Sindaun Bilong Ol Man i Narapela Kain Long Kantri i Stap Daunbilo
WANPELA MAN LONG OSTRELIA I RAITIM DISPELA STORI BILONG KIRAP!
“STAP DAUNBILO” em wanpela tok planti man i save long en long nau. Tasol stap daunbilo long wanem samting? Dispela tok i makim ol kantri i stap daunbilo long ekweta. Yumi ken tok, olgeta kantri i stap long Hap Bilong Saut, em ol kantri i “stap daunbilo.” Tasol ol man i save kolim dispela kain tok bilong makim Ostrelia na Nu Silan tasol. Dispela stori bai toktok long Ostrelia, em wanpela nem ol i kisim long wanpela tok Latin, australis, i olsem “hap bilong saut.”
Sindaun bilong ol man long Ostrelia i narapela kain long sindaun bilong ol man long planti kantri long Hap Bilong Not. Tru, Ostrelia i stap long Hap Bilong Saut, tasol i no dispela samting tasol i mekim na sindaun bilong ol man i narapela kain. Ol turis i luksave long planti samting i narapela kain long Ostrelia.
Ol Yurop i Kam
Long yia 1788, ol man bilong Yurop i kam sindaun long dispela bikpela kantri i gat strongpela san. Wanpela lain sip i gat nem Namba Wan Lain Sip, ol i sua long Sidni Kov. Klostu olgeta pasindia em ol kalabusman bilong Inglan, Aialan, na Skotlan—ol man bilong tok Inglis. Inap 150 yia moa, klostu olgeta man i kam sindaun long Ostrelia, em ol man bilong Briten.
Tasol bihain long Namba 2 Pait, senis i kamap na ol man bilong ol narapela kantri i kam sindaun long Ostrelia. Long nau, planti tausen “nupela man bilong Ostrelia” i stap, em ol i bin kam long ol narapela kantri, tasol planti bilong ol em ol man bilong Itali na Grik. Ol dispela man i mekim na kain kain senis i kamap long sindaun bilong ol Ostrelia. Ol i bringim tok ples bilong ol yet i kam, na pasin bilong ol long kolim tok Inglis i narapela kain, na kaikai na pasin bilong ol tu i narapela kain.
Em nau, yu inap harim kain kain nek long Ostrelia. Tasol maski sampela man i go bikpela long Ostrelia na famili bilong ol i bin sindaun planti yia pinis long Ostrelia, taim ol i tok Inglis nek bilong ol i narapela kain long nek bilong ol Ostrelia. Pasin bilong ol Ostrelia long kolim a, e, i, o, u, em i narapela kain olgeta na man bilong narapela ples bai hatwok liklik long kisim gut tok bilong ol. Na i gat sampela kain tok ol Ostrelia tasol i save mekim, olsem: Maski em san o nait, ol i no save tok “Moning” o “Apinun,” nogat; ol bai tok, “Gude poro!” Bihain ol bai toktok gut wantaim man na stori long skin bilong em—skin i sik o nogat, na ating ol bai tok: “Olsem wanem poro? Yu orait?”
Ol Man Tu i Narapela Kain
Long bipo, ol man i mas redi long senisim sindaun bilong ol na ol i mas i gat strongpela bel bilong i stap laip long dispela kantri em planti hap bilong en i ples nogut. Ating dispela i mekim na maski wanem samting i kamap, planti man bilong Ostrelia i save tok: “No ken wari poro!” Dispela kain tok i makim olsem man i no ken tingting planti sapos i olsem samting nogut i laik kamap, long wanem, ating bihain ol samting bai kamap gutpela.
Tok i go pas long wanpela buk (The Australians) i tok: ‘Ol namba wan lain i kam sindaun long dispela kantri em ol kalabusman, na 200 yia bihain, dispela kantri i kamap wanpela strongpela kantri i gat planti wok bisnis, olsem na yumi save dispela kain kantri i mas kamapim ol man i gat kain kain pasin na tingting. Ol dispela kain man em Ol Ostrelia.’
Planti man bilong Ostrelia i ting, gutpela pasin pren bilong ol wantaim ol narapela i strong olsem, long wanem, insait long 200 yia ol man i tingting strong long winim ol hevi bilong dispela kantri na i stap laip. Ol Ostrelia i laik toktok long pasin bilong ol soldia bilong Ostrelia long sanap strong long taim bilong Namba Wan Pait. Ol dispela strongpela soldia wantaim ol soldia bilong Nu Silan ol i gat nem Ansak, em wanpela nem bilong makim ami bilong Ostrelia na Nu Silan wantaim. Na ol i kisim narapela nem, olsem “ol diga,” tasol yumi no save gut, dispela nem i makim pasin bilong ol long digim ol baret bilong hait insait long en, o wok bilong ol long digim graun bilong painim gol long ol hap bilong Ostrelia, em planti man i bin go long ol dispela hap bihain long yia 1800 samting bilong painim gol.
Pasin Bilong Draivim Ka i Narapela Kain Tru
Ol turis i kam long ol kantri em ol ka i save ran long han sut bilong rot, ol i kisim save olsem, pasin bilong draivim ka long Ostrelia i narapela kain tru. Long olgeta hap bilong Ostrelia, ol ka i save ran long han kais bilong rot.
Olsem na sapos yu lusim wanpela kantri i gat pasin bilong draivim ka long han sut bilong rot na nau yu kam long Ostrelia, ating hevi inap painim yu taim yu laik brukim rot em planti ka i ran long en. Pasin yu bin lain long en long ‘lukluk i go long han kais, na bihain long han sut, na bihain gen long han kais’ taim yu laik brukim rot, dispela inap kamapim bikpela hevi. Taim yu laik brukim rot long Ostrelia, yu no ken lusim tingting long ‘lukluk i go long han sut pastaim, na bihain long han kais, na bihain gen long han sut.’ Gutpela tru! Yu wok long lain hariap. Eh! Klostu yu popaia na yu laik go sindaun long sia bilong pasindia. Yu lusim tingting olsem, draiva i save sindaun long han sut bilong ka long dispela kantri!
Taim Bilong San na Ren i Narapela Kain
Taim bilong san long ol kantri long Hap Bilong Not, em taim bilong kol na ren long Ostrelia. Ol win i hat na drai, ol i save kam long hap bilong not na not-wes, tasol ren na ais i save kam long hap bilong saut. Long Ostrelia ol man i no save stori long kolwin bilong hap bilong not, tasol was gut long bikpela kolwin i kam long hap bilong saut na sampela taim win i bringim ais i kam.
Long Ostrelia san i strong tru na ples i drai—i no gat narapela bikpela kantri i olsem. Long ol hap i longwe long nambis na i go insait tru, san i save strong olsem 30 digri Selsias. Wanpela taim san i hat nogut tru olsem 53.1 digri Selsias, na klostu long maunten Kosiosko, em nambawan bikpela maunten long Ostrelia long hap bilong ol maunten Snowi, wanpela taim i gat bikpela kol olsem -22 digri Selsias i bin kamap.
Tasol kol long Hap Bilong Not i winim tru kol bilong Ostrelia. Yumi ken tingim Melbon, em nambawan biktaun long provins Viktoria. Maski dispela biktaun i stap daunbilo tru long Ostrelia, klostu olgeta de long mun Julai, san i hat olsem 6 digri i go inap 13 digri Selsias. Orait, skelim dispela wantaim Beijing, Saina, o wantaim Nu Yok long mun Janueri. Beijing i save kol nogut olsem -10 i go inap 1 digri Selsias, na Nu Yok tu i save kol nogut -4 i go inap 3 digri Selsias. Tasol dispela tupela biktaun i stap longwe long ekweta olsem Melbon i stap longwe long en. Bilong wanem san i hat long dispela ples daunbilo tru, tasol em i stap klostu long nambawan ples i kol nogut tru, em Antaktika?
Dispela samting i save kamap, long wanem, Hap Bilong Not i gat ol bikpela hap graun, tasol Hap Bilong Saut i gat ol bikpela solwara. Ostrelia na Nu Silan i stap namel long planti tausen skwe kilomita solwara na dispela i save kamapim hatpela win bilong pasim ol bikpela kolwin i save kam long hap bilong Antaktika. Em nau Ostrelia i hat liklik.
Ostrelia i bikpela kantri, olsem na ol taim bilong yia long planti hap bilong Ostrelia i narapela kain tru. Long ol provins long hap bilong saut, i gat taim bilong san i laik kamap, na taim bilong san, na taim bilong kol i laik kamap, na taim bilong kol. Na long nait long taim bilong kol, ples antap i klin tru na i kol liklik o liklik ais i save kamap, tasol long san em i hat liklik. Ol dispela naispela de, em san i hat liklik long taim bilong kol, i wankain long taim bilong san long planti kantri long Hap Bilong Not. Tasol long hap not bilong Ostrelia, ol provins i gat tupela taim bilong yia tasol, olsem na inap planti mun em taim bilong san na long ol narapela mun em taim bilong bikpela ren. Long Dawin, em nambawan biktaun bilong Noten Teritori, olgeta taim san i hat olsem 32 digri Selsias samting.
Ol Narapela Samting i Narapela Kain
Planti taim i gat san, olsem na ol manmeri bilong Ostrelia i no save tingting tumas long putim planti bilas. Tasol bikpela hat i bikpela samting long ol. Planti man long dispela kantri i save kisim sik kensa long skin, winim ol kantri i kol liklik, long wanem, long Ostrelia ol man i stap planti taim long san.
Long Ostrelia i gat planti bikpela bikpela hap graun i no gat diwai tumas long en, olsem na i gat planti ples bilong mekim piknik na ol samting i stap bilong wokim babekyu, olsem kukim kaikai long paia. Pe bilong mit i no antap tumas, olsem na planti man i save kukim sosis na mit bilong bulmakau. Tasol olsem wanem? Ol man i sanap klostu long paia na tromoi han, ol i makim tok hait long han? Nogat. Han i no holim kaikai i wok long rausim ol lang long pes bilong ol! Taim yu laik kaikai ausait, ol natnat na lang i no pilai, na ol i planti moa long taim bilong san.
Olsem na sapos yu sindaun long dispela kantri i stap daunbilo, yu mas lain long stap wantaim ol lang na natnat. Na bilong pasim lang na natnat, klostu olgeta haus i gat waia long dua long baksait bilong haus na long dua long poret bilong haus. Bipo, ol man i bin putim wanpela kain hat bilong pasim ol lang. Hat i gat ol liklik string i hangamap long en na wan wan string i gat liklik tuptup ol i wokim long skin bilong wanpela kain diwai. Tasol nau i gat marasin, olsem na wan wan man tasol i save mekim wok long dispela kain hat.
Na ol planti plaua na purpur na diwai i gat kala kala na plaua, ol i narapela kain long dispela kantri. Long Hap Bilong Not ol plaua samting i gat strongpela smel, tasol long Ostrelia nogat. Long Ostrelia, man i save amamas long wokim gaden plaua em i mas putim nus bilong em klostu long plaua bilong harim smel bilong en. Tasol sampela plaua bilong Ostrelia i gat strongpela smel olsem liklik diwai dafni na jasmin. Nus bilong yu bai amamas long harim smel bilong ol. Tasol planti plaua i no gat strongpela smel olsem ol plaua bilong ples kol.
Ol Bikpela Bikpela Hap Graun
Ol bikpela bikpela hap graun i no gat diwai tumas long en i mekim na sindaun bilong ol man long Ostrelia i narapela kain tu. Tingting bilong ol man long samting i stap klostu na samting i stap longwe i narapela kain tru long tingting bilong ol man long ol kantri bilong not. Sampela taun i stap longwe longwe long ol narapela taun, olsem na ol man i mas raun planti aua long ka bilong kamap long wanpela taun, na planti aua moa sapos ol i raun long ol hap i insait tru. Man i raun insait tru bai kirap nogut long bikpela bikpela hap graun i no gat diwai tumas long en, na ples i stap bel isi, na wetlewa bilong em inap pulim gutpela klinpela win. Klostu long em i gat diwai kumarere em planti man i save kolim diwai gam. Ol dispela kain ples i ples tru bilong ol diwai kumarere na wotel na akas.
Nau san i laik go daun na ai bilong yu i amamas long lukim ol gutpela gutpela kala long ples antap. Tasol tudak i kamap wantu tasol, long wanem, long dispela kantri i stap daunbilo san i no save go daun isi isi. Kwiktaim ples antap i klin tru na planti planti sta i lait, lain sta Sauten Kros tu, em wanpela lain sta i gat nem. Em tudak pinis tasol yu inap lukim yet mak bilong ol diwai kumarere, na ol animal samting bilong bus i laik slip. Em nau, ol samting i stap isi tasol na i olsem dispela bikpela hap graun yu stap long en i bikpela moa.
Orait, taim yu laik karamapim blanket na slip, yu mas mekim i dai paia. Dispela i bikpela samting, long wanem, sapos paia i kamap long bus bilong Ostrelia, paia i save go bikpela tru na bagarapim olgeta samting. Paia i mekim na het bilong ol diwai kumarere i pairap na paia i save sut nabaut nabaut kwiktaim tru. Olsem na taim san i strong na graun i drai, i gat as na ol man i sindaun arere long bus ol i pret. Yu mas bihainim gut ol strongpela lo na tambu long pasin bilong wokim paia long bus.
Nau tulait i bruk, na taim yu kirap long slip yu harim singsing bilong wanpela lain kukabara ol i bin slip long diwai kumarere klostu, na pairap bilong ol i no pilai. Yu kirap nogut na lukluk i go ausait long liklik haus sel bilong yu—yu lukim ol narapela diwai em planti planti pisin i gat kala kala i pulap long ol. Ating yu save pinis long planti bilong ol dispela kain pisin, na sampela animal tu, olsem traipela sikau, koala, muruk, na ating wombat tu. Tasol yu no amamas long bungim ol snek na spaida, a? Yes, dispela kantri i gat sampela snek na spaida nogut tru, winim ol snek na spaida nogut long ol narapela kantri. Tasol klostu olgeta snek na spaida i no ken birua long yu sapos yu no mekim wanpela samting long ol.
Nau em i taim bilong kaikai klostu long paia—kiau na bekon na bret ol i bin kukim long paia. Gutpela klinpela win i mekim na yu gat bikpela laik long kaikai. Orait, taim yu amamas long kaikai maski ol lang i stap, nau yu tingting bek long ol samting i bin painim yu hia long bus, em ol samting i bin helpim yu long save liklik long dispela bikpela hap graun bilong Ostrelia.
Orait, raun bilong yu long dispela bikpela kantri i pinis na yu mas go bek long ples. Ating yu no inap lusim tingting long ol manmeri bilong Ostrelia, em ol i save mekim gutpela pasin pren, na ol i no hambak long kain sindaun bilong ol. Na olsem ol narapela turis, ating yu gat laik long kam bek gen long narapela taim. Tasol ating yu save pinis long wanpela samting: Sindaun bilong ol man i stap daunbilo i narapela kain!
[Piksa Kredit Lain long pes 19]
Parakit na koki em gras bilong en i retpela liklik: Kisim long Australian International Public Relations; meri: Kisim long West Australian Tourist Commission