Laip i Bagarap, Laip i Lus

“OL DRAK i olsem traipela hama.” Em tok bilong Dokta Eric Nestler. Tru tumas, man i kisim drak wanpela taim tasol em inap i dai, olsem man inap i dai sapos narapela i paitim em long traipela hama. Wanpela buk (Drugs in America) i tok: “Drak ol i kolim krek koken i bin kilim i dai man taim em i kisim dispela drak long namba wan taim.”

Ol nupela kain drak ol man i bin wokim, ol tu inap bagarapim man. Wanpela ripot (World Drug Report) bilong Yunaitet Nesen i tok: “Ol yangpela em ol narapela inap giamanim ol, ol i baim ol drak long ol pati ol i kolim ‘reiv,’ na ol i no save liklik long wanem kain drak bai mekim nabaut long kru bilong ol.” Tasol planti yangpela i save kalabus long ol drak isi isi, olsem ol stori daunbilo bilong sampela man i kamapim.

“Bilong Lusim Tingting Long Ol Hevi”

Pedro,a em wanpela bilong 9-pela pikinini, na mama i karim em long wanpela hap nogut bilong taun Koboda, Spen. Taim em i liklik yet i stap bilong em i no gutpela, long wanem, papa bilong em i save dring spak. Taim Pedro i gat 14 krismas, wanpela kasen bilong em i givim spakbrus hasis long em. Insait long wanpela mun, em i kalabus pinis long dispela drak.

Pedro i tok: “Pasin bilong kisim ol drak em amamas bilong mi, em rot bilong lusim tingting long ol hevi, na rot bilong insait long wanpela lain bilong ol yangpela. Taim mi gat 15 krismas, mi kirap kisim drak LSD na marasin amfetamin bilong mekim strong bilong spakbrus hasis i go bikpela. Mi laikim tru drak LSD, na bilong kisim mani bilong baim dispela drak, mi kirap maketim ol drak. Mi maketim spakbrus hasis. Wanpela taim mi kisim planti drak LSD tumas, na nait olgeta mi no inap long slip, na mi pilim olsem mi kamap longlong. Dispela samting i mekim na mi pret. Mi ting sapos mi wok long kisim yet ol drak, bihain bai mi kalabus o i dai. Tasol laik bilong skin long kisim ol drak i strong tumas, olsem na mi daunim dispela pret. Mi kalabus tru long drak LSD, na mi wok long kisim planti moa bambai mi ken spak long en. Maski ol samting nogut i painim mi taim strong bilong drak i wok long pinis, mi no inap lusim drak. Mi no save olsem wanem mi inap lusim ol drak.

“Drak LSD i gat bikpela pe, olsem na mi lain long pasin bilong stilim ol gutpela bilas gol samting long ol stua, na hanbek bilong ol turis, na hanwas na paus mani bilong ol man i wokabaut long rot. Taim mi gat 17 krismas, long hap bilong taun mi sindaun long en mi gat nem olsem man bilong maketim ol drak, na sampela taim mi hansapim ol man bilong kisim mani. Mi gat nem olsem man nogut bilong pait, na ol i kolim mi olsem el torcido, insait bilong dispela nem i olsem man em tingting bilong em i paul olgeta.

“Taim ol man i kisim ol drak wantaim bia samting, pasin bilong ol i save senis, na planti ol i kirap long pait. Na laik bilong skin long kisim sampela drak moa i strong tru, na dispela i mekim na maus bilong bel i no kotim man. Man i no stap bel isi, na em i wet tasol long kisim drak gen na long spak long en.”

“Givim Bel Long Ol Samting Bilong Drak”

Meri bilong Pedro, em Ana, em i go bikpela long Spen insait long gutpela famili. Taim em i gat 14 krismas, Ana i bungim sampela manki bilong wanpela skul i stap klostu, em ol i save smok spakbrus hasis. Pastaim Ana i no laikim narapela kain pasin bilong ol. Tasol wanpela pren bilong Ana, em Rosa, em i laikim wanpela bilong ol dispela manki. Em i tokim Rosa olsem drak hasis i no inap bagarapim em, na Rosa bai laikim dispela drak. Olsem na Rosa i traim spakbrus hasis na em i givim dispela spakbrus long Ana.

Ana i tok: “Dispela spakbrus i mekim na mi pilim gutpela, na insait long sampela wik mi wok long kisim hasis long olgeta de. Bihain long wanpela mun samting, mi no spak tumas moa long hasis, olsem na mi kirap kisim marasin amfetamin tu wantaim hasis.

“I no longtaim na mi na ol pren bilong mi, mipela i givim bel long ol samting bilong drak. Mipela i toktok long husat inap kisim planti drak na em i no pilim nogut long dispela, na husat inap spak tru long en. Isi isi mi no insait moa long ol samting ol narapela i save mekim, na wan wan taim tasol mi go long skul. Spakbrus hasis na marasin amfetamin i no inap moa long mi, olsem na mi kirap kisim sut bilong marasin mofin mi baim long narapela narapela haus marasin. Long taim bilong san, mipela i go long ol bikpela bung bilong harim musik rok, na long dispela hap i no hatwok long kisim ol drak olsem drak LSD.

Long wanpela de, mama bilong mi em i lukim mi taim mi smok spakbrus hasis. Papamama bilong mi ol i wok strong long helpim mi bambai mi no ken kisim ol drak. Ol i stori long mi long ol samting nogut ol drak i save kamapim, na ol i tokim mi olsem ol i laikim mi tru na ol i wari long mi. Tasol mi ting ol samting ol i mekim bilong helpim mi i laik pasim mi long mekim laik bilong mi. Taim mi gat 16 krismas, mi lusim haus. Mi insait long wanpela lain yangpela i raun long olgeta hap bilong Spen, na salim ol rop bis na kisim ol drak. Inap tupela mun bihain, ol polis i holim mi long taun Malaga.

“Taim ol polis i bringim mi i go long papamama, ol i amamas long lukim mi na mi sem long ol samting mi bin mekim. Papa bilong mi em i krai​—⁠mi no lukim em i mekim olsem bipo. Mi bel hevi long mi bin bagarapim bel bilong ol, tasol bel bilong mi i no pilim strong dispela samting, olsem na mi no lusim ol drak. Mi wok long kisim yet ol drak long olgeta wan wan de. Taim mi no spak long ol drak, sampela taim mi tingting long ol samting nogut ol drak inap mekim long mi​—⁠tasol mi no tingting long dispela inap longpela taim.”

Man Bilong Wokim Haus Brik i Kamap Man Bilong Maketim Drak

José em i gat meri pikinini, na inap 5-pela yia long pasin hait em i wok bisnis long drak kanabis​—⁠em i save baim dispela drak long Moroko na kisim i kam long Spen. Olsem wanem em i insait long dispela wok? José i tok: “Long taim mi wokim ol haus brik, wanpela wanwok i kirap maketim ol drak. Mi sot long mani, olsem na mi tingting, ‘Ating mi tu mi ken mekim olsem.’

“I no hatwok long baim drak kanabis long Moroko, na mi baim planti tru. Mi gat wanpela bot i save spit, olsem na mi no hatwok long abrusim ol polis. Taim mi kisim ol drak i kam long Spen, mi maketim inap 600 kilo long wan wan man. I gat 3-pela o 4-pela man tasol i save baim ol drak bilong mi, na ol i baim olgeta drak mi inap givim long ol. Maski ol polis i wok long painim ol man i save maketim ol drak, mi inap kisim ol drak i kam long Spen. Mipela lain bilong maketim ol drak i gat ol gutpela masin bilong skelim raun bilong ol narapela bot, winim bilong ol polis.

“Mi kisim planti mani. Long wanpela raun tasol long Spen i go long Not Afrika, mi kisim 25,000 i go inap 30,000 dola. Bihain liklik, inap 30 man i wok long bisnis bilong mi. Ol polis i no holim mi, long wanem, mi baim wanpela man long toksave long mi taim ol polis i lukluk long ol samting mi mekim.

“Sampela taim mi tingting long ol samting dispela drak inap mekim long ol narapela, tasol mi tokim mi yet olsem drak kanabis i no strongpela drak tumas, na ol man i no save dai long en. Mi kisim planti mani long dispela rot, olsem na mi no tingting tumas long ol samting nogut bilong ol drak. Mi yet mi no kisim ol drak.”

Mani na Laip Bilong Yu!

Olsem ol dispela stori i kamapim, ol drak i bosim i stap bilong ol man. Taim ol i kalabus pinis long ol drak, ol i hatwok tru long lusim ol drak, na wok bilong lusim drak i putim bikpela hevi long ol. Buk Drugs in America i tok, “long hap bilong Wes long Amerika long bipo, ol raskol i putim gan long pes bilong ol man na ol i tok, ‘Givim mani bilong yu, sapos nogat bai yu dai.’ Ol drak i nogut moa long ol dispela raskol bilong bipo. Ol i kisim mani na laip bilong yu tu.”

[Futnot]

[Rait long pes 22]

“Long hap bilong Wes long Amerika long bipo, ol raskol i putim gan long pes bilong ol man na ol i tok, ‘Givim mani bilong yu, sapos nogat bai yu dai.’ Ol drak i nogut moa long ol dispela raskol bilong bipo. OL I KISIM MANI NA LAIP BILONG YU TU.”

[Blok/Piksa long pes 24]

PIKININI BILONG YU BAI SAKIM OL DRAK O NOGAT?

WANEM KAIN YANGPELA INAP KIRAP KISIM OL DRAK?

a. Ol yangpela i laik kamapim olsem ol i bosim wokabaut bilong ol yet, na ol i redi long mekim ol samting ol inap kisim bagarap long en.

b. Ol yangpela i no gat laik long skul o ol i no tingim ol samting bilong spirit.

c. Ol yangpela i no wanbel wantaim ol lain bilong graun.

d. Ol yangpela i no save gut long ol samting i stret na long ol samting i no stret.

e. Ol yangpela i luksave olsem papamama bilong ol i no helpim ol, na ol pren bilong ol i kirapim ol long kisim ol drak. Sampela saveman i kisim save olsem “taim yangpela i pas gut wantaim papamama bilong em, dispela em i nambawan gutpela rot bilong helpim yangpela long sakim ol drak.”

OLSEM WANEM YU KEN LUKAUTIM OL PIKININI NA OL I NO KISIM DRAK?

a. Pas gut na toktok gut wantaim ol.

b. Skulim ol gut bambai ol i save long ol samting i stret na long ol samting i no stret.

c. Helpim ol long putim ol mak ol i ken winim.

d. Helpim ol long pilim olsem ol i bilong wanpela famili i laikim ol tru, na insait long wanpela lain i amamas long ol.

e. Skulim ol long ol samting nogut ol drak i save mekim long man. Ol pikinini i mas save i gat wanem as na ol i mas sakim ol drak.

[Kredit Lain]

Kisim long Yunaitet Nesen World Drug Report

[Piksa long pes 23]

Ol drak ol polis i bin kisim long Jibrolta

[Kredit Lain]

Kisim long Gibraltar Police

[Piksa long pes 24]

Bipo mi gat wanpela bot i save spit tru olsem dispela, na mi no hatwok long abrusim ol polis

[Kredit Lain]

Kisim long Gibraltar Police

[Piksa Kredit Lain long pes 23]

Godo-Foto