Ol Samting i Kamap i Winim Ol Samting Mi Bin Ting Bai Kamap
EM STORI BILONG WILLEM VAN SEIJL
Em yia 1942, na kantri bilong mipela i insait long Namba Tu Pait. Mi wanpela bilong 5-pela yangpela man i hait long ol Natsi long Gronigen, Netelan. Mipela i sindaun long wanpela liklik rum, na mipela i kirap toktok long mipela i gat rot bilong abrusim bagarap o nogat.
MIPELA i save, bagarap inap painim mipela. Na tru tumas, long pasin nogut tru ol i bin kilim i dai 3-pela bilong mipela. Mi wanpela tasol i kamap lapun. Dispela em wanpela samting i winim ol samting mi bin ting bai kamap.
Taim dispela samting mi stori long en i kamap, mi gat 19 krismas tasol, na mi gat liklik save long Baibel na long lotu. Papa bilong mi em i biruaim olgeta lotu. Mama i painim lotu em i laik insait long en, tasol bihain em i insait long wok bilong ol spirit nogut. Mi yet mi pilim olsem i no gat wanpela gutpela samting bai painim mi long bihain. Mi ting sapos mi dai taim ol i tromoi ol bom long ples o mi dai long narapela rot, i no gat as na bai God i tingim mi. Olsem na mi no bin traim long kisim save long em.
Wok Bilong Painim Tok i Tru i Karim Kaikai
Bihain liklik long mi bin toktok wantaim dispela 4-pela yangpela, ol Natsi i holim mi na kisim mi i go long wanpela banis kalabus long Jemani, klostu long Emerik. Mipela i wok long klinim ples na stretim ol samting ol bom bilong ol kantri i pait long Jemani i bin bagarapim. Long pinis bilong 1943, mi ranawe lusim dispela hap, na maski pait i stap yet, mi inap i go bek long Netelan.
Mi kisim wanpela liklik buk i gat planti askim na tok bilong Baibel long en. Ol i mekim wok long en bilong stadi long buk Salvation, em wanpela buk ol Witnes Bilong Jehova i bin wokim. Taim mi ritim ol askim na lukim ol skripsa long Baibel, mi gat laik tru long kisim save long truim bilong ol tok profet bilong Baibel.
Mi toktok wantaim meri mi laik maritim, em Gré, long ol samting mi ritim, tasol pastaim em i no laik harim. Tasol mama bilong mi em i gat bikpela laik long ritim dispela liklik buk. Em i tok: “Dispela em tok i tru mi bin wok long painim i kam inap long nau!” Mi tu mi toktok wantaim ol pren na sampela i laik kisim sampela save moa. Wanpela i kamap Witnes, na i go inap long taim em i dai long 1996, mipela i bin go lukim em na raitim pas i go i kam wantaim em.
Gré i kirap stadi long Baibel, na long Februeri 1945, mitupela i kisim baptais. Pait i pinis sampela mun bihain. Taim mipela i marit pinis, mipela i laik kamap painia, ol i kolim dispela nem long ol Witnes Bilong Jehova i save autim tok long olgeta de. Tasol sampela hevi i painim mipela—mipela i sik na sot long mani. Na tu, rot i op long mipela i ken kisim planti mani moa. Olsem wanem? Bai mipela i mekim wok mani pastaim bilong i stap gut long ol samting bilong skin na kirap mekim wok painia long bihain, o bai mipela i kirap mekim wok painia wantu tasol?
Wok Autim Tok Bilong Mipela Long Netelan
Mipela i laik kirap mekim wok painia wantu tasol, na mipela i mekim olsem long Septemba 1, 1945. Long dispela de stret mi wokabaut i go bek long haus long nait, na mi go insait long wanpela haus kaikai bilong baim koldring. Mi ting mi givim wanpela pepa mani inap olsem wan gulden long man i bringim dring long mi, na mi tokim em: “Yu ken kisim dispela mani olgeta.” Taim mi kamap long haus, mi kisim save olsem mi bin givim wanpela pepa mani long em inap olsem 100 gulden! Olsem na taim mipela i kirap mekim wok painia, mipela i gat wan gulden tasol!
Taim mi kirap mekim ol pablik-tok long 1946, mi gat wanpela saket tasol em ol i bin wokim long skin bilong bulmakau. Wanpela pren, em bikpela bilong skin bilong em i wankain olsem bilong mi, em i siaman bilong miting. Em i kolim nem bilong tok bilong mi, na kwiktaim em i kam long baksait bilong pletfom na givim saket bilong em long mi, na nau mi mekim tok bilong mi. Taim mi mekim tok pinis, mi go long baksait bilong pletfom na givim saket i go bek long em!
Long Mas 1949, ol i singautim mitupela Gré long mekim wok sekit bilong raun na lukim ol kongrigesen bilong ol Witnes Bilong Jehova bilong strongim ol long ol samting bilong spirit. Fritz Hartstang i bin stap gut long God paslain na bihain long pait, na em i lainim mi long mekim wok sekit. Em i givim gutpela tok long mi olsem: “Wim, bihainim ol tok yu kisim long rot bilong oganaisesen bilong Jehova, maski pastaim yu no ting dispela tok i gutpela tumas. Bai yu no bel hevi sapos yu mekim olsem.” Em i tok stret.
Long 1951, presiden bilong Sosaiti Was Taua long dispela taim, em Nathan H. Knorr, em i kam long Netelan. Long dispela taim, mitupela Gré i putim aplikesen bilong i go long skul bilong lainim wok misineri long Yunaitet Stets. Bihain liklik, ol i singautim mipela long i go long namba 21 klas bilong Wastaua Baibel Skul Bilong Gileat. Taim mipela i kirap mekim wok painia long 1945, i gat 2,000 Witnes long Netelan, tasol long 1953, i gat 7,000 Witnes. Mipela i no bin ting namba bilong ol Witnes bai i go bikpela olsem!
Wok Autim Tok Long Nupela Ples Bilong Mipela
Ol i makim mipela long i go long Dats Niugini, nau em i wanpela provins bilong Indonisia, tasol taim gavman bilong dispela kantri i no larim mipela long kam, ol i makim mipela long i go long Surinam, em wanpela kantri i hat tru long Saut Amerika. Mipela i kamap long dispela hap long Disemba 1955. Long dispela taim i gat wan handet Witnes tasol long Surinam, tasol ol i helpim tru mipela. I no longtaim na mipela i pilim olsem Surinam em ples bilong mipela.
Tru, mipela i mas lain long nupela kain sindaun, na sampela taim i hatwok long mekim dispela samting. Olsem: Bipo Gré i save pret long olgeta kain binatang. Long Netelan, taim em i lukim wanpela liklik spaida long rum slip bilong mipela, em i no slip i go inap long taim mi rausim spaida. Tasol long Surinam i gat ol spaida i bikpela tru, na sampela i gat gip nogut long en! Na haus misineri bilong mipela i gat ol kokros, rat, anis, natnat, na grasopa. Sampela taim ol snek tu i kam long haus. Gré i lain pinis long ol dispela kain binatang, na nau wok bilong rausim ol em samting em i save mekim oltaim.
Mipela i bin sindaun long hia inap 43 yia, na mipela i save gut long dispela kantri, winim planti man em mama i bin karim ol long hia. Mipela i laikim ol wara, na bikbus, na ples tais i stap klostu long nambis. Na tu, mipela i bin kisim save long kain kain animal, olsem wanpela kain mumut ol i kolim pokupain, na wanpela kain kuskus ol i kolim slot, na jagua, na long planti kain kain snek tu i gat gutpela kala. Tasol mipela i amamas tru long kain kain manmeri i save sindaun long hia. Tumbuna bilong sampela i kam long Afrika, na long India, Indonisia, Saina, na long ol narapela kantri tu. Na sampela ol i bilong lain Amerindia, em ol tumbuna pikinini bilong ol asples bilong bipo.
Taim mipela i mekim wok bilong mipela long autim tok long haus bilong ol man, mipela i save bungim ol man bilong ol dispela lain. Na long Haus Kingdom bilong mipela tu i gat ol brata na sista Kristen bilong kain kain lain. Mipela i bin lukim wok bilong God i go bikpela. Long 1953 i gat wanpela Haus Kingdom i no gutpela, tasol nau i gat 30 gutpela Haus Kingdom, na wanpela Haus Kibung, na gutpela brens-ofis em ol i bin dediketim long Februeri 1995.
Ol Samting Mi Bin Lain Long En
Insait tru long bikbus bilong Surinam, i gat planti kongrigesen bilong ol man ol i kolim Bus Nigro, em ol tumbuna pikinini bilong ol Afrika i bin wok kalabus, na ol i bin ranawe lusim ol plantesen na i go longwe tru klostu long het bilong wara. Planti taim mi bin kirap nogut long ol samting ol inap mekim. Olsem: Ol i mekim wok long wara olsem rot bilong ol, na ol inap wokim haus na gaden long bikbus na sindaun long en. Ol i save katim ol diwai, na wokim ol bot, na ol i stiaim ol dispela bot long ol hap em wara i save kalap i go daun o i save ran strong. Ol i painim abus na kisim pis bilong kaikai, na ol i kukim kaikai long paia, na ol i save mekim planti narapela samting mipela i hatwok long mekim.
Insait long ol yia mipela i bin stap long hia, mipela i bin kisim save long pasin, na tingting, na sindaun bilong ol narapela lain manmeri i sindaun hia long Surinam. Mi tingim wanpela taim mi bin go lukim wanpela ples bilong ol Amerindia long 1957 samting. Long biknait stret, mi kamap long wanpela kem long bikbus em ol man i lusim pinis. Long dispela hap, mi na man Indian bilong soim rot long mi, mipela i laik kirapim raun bilong mipela long bot. Em i wokim paia, kukim kaikai, hangamapim namel long tupela diwai wanpela kain umben bilong slip. Em i mekim olgeta samting, long wanem, em i save mi no gat save long mekim ol dispela samting.
Taim umben i lus na mi pundaun i go daun long graun long biknait, em i no lap, nogat. Em i rausim ol pipia long klos bilong mi na pasim gen umben bilong slip. Taim mipela i raun long wara i no braitpela, ples i tudak olgeta na mi no inap lukim han bilong mi, tasol man bilong soim rot em inap stiaim bot long wara i baut baut na i gat planti ston samting insait long en. Taim mi askim em olsem wanem em inap mekim olsem, em i tok: “Yu no lukluk long ples stret yu mas lukluk long en. Yu mas lukluk i go antap na skelim het bilong ol diwai wantaim skai. Dispela bai soim yu ol baut bilong wara. Lukluk i go daun na painim ol hap em wara i save meknais long en. Dispela bai helpim yu long save long hap bilong wara yu laik go long en i gat ol ston o narapela samting o nogat. Na putim gut yau. Ol samting yu harim bai toksave tu long ol samting i stap long wara.”
Taim mipela i raun long kanu long wara i save ran strong, na abrusim wara i kalap i go daun, mipela inap kisim bagarap long en na skin bilong mipela i save les. Tasol taim mipela i kamap long ples na bungim ol brata sista Kristen i wet long sekanim mipela na long mekim gut long mipela, mipela i kisim nupela strong. Oltaim ol i gat sup samting bilong givim long ol man i kam lukim ol. Planti taim wok misineri i hatwok na i gat ol hevi, tasol i no gat wanpela taim mipela i bin bel hevi long en, nogat.
Ol Samting i Helpim Mipela Long Mekim Yet Wok
Skin bilong mipela i no strong tru na sik i save painim mipela long sampela taim. Na tu, famili bilong mipela i no bin strongim mipela tumas, long wanem, mama bilong mi tasol i kamap wanpela Witnes. Tasol ol gutpela pren bilong mipela ol i bin helpim na strongim mipela na mipela i no bin sot long wanpela samting, na ol i bin helpim mipela long mekim yet wok bilong mipela. Mama i bin strongim tru mipela.
Taim mipela i bin stap 6-pela yia long Surinam, mama i kisim bikpela sik. Ol pren i laik mipela i go bek long ples na lukim mama long laspela taim, tasol mama i raitim pas na em i tok: “Gutpela sapos yupela i stap long ples wok bilong yupela. Tingim mi olsem mi bin stap long taim mi no sik yet. Mi laik lukim yupela long taim ol daiman bai kirap bek.” Em i wanpela meri i gat strongpela bilip.
Long 1966, rot i op long mipela i ken i go long Netelan na malolo. Mipela i amamas tru long lukim ol olpela pren, tasol mipela i pilim olsem Surinam em ples bilong mipela nau. Olsem na mipela i save tok bilong oganaisesen i gutpela, olsem ol misineri i mas i stap long ples wok bilong ol inap 3-pela yia, na bihain ol i ken go long ples na malolo.
Narapela samting i bin helpim mipela long mekim yet wok bilong mipela, em pasin bilong lap long ol samting, long mipela yet tu. Long sampela animal samting em Jehova i bin wokim i gat ol samting yumi ken lap long en tu. Taim yu lukim ol samting ol monki, na ota, na pikinini bilong planti animal i save mekim, pes bilong yu bai lait. Na tu, em bikpela samting long tingting gut long ol samting na yumi no ken tingting tumas long yumi yet—em samting mipela i bin lain long en insait long ol dispela yia mipela i stap long Surinam.
Wok bilong mipela i karim kaikai na dispela i bin helpim mipela long mekim yet wok bilong mipela. Gré i kirapim Baibel-stadi wantaim 9-pela man i stap long haus bilong ol lapun long Paramaribo. Olgeta i winim 80 krismas. Bipo olgeta wan wan i bin mekim wok bilong kisim raba o painim gol insait long graun. Olgeta wan wan i laikim tru tok ol i lainim, na ol i kisim baptais, na stap gut long wok autim tok i go inap long taim ol i dai.
Wanpela lapun pasto bilong wanpela lotu (New Church of Swedenborg), nem bilong em Rivers, em i bin putim yau long stadi, tasol em i tok bilas. Tasol long olgeta wik em i surik i kam klostu liklik long mipela, na em i no mekim moa planti tok bilas. Bihain em i sindaun wantaim ol narapela lapun na insait long stadi. Em i gat 92 krismas na em i no inap lukluk o harim gut, tasol em inap kolim ol skripsa long tingting olsem em i ritim long Baibel. Bihain em i kirap autim tok wantaim mipela, na em i autim tok long olgeta man i laik harim. Taim em i laik i dai, em i salim toksave na askim mipela long kam lukim em. Taim mipela i kamap long haus, em i dai pinis, tasol aninit long pilo bilong em i gat ripot bilong autim tok bilong dispela mun.
Long 1970, taim mi bin autim tok long olgeta de inap 25 yia, ol i makim mi long lukautim brens-ofis bilong Surinam. Mi hatwok long sindaun na wok long ofis, na mi laik autim tok olsem Gré i save mekim yet long olgeta de. Tasol nau Gré tu i wok long brens-ofis, na mitupela i gat gutpela wok bilong mekim taim mipela i wok long i go lapun.
Taim mi skelim namba bilong ol man i autim tok bilong Kingdom long olgeta hap long 1945, em olsem 160,000, wantaim namba bilong ol long nau, em olsem 6,000,000, mi save dispela samting i winim samting mi bin ting bai kamap. Na kirap long taim mipela i kam long Surinam long 1955 na i kam inap long nau, namba bilong ol manmeri i save mekim wok autim tok i go bikpela inap 19 taim. Long 1955 i gat 100 man i autim tok, na nau i gat 1,900!
Mi bilip olsem bai yumi lukim ol bikpela samting moa bilong kamapim laik bilong Jehova sapos yumi stap gut long God bilong yumi. Na dispela em samting mipela bai mekim.
[Piksa long pes 15]
Long 1955, taim mipela i kamap long Surinam
[Piksa long pes 17]
Mipela i raun long kanu bilong mekim wok autim tok
[Piksa long pes 17]
Mi wantaim meri bilong mi