mi. Klos bilong em i wankain olsem bilong mi. Mi laik lap—ating yu kirap nogut long dispela—na mi no inap pasim. Mi yangpela meri i gat 19 krismas, na mi no save long ol samting olsem kalabus, olsem na mi no tingting planti. Bihain mi kisim save olsem i no gat narapela long famili i stap kalabus, na mi amamas.
Long dispela taim bipo, sapos yu stap Witnes Bilong Jehova long kantri ol i kolim Sekoslovakia, hevi inap painim yu. Ol Komyunis i bosim kantri, na ol i putim tambu long ol Witnes. Olsem wanem na mipela famili i insait long lain i gat tambu long en?
Mipela i Kamap Witnes
Prak em i as ples bilong papa. Papa em i bilong lotu Talatala na em i givim bel long lotu. Em i bungim mama long yia 1920 samting, taim mama i kam long skul bilong ol dokta long Prak. Mama em i bilong hap ol i kolim Besarepia, na taim em i stap pikinini yet, dispela hap em i bilong Rasia. Em i bilong lain Juda, tasol taim em i maritim papa, em i go insait long lotu bilong em. Tasol em i no amamas long lotu bilong papa.
Long taim bilong Namba 2 Pait ol i putim papa long wanpela kem bilong wok, na mama klostu i bagarap long taim ol i kilim i dai ol Juda. Hevi na hatwok i painim mipela famili, tasol i no gat wanpela i bagarap. Wanpela susa bilong papa i Witnes Bilong Jehova na namel long yia 1947, em tupela yia bihain long pait, em i baim sabskripsen bilong Wastaua bilong mipela famili. Mama i kirap long kaunim ol Wastaua na kwiktaim em i bilip olsem em i painim pinis tok i tru longtaim em i wok long painim.
Pastaim em i no stori tumas long dispela wantaim famili, tasol em i kisim save long ples miting bilong ol Witnes long Prak na em i kirap long i go long ol miting. Sampela mun tasol bihain, long Epril samting bilong yia 1948, em i kisim baptais long wanpela kibung sekit bilong ol Witnes. Nau em i singautim mipela i go wantaim em long ol miting. Papa i no amamas tumas, tasol em i orait long i go.
Ol i save mekim ol miting long liklik haus bung namel long biktaun Prak, na mipela famili olgeta i kirap long i go long ol miting. Mitupela papa i gat tupela tingting—mipela i laik kisim save, tasol mipela i no bilip tumas long ol. Mipela i kirap nogut long lukim mama i gat ol nupela pren na ol i kam sekanim mipela. Mi pilim gutpela pasin bilong ol—ol i givim bel tru long God, na isi long ol narapela, na laikim tru ol brata wanlotu bilong ol.
Mama i lukim mipela i amamas olsem, na em i tok gutpela sapos mipela i singautim ol Witnes i kam long haus na ol i ken toktok moa wantaim mipela long Baibel. Mitupela papa i kirap nogut tru taim ol i soim mipela long Baibel bilong mipela yet olsem yumi no gat tewel na i no gat God Triwan! Na mipela i kisim save long as tru bilong beten olsem God i mas mekim nem bilong em i kamap holi na Kingdom bilong em i mas i kam.
Sampela wik bihain, papa i singautim sampela pasto bilong misin bilong em i kam long haus. Em i tokim ol: “Ol brata, mi laik toktok wantaim yupela long sampela tok bilong Baibel.” Na em i wok long kamapim ol as tok bilong misin na soim ol olsem wanem ol dispela tok i pait long tok bilong Baibel. Ol pasto i tok, ol tok bilong papa i stret. Na nau papa i tok: “Mi tingting pinis na mi tokaut nau long laik bilong famili olgeta—mipela bai lusim misin.”
Ol i Tambuim Wok Bilong Autim Tok
Long Februeri 1948, paslain liklik long taim mitupela papa i kirap long i go long ol miting, gavman Komyunis i kisim strong bilong bosim kantri. Mi lukim sampela wanskul i kotim ol tisa long gavman, na ol tisa i kirap na pret long papamama bilong ol wanskul. Olgeta i pret na birua long ol narapela. Tasol pastaim ol i no mekim wanpela samting bilong pasim wok bilong ol Witnes.
Bikpela samting bilong mipela long yia 1948 em kibung bilong ol Witnes Bilong Jehova long Prak. Winim 2,800 manmeri i bung long Septemba 10 i go inap Septemba 12. Sampela wik bihain, long Novemba 29, 1948, wanpela lain polis i go insait long brens-ofis na pasim. Na long yia bihain, long Epril, gavman i tambuim wok bilong mipela.
Ol dispela samting i no mekim famili i pret, na long Septemba 1949 mipela i go long wanpela bung long hap bilong bus klostu long Prak. Wanpela wik bihain mitupela papa i kisim baptais. Mi save was gut na autim tok, tasol long Februeri 1952, polis i holim mi olsem pastaim mi stori long en.
Givim Askim Planti Taim
Ol i givim askim long mi tupela o tripela taim na nau mi save, mi bai kalabus longtaim. Ol man bilong askim i ting, sapos ol i holim man i stap nating long kalabus na em i no gat wok bilong skin o tingting, i no longtaim na bai em i kirap long wok wantaim ol. Tasol mi save tingim ol tok papamama i bin givim long mi na dispela i strongim mi. Tupela i save kolim tok bilong Song 90:12 olsem yumi “no inap i stap longpela taim long graun,” na tupela i tok mi mas ‘bihainim gutpela tingting’ na mekim laik bilong Jehova long olgeta de mi stap laip.
Olsem na mi wok long tingim olgeta tok bilong sampela song long Baibel na sampela tok moa mi holim long tingting. Na mi tingim ol tok bilong Wastaua mi bin stadi long en paslain liklik long taim mi kalabus. Na mi mekim ol singsing bilong Kingdom. Na pastaim, inap sampela mun, mi inap toktok wantaim sampela wankalabus. Na mi tingim tu ol tok bilong skul, long wanem, nau tasol mi winim skul.
Taim ol i givim ol askim long mi, mi kisim save olsem wanpela man bilong lukstil i bin kam long wanpela Baibel-stadi mi mekim na em i kamapim mi long polis. Ol i ting mi yet mi save paitim taipraita na wokim ol nius samting ol i painim pinis long haus bilong mipela. Tasol brata bilong mi i gat 15 krismas em i wokim.
Bihain ol man bilong askim i save mi no ken kamapim ol narapela Witnes, olsem na ol i painim rot bilong pundaunim mi na bai mi lusim bilip. Ol i kisim wanpela man i kam em mi save em i bin i stap wasman bilong raun bilong lain Witnes Bilong Jehova. Em tu i stap kalabus, tasol nau em i helpim ol Komyunis long pundaunim ol narapela Witnes long kalabus, na bai ol i lusim bilip na tok ol i no stap Witnes moa. Sori tru long em! Sampela yia bihain, taim em i lusim pinis kalabus, em i kirap long dring planti tumas na dispela i kilim em i dai.
Mi Wanpela Tasol
Sevenpela mun bihain ol i salim mi i go long narapela haus kalabus na ol i putim mi i stap wanpis tasol long wanpela rum. Nau mi stap wanpis tru na em wok bilong mi yet long makim samting mi laik mekim long olgeta de. Ol i givim ol buk long mi taim mi askim ol, tasol i no ol buk bilong Baibel samting. Olsem na mi wokim sedyul na makim hap taim bilong kaunim ol buk na hap taim bilong tingim long bel ol samting bilong spirit.
Mi save beten long Jehova na mi pilim olsem mi stap klostu tru long em, winim olgeta taim bipo. Na mi save tingim tru lain brata bilong olgeta hap, na wok bilong autim tok i go bikpela olsem wanem long dispela taim. Na mi tingim olsem mi yet mi mekim dispela wok na autim tok bilong Baibel long ol man.
Tasol maski mi stap isi, bihain traim i painim mi. Mi laik tumas long kaunim ol buk na long save long ol samting i kamap ausait, olsem na sampela taim mi givim bel olgeta long kaunim wanpela buk na mi lusim hap taim mi bin makim bilong tingim ol samting bilong spirit. Taim mi mekim olsem, bihain bel bilong mi i stap nogut.
Orait, wanpela moningtaim ol i kisim mi i go long ofis bilong man bilong putim kot. Ol i no askim mi long wanpela samting stret—ol i stori tasol long ol narapela taim ol i bin givim askim long mi. Mi bel hevi, long wanem, ol i no tokim mi wanem taim stret bai mi kot. Wanpela hap aua i pinis na ol i kisim mi i go bek. Nau mi kirap long krai; mi no inap pasim bel moa. Bilong wanem mi krai? Ating mi stap wanpela tasol inap planti wik na dispela i bagarapim bel bilong mi?
Mi wok long skelim hevi bilong mi na kwiktaim mi save long as bilong en: Asde mi givim bel tumas long kaunim ol buk na mi bin lusim gen ol wok bilong spirit. Olsem na taim ol i kam wantu tasol na kisim mi i go bilong givim ol askim long mi, mi no redi—mi no bin beten bilong redim tingting bilong mi. Orait, kwiktaim mi kirap beten long Jehova na kamapim bel bilong mi, na mi pasim tok long bel olsem mi no ken lusim gen ol samting bilong spirit.
Dispela traim i painim mi, olsem na mi tingting long mi no ken kaunim moa ol buk. Tasol bihain mi kisim tingting long subim mi yet long kaunim ol buk long tok Jeman. Long taim bilong Namba 2 Pait ol Jeman i bosim kantri na ol i subim mipela long lainim tok Jeman long skul. Tasol taim ol Jeman i stap long taun Prak ol i bin mekim ol pasin nogut tru, olsem na taim pait i pinis mi laik lusim tingting long olgeta samting bilong Jemani, na tok ples bilong ol tu. Nau mi laik givim strafe long mi yet na mi tingting long lainim gen tok Jeman. Tasol dispela strafe i kamap wanpela blesing. Nau bai mi stori long dispela.
Mi inap kisim sampela buk long tok Jeman na tok Sekoslovakia tu, em ol i kolim tok Sek. Olsem na mi lainim mi yet long tanim tok Jeman i go long tok Sek na tok Sek i go long tok Jeman. Taim mi stap wanpela tasol, dispela wok i helpim mi bambai tingting na bel bilong mi i no ken bagarap, na bihain mi inap mekim gutpela wok long dispela save mi kisim long tanim tok.
Lusim Kalabus na Autim Tok Gen
Mi stap wanpela tasol inap 8-pela mun na mi kot. Kot i tok, wok mi mekim inap daunim gavman na mi mas kalabus inap tupela yia. Tasol long dispela taim mi kalabus 15 mun pinis na nupela presiden bilong kantri i tok orait long planti kalabusman i ken lusim kalabus, olsem na ol i larim mi i go.
Long kalabus mi bin beten askim Jehova long helpim famili bambai ol i no ken tingting planti long mi. Taim mi kam bek pinis long ol, mi lukim olsem God i bin harim beten bilong mi. Papa em i dokta na ol sikman i save kam lukim em, na em i kirapim planti long stadi long Baibel. Olsem na mama i save mekim 15 Baibel-stadi long olgeta wik! Na tu, papa i lukautim wanpela lain na mekim Stadi Wastaua wantaim ol. Na em i mekim sampela wok bilong tanim tok; ol buk bilong Sosaiti Was Taua long tok Jeman, em i tanim i go long tok Sek, na brata bilong mi i paitim ol tok long taipraita. Olsem na kwiktaim mi insait gen long ol wok bilong spirit na mekim ol Baibel-stadi.
Mi Kisim Nupela Wok
Wanpela apinun long Novemba 1954, ren i kam daun na mi harim krai bilong belo long dua. Mi opim dua na mi lukim wanpela man i stap em i pasim blakpela kotren plastik na ren i wasim em nogut tru. Em wanpela man i go pas long mekim wok autim tok, nem bilong em Konstantin Paukert. Em i save kam toktok wantaim papa o brata bilong mi, Pavel, tasol long dispela taim em i laik toktok wantaim mi. Em i tok: “Yu inap i kam wokabaut liklik ausait?”
Mi go wantaim em na pastaim mitupela i no toktok, long wanem, sampela man i wokabaut long rot. Ples bilong wokabaut i blakpela na i gat wara na wara i sutim liklik lait bilong ol lam long rot i kam long mipela. Konstantin i lukluk i go long baksait na i no gat man, olsem na kwiktaim em i tokim mi: “Yu inap helpim mi long mekim sampela wok?” Mi kirap nogut, tasol mi meknaisim het bilong makim olsem mi orait long mekim. Em i tok: “I gat sampela wok bilong tanim tok, tasol yu mas painim ples bilong mekim; yu no ken mekim long haus bilong famili bilong yu o long haus bilong wanpela brata em polis i save long em.”
Olsem na sampela de bihain mi sindaun long wanpela tebol long liklik haus bilong tupela lapun marit em mi no save gut long tupela. Ol i sikman na ol i bin i go lukim papa, na i no longtaim i go pinis em i kirapim Baibel-stadi wantaim ol. Nau mi inap mekim gutpela wok long save mi kisim long tok Jeman long kalabus, long wanem, mipela i save lukim ol buk na nius long tok Jeman na tanim i go long tok Sek.
Sampela wik bihain, ol brata Kristen i go pas long mekim wok, ol i kalabus; Brata Paukert tu. Tasol dispela i no pinisim wok bilong autim tok. Ol meri, olsem mi wantaim mama, mipela i lukautim ol liklik lain i stadi long Baibel na wok bilong autim tok. Brata bilong mi, Pavel, em i yangpela yet, na em i save kisim ol buk na nius na tok bilong oganaisesen i go long ol brata i stap long hap bilong ol man i save long tok Sek.
Gutpela Poroman
Long pinis bilong yia 1957, Jaroslav Hála, em wanpela Witnes i kot long yia 1952 na kisim 15 yia kalabus, em i gat sik na ol i larim em i lusim kalabus inap liklik taim bambai ol dokta i ken stretim sik bilong em. Kwiktaim Pavel i salim tok long em na Jaroslav i insait gen long wok bilong helpim ol brata. Em i save gut long ol tok ples, na em i kirap mekim bikpela hap wok bilong tanim tok.
Wanpela apinun, namel long yia 1958, Jaroslav i singautim mi wantaim Pavel i go wokabaut liklik. Mi ting em i laik toktok long samting bilong oganaisesen. Mipela i save lusim haus bilong mekim toktok olsem, long wanem, polis i haitim ol liklik samting olsem maikrofon insait long haus bambai ol inap harim ol toktok mipela i mekim. Pastaim Jaroslav i toktok wantaim Pavel tasol, na bihain em i tokim Pavel long sindaun long pak na wetim mipela. Mitupela i wokabaut i go na em i stori liklik long wok bilong mi na bihain em i askim mi long marit. Em i tok, tru em i gat sik na em i no save wanem samting bai painim em, tasol em i laik maritim mi.
Mi kirap nogut! Dispela man mi laikim tumas, wantu em i tokaut stret olsem em i laik maritim mi. Mi no gat tupela tingting; mi tokim em, mi bai maritim em. Taim mipela pasim tok long marit, nau mi save poromanim mama bilong em, em wanpela Kristen God i makim long spirit holi. Em wantaim man bilong em i namba wan lain i kamap Witnes long Prak long 1928 samting. Ol Natsi i bin putim tupela long kalabus long taim bilong Namba 2 Pait, na man bilong em i dai long kalabus Komyunis long yia 1954.
Mipela i save kolim Jaroslav long sotpela nem Jára, na taim mitupela i no marit yet sampela bikman i singautim em na tokim em, ol dokta i mas katim em na stretim sik, em bikpela sik insait long bros—na bai ol i givim blut long em—o em i mas kalabus gen na inapim taim bilong em. Em i no laik bai ol dokta i katim em na givim blut long em, olsem na em i mas kalabus inap 10-pela yia moa. Mi tokim em, mi bai wetim em.
Taim Bilong Traim na Strongim Bel
Long kirap bilong yia 1959 ol i kisim Jára i go kalabus gen, na bihain liklik em i raitim pas na tok em i stap amamas. Inap longpela taim mipela i no kisim narapela pas, na bihain, taim wanpela pas i kam, mipela i kirap nogut long ol tok bilong en. Ol dispela tok i makim olsem Jára i lusim bilip na em i bel hevi na pret, na i olsem bel na tingting bilong em i bagarap olgeta. Mama bilong em i tok: “Narapela man i raitim dispela pas; Jára i no raitim.” Tasol hanrait i olsem bilong Jára!
Mitupela mama bilong em i bekim pas na tok, mitupela i bilip strong long God, na mipela raitim ol tok bilong strongim em. Planti wik bihain, narapela pas i kam em tu i gat ol narapela kain tok long en. Mama i tok gen: “Em i no raitim dispela pas.” Tasol man i raitim em i raitim long pasin bilong Jára na em i kolim sampela tok olsem bilong Jára. Mipela i no kisim sampela pas moa, na ol i no larim mipela i go lukim em.
Jára tu i kisim sampela pas i olsem i kam long mitupela mama na ol tok i narapela kain. Long ol pas i olsem i kam long mama, mama i krosim em, long wanem, mama i lapun na Jára i no stap bilong lukautim em. Na long ol pas i olsem i kam long mi, mi krosim em, long wanem, mi mas wet planti yia bilong marit long em. Ol tok bilong ol pas na hanrait i wankain stret olsem bilong mitupela. Pastaim Jára i tingting planti, tasol bihain em i save i no inap mitupela i bin raitim ol dispela pas.
Wanpela taim wanpela man i kam long haus na givim liklik paket long mi. Insait i gat planti planti liklik hap pepa bilong wokim sigaret na ol liklik liklik rait i pulap long en. Jára i bin raitim gen ol tok bilong ol pas i olsem i kam long mipela na ol pas em yet i raitim na polis i no lukim, na em i givim hait long wanpela man long kalabus em i no Witnes na taim em i lusim kalabus em i kisim i kam givim long mipela. Mipela i lukim ol dispela tok na mipela i tenkyu long Jehova! Jára i no lusim bilip! Inap long nau mipela i no save husat i bin tingim na mekim dispela pasin giaman bilong Satan na raitim ol pas bilong traim pundaunim mipela.
Bihain ol i orait long mama bilong Jára i go lukim em. Mi save go wantaim em inap long dua bilong haus kalabus, na mi sanap lukluk i stap taim dispela lapun meri i olsem i no gat strong, em i go mekim strongpela wok. Maski ol wasman bilong haus kalabus i lukluk i stap, em i holim han bilong pikinini man bilong em na givim hait nius ol i wokim long poto na i liklik tru. Sapos ol man i painimaut, bai lapun i kisim bikpela strafe, na pikinini bilong em bai kisim bikpela strafe moa. Tasol lapun mama i bilip olsem Jehova bai helpim em, na i bikpela samting Jára i mas i stap strong long spirit.
Bihain, long yia 1960, gavman i orait long planti man i lusim kalabus, na planti Witnes tu i lusim. Jára i kam bek, na sampela wik bihain mitupela i marit, na mipela i stap amamas.
Nupela Sindaun
Ol i makim Jára bilong raun lukim ol kongrigesen na helpim ol brata long olgeta hap bilong kantri. Long yia 1961 ol i makim em bilong stretim rot na mekim namba wan skul bilong ol elda (Skul Bilong Wok Kingdom) long hap bilong kantri i gat ol man i save long tok Sek, na bihain em i lukautim planti skul olsem.
Long yia 1968 ol senis i kamap long gavman bilong Sekoslovakia, na long 1969 mipela sampela inap i go long wanpela kibung long biktaun Nurembek, long Jemani, em “Gutaim Long Graun” Kibung Intenesenel bilong ol Witnes Bilong Jehova. Tasol ol bikman bilong gavman i no orait long Jára i go. Mipela sampela i kisim ol piksa slait bilong dispela gutpela kibung, na Jára i kisim wok bilong soim ol dispela piksa long ol brata long olgeta hap bilong kantri bilong strongim bilip bilong ol. Ol i amamas long lukim ol dispela piksa na ol i laik lukim planti taim.
Mipela i no save em laspela taim bilong Jára i go lukim ol brata. Long kirap bilong yia 1970, dispela sik i bin givim hevi long em longtaim pinis i kamap bikpela na i bagarapim kidni bilong em na em i dai. Em i gat 48 krismas tasol.
Jehova i Strongim Mi
Mi lus tru taim dispela man mi laikim tumas em i dai. Tasol wantu mi kisim helpim long rot bilong oganaisesen bilong God, long wanem, ol i givim wok long mi long tanim tok bilong sampela buk bilong Baibel. Mi pilim olsem mi stap long tim bilong resis, em narapela i holim stik na ran i go givim long narapela. Man bilong mi i bin holim “stik” na nau em i givim long mi—olsem mi kisim hap wok bipo em i mekim.
Mipela planti long Isten Yurop i mekim wok bilong Jehova inap 40 yia samting aninit long tambu em gavman Komyunis i putim. Tasol long yia 1989 taim gavman Komyunis long Rasia i pundaun, bikpela senis i kamap long hap bilong mipela. Sampela taim mi bin tingim traipela stediam (Strahov) long Prak na mi ting i gutpela tru sapos ol Witnes Bilong Jehova inap mekim kibung long en. Mi no ting dispela samting inap kamap tru. Tasol long Ogas 1991, em i kamap tru! Winim 74,000 i bung long dispela stediam bilong lotuim Jehova na ol i amamas tru!
Long Janueri 1993 ol i brukim kantri Sekoslovakia na i kamap tupela kantri—em Ripablik Sek na Slovakia. Long Septemba 1, 1993, mipela i amamas tru, long wanem, gavman bilong Ripablik Sek i orait long ol Witnes Bilong Jehova!
Long ol samting i bin painim mi, mi kisim save olsem sapos yumi larim Jehova i skulim yumi long mekim laik bilong em long olgeta de yumi stap laip, bai Jehova i givim blesing long yumi. (Song 90:12) Oltaim mi save beten askim Jehova long helpim mi long bihainim gutpela tingting bambai mi inap mekim laik bilong em long olgeta de long dispela taim nau, na long nupela taim bihain bai mi inap amamas na mekim wok bilong em inap oltaim oltaim.
[Piksa long pes 19]
Mama na papa bilong mi
[Piksa long pes 21]
Miting long bus long yia 1949 taim i gat tambu: 1. Brata bilong mi, Pavel, 2. Mama, 3. Papa, 4. Mi, 5. Brata Hála
[Piksa long pes 22]
Mi wantaim man bilong mi, Jára
[Ol Piksa long pes 23]
Mama bilong Jára na ol nius ol i wokim long poto na em i givim hait long Jára
[Piksa long pes 24]
Mi wok nau long brens-ofis long Prak