Welpam—Ol Inap Wokim Kain Kain Samting Long En
Wanpela man long ol ailan Solomon i raitim dispela stori bilong Kirap!
GUADALKANAL—long planti man dispela nem bilong ailan i makim taim ol man i bin pait nogut tru long Namba Tu Pait. Tasol long nau, ol man i go bek long dispela ples bilong pait bilong bipo long ol ailan Solomon, ol bai lukim ples i narapela kain—i no gat moa planti soldia, tasol i gat planti bikpela welpam.
Bipo planti bom na ol narapela samting nogut bilong pait i karamapim dispela hap graun ol dispela gutpela, bikpela welpam i sanap long en. Tasol ol i rausim ol samting bilong pait bambai ol i ken planim ol welpam. Olsem wanem wok bilong planim dispela diwai i kirap? Na bilong wanem yumi ken tok ol inap wokim kain kain samting long dispela gutpela diwai?
Ol Samting Bilong En Long Bipo
Long yia 1455 samting, wanpela man bilong Venis, em Alvise Kadamosto, em i raitim namba wan stori long wanpela diwai i olsem welpam. Dispela man i bin raun long hap bilong wes bilong nambis bilong Afrika. Inap 500 yia i go pinis, ol wokboi nating bilong Afrika, em ol i wok kalabus, ol i kisim prut bilong dispela diwai i go long ol kantri i stap long hapsait bilong solwara Atlantik. Olsem na wel bilong welpam em i kamap wanpela wel em planti man tru i save mekim wok long en long nau. Ol welpam i sanap long wanpela hap graun em bikpela bilong en i olsem wanpela hekta samting, ol i kamapim planti wel, winim ol narapela diwai samting i save kamapim wel. Na tu, welpam em i wanpela diwai em i save karim kaikai na kamapim wel oltaim inap 25 i go 30 yia samting.
Long 1978 samting, ol i kisim save long wanpela bikpela samting long wok bilong kamapim wel bilong welpam, na dispela samting i bikpela samting moa long sampela kantri long hap bilong Esia. Bipo ol i ting olsem win i save karim das bilong plaua bilong welpam i go long ol narapela welpam bambai ol i ken karim kaikai. Olsem na taim welpam i no karim gut kaikai, ol i tok em asua bilong ol samting bilong win na ren. Tasol save ol i kisim long nau i kamapim klia olsem ol binatang i mekim bikpela wok long karim das bilong plaua bilong welpam i go long ol narapela welpam! Olsem na taim ol i kisim ol dispela kain binatang long Wes Afrika i go long Esia, dispela i helpim welpam long karim gut kaikai.
Prut bilong welpam i retpela na ol inap wokim 2-pela kain wel long en. Ol i save mekim wok long dispela 2-pela wel bilong wokim kain kain samting ol man i save mekim wok long en, na ating yu save mekim wok long sampela bilong ol. Bihain yumi bai stori long ol dispela samting, tasol pastaim yumi ken go long faktori bilong wokim wel na lukim pasin bilong ol long rausim wel long prut bilong welpam.
Wok Bilong Kamapim Wel
Taim yumi kamap long faktori, man bilong kisim yumi i go raun, em i tok gude long yumi na kisim yumi i go insait. Long olgeta hap i gat ol bikpela masin i wok i stap. Man hia i tok, namba wan samting ol i mekim long ol prut bilong welpam, em long putim ol i go insait long wanpela kain traipela aven i wok long smok bilong hatwara. Olgeta wan wan rop prut bilong welpam i gat inap 200 liklik prut ol i pas pas. Dispela aven i save kilim ol liklik binatang jem i stap long ol prut, na tu, aven i mekim na ol prut i no pas tumas.
Bihain long dispela, wanpela kain masin i save rausim ol wan wan prut long rop. Orait, nau ol i putim ol dispela prut i go long narapela traipela masin i save rausim skin i karamapim pikinini bilong prut. Bihain wanpela bikpela masin i bengim strong dispela strongpela skin bilong kisim wel em ol i no putim yet wanpela samting insait long en. Taim ol i klinim na rausim ol pipia samting, dispela wel i redi bilong salim i go long ol narapela kantri.
Tasol i gat wanpela narapela kain wel tu. Dispela wel ol i wokim long pikinini (kernel) insait long prut. Pastaim ol i mas brukim pikinini insait long prut bambai ol inap kisim mit bilong en. Bihain ol i bengim strong dispela mit bilong kisim gutpela wel. Dispela wel ol i save kolim wel kenel.
Pipia i save kamap long mit bilong pikinini bilong prut, ol i save mekim wok long en bilong wokim gutpela kaikai bilong ol bulmakau. Na tu, taim ol i rausim pinis ol prut long ol rop bilong en, ol i tromoi ol dispela rop long graun ol welpam i kamap long en bambai san i no ken holim graun na pinisim wara bilong en. Ol i mekim wok tu long skin na sel bilong prut, dispela i kamap olsem disel bilong ol traipela aven bilong faktori. Ol i save mekim gutpela wok long olgeta samting bilong welpam!
Aiskrim na Gris Bilong Putim Long Pes
Namba wan wel ol man i save mekim wok long en long olgeta hap, em wel ol i wokim long soiya-bin, na namba tu wel em wel bilong welpam. Wanpela buk (The World Book Encyclopedia) i tok: “Namel long yia 1700 i go inap long 1800, ol Inglan i bin mekim wok long wel bilong welpam olsem wanpela marasin na gris bilong rapim long han.” Tasol long nau, dispela wel i stap long aiskrim, na long majarin, na long gris na wel bilong kukim kaikai, na long ol samting i no bilong kaikai, olsem ol sop na ol samting bilong penim pes long en.
Na ol i save mekim wok tu long wel kenel bilong wokim majarin na sokolat na sampela kain loli. Tasol ol man i save mekim ol narapela wok tu long dispela wel. Bihain long ol i mekim sampela wok moa long sampela samting bilong wel bilong welpam na wel kenel, ol i wokim marasin, na sop, na marasin bilong klinim haus samting, na kandel, na dainamait samting!
Tru tumas, planti man long ol ailan Solomon ol i save laikim welpam. Inap 13 pesen bilong mani dispela kantri i save kisim em i kam long rot bilong welpam, na dispela i kamapim klia olsem welpam em i bikpela samting bilong helpim dispela kantri.
Taim yumi lukluk i go antap long wanpela welpam, yumi amamas taim yumi tingim dispela retpela prut bilong en, olsem em inap kamap aiskrim i ran i go daun long maus bilong wanpela pikinini i lap. Na ating mama bilong dispela pikinini i save penim pes bilong em long samting i gat wel long en. Em nau, ol inap wokim kain kain samting long welpam na yumi ken amamas em i save karim planti kaikai.
[Blok/Piksa long pes 25]
Kisim Tupela Ton Long Wanpela De
Bam . . . bam. Bam . . . bam! Ol man i harim pairap bilong ol rop prut bilong welpam i pundaun long graun, taim ol wokman long blok i wok long katim ol. Olsem wanem ol inap kisim ol dispela prut i stap antap tru?
Ol i mekim wok long sarip i raunpela liklik na i sap na ol i bin pasim long wanpela longpela stik. Sampela taim ol man i kisim prut bilong welpam i stap antap tru, olsem wanpela haus i gat 4-pela plua. Long wanpela de, olgeta wan wan wokman inap katim 80 i go inap long 100 rop prut bilong welpam, na kisim ol i go long arere bilong rot bilong trak i ken kisim. Hevi bilong olgeta wan wan rop prut bilong welpam i olsem 25 kilo, olsem na em i bikpela wok tru long apim ol! Ol i mas mekim wok long 4-pela na hap ton prut bilong kisim wanpela ton wel.