Lusim Rong na No Ken Tingim Moa—Ol Inap Mekim Olsem?
NAMBA TU PAIT i pinis long 1945, em 53 yia i go pinis. Dispela pait bilong olgeta hap i nogut moa yet na i bin pulim bikpela mani na kilim i dai planti manmeri, winim olgeta pait i bin kamap bipo.
Namba Tu Pait i stap 6-pela yia na i bagarapim 50 milion manmeri, em ol soldia na ol narapela manmeri tu. Na planti planti manmeri i bagarap long skin, tingting, na bel. Planti manmeri i winim dispela taim nogut bilong pait, ol i tingim yet ol pasin nogut tru i bin kamap na ol wanfamili i bin dai, maski bikpela hap taim i lus pinis.
Sampela i tingim yet ol pasin nogut tru ol Natsi i bin mekim bilong bagarapim planti milion manmeri em ol i no gat asua. Na long Yurop na Esia, ol birua ami i kam pait long ol dispela hap ol i bin mekim ol pasin i nogut tru—ol i kilim i dai ol manmeri, stilim ol samting, pretim ol, na reipim ol meri. Na tu, planti manmeri i kisim hevi taim balus bilong birua i kam na tromoi ol bom i bagarapim ples, na bagarapim skin bilong planti planti man, meri, pikinini em ol i no gat asua. Na planti milion soldia ol i bin karim ol bikpela hevi long olgeta ples pait.
Hevi Bilong Tingting na Bel
Planti manmeri i bin stap long taim bilong Namba Tu Pait na ol i stap yet long nau, tingting na bel bilong ol i bagarap yet long ol samting nogut tru i bin painim ol, na ol dispela samting nogut i pas strong yet long tingting bilong ol. Ol i laik lusim tingting olgeta long ol dispela samting nogut bilong bipo, tasol ol i no inap. Sampela i kisim bek tingting long ol dispela samting nogut tru i bin kamap na dispela i givim bikpela hevi long ol olsem wanpela driman nogut.
Tasol sampela man i no laik lusim tingting long pait, long wanem, ol i laik bekim nogut long ol birua o ol i laik givim biknem long ol man i bin dai long pait. Na tu, planti man i ting yumi olgeta i mas tingim yet ol samting nogut tru i bin kamap bipo bai ol dispela samting nogut i no ken kamap gen.
Long sampela yia i go pinis, em long 1994 i go inap 1995, ol i makim namba 50 yia ol ami bilong Briten na Amerika na sampela kantri moa ol i kamap long Nomandi long Jun 1944 na Namba Tu Pait i pinis long Yurop long Me 1945. Tasol ol samting i kamap long ol dispela bung i kamapim klia olsem planti man i bin lukim pait long ol dispela hap, ol i hatwok tru long lusim rong bilong birua na no ken tingim moa. Long ol lain i bin stap birua birua long bipo, sampela taim wanpela lain i laik sekan, tasol narapela i no laik. Olsem na ol man bilong Briten i bin insait long pait, ol i no laik singautim ol man i stap olsem maus bilong Jemani long kam long ol bung bilong makim dispela taim ol ami bilong Briten na Amerika samting i bin kamap long Nomandi.
Wanpela man bilong raitim buk, em Vladimir Jankélévitch, em i stori long ol pasin nogut tru ol Natsi i bin mekim long Namba Tu Pait na ol man i hatwok long lusim rong bilong ol na no ken tingim moa, em i tok: ‘Dispela samting nogut tru i mekim na ol man i belhat na ol i strong long ol i no ken lusim tingting long en, na ol i mas painim ol dispela man nogut maski ol i stap we long graun—olsem ol jas bilong Kot Bilong Nurembek i tok promis long mekim.’ Na em i tok moa: ‘Yumi ken senisim beten bilong Jisas em i mekim long God na i stap long Gutnius Bilong Sen Luk na yumi ken tok: Bikpela, no ken lusim rong bilong ol, long wanem, ol i save long samting ol i mekim.’—Skelim wantaim Luk 23:34.
Sori tru, kirap long 1945 i kam inap long taim bilong yumi, planti planti ol narapela samting nogut tru i wok yet long kapsaitim blut bilong ol man olsem long Kambodia, Ruanda, Bosnia, na sampela kantri moa. Ol dispela samting nogut i mekim na planti milion manmeri i dai pinis, na planti meri i stap wanpis, na planti pikinini i no gat papa, na i stap bilong ol i bagarap, na ol i no inap lusim tingting long ol dispela samting nogut tru i bin painim ol.
Tru tumas, i no gat wanpela taim bipo ol man i mekim nogut tru long ol narapela man olsem ol i mekim long taim bilong yumi. I olsem Baibel i bin tok profet long en inap longtaim i go pinis—ol man i kamapim long ples klia olsem ol i man bilong “pait na bagarapim ol man nabaut” na ol i “birua long olgeta gutpela pasin.”—2 Timoti 3:1-5; KTH 6:4-8.
Yu Mas Mekim Wanem?
Taim kain pasin nogut tru i painim ol man, tingting na pasin bilong ol i no wankain long dispela samting. Tasol olsem wanem long yumi? Yumi mas tingim ol dispela pasin nogut? O yumi mas lusim tingting long en? Sapos yumi tingim yet, dispela i makim olsem yumi bel nogut i stap long ol birua bilong yumi long bipo na yumi no laik lusim rong bilong ol? Na sapos yumi lusim rong bilong ol, dispela i makim olsem yumi inap lusim tingting olgeta long pasin nogut bilong ol, olsem em i no inap stap moa long tingting bilong yumi?
Man bilong wokim yumi, God Jehova, em i ting olsem wanem long ol pasin nogut tru ol man i bin mekim long taim bilong yumi na long olgeta taim bipo? Em bai lusim rong bilong ol man i mekim ol dispela pasin nogut o nogat? Na ol man i bin kisim bagarap long han bilong ol man nogut, ating God i no inap helpim ol nau, a? Inap planti tausen yia ol pasin nogut tru bilong bagarapim man i bin kamap, olsem na inap yumi ken bilip tru olsem dispela ol pasin nogut bai pinis? Olsem wanem God i Gat Olgeta Strong bai wok long stretim ol dispela bikpela rong?
[Piksa long pes 4]
Ol pikinini, em ol man i bin kilim i dai papamama bilong ol, ol i bung long kem bilong ol refyuji
[Kredit Lain]
UN PHOTO 186797/J. Isaac
[Piksa Kredit Lain long pes 3]
U.S. Navy photo