Ol Drak—Husat i Save Kisim?

WANPELA MAN LONG SAUT AFRIKA I RAITIM DISPELA STORI BILONG KIRAP!

“OLGETA man i save kisim drak.” Ol man inap mekim kain tok olsem bilong grisim ol man i no gat save long drak na bai ol i ken kisim. Sapos yumi skelim ol samting yumi kolim olsem “drak,” bai yumi lukim olsem dispela tok antap i stret.

Mining bilong dispela tok “drak” i olsem: “Wanpela kain marasin bilong bus o bilong dokta em inap long kamapim sampela senis long tingting na pasin bilong man.” Dispela tok i makim ol drak em ol inap long mekim sampela samting long tingting na pasin bilong man, tasol em i no makim ol marasin em man i save kisim bilong stretim ol sik samting.

Mining bilong dispela tok “drak” i makim olsem bia na ol narapela strongpela dring ol i drak. Dring inap nogutim man sapos em i kisim planti tumas, na dispela hevi i wok long kamap bikpela. Wanpela wok painimaut ol i bin mekim long ol skul koles na ol yunivesiti long wanpela kantri long hap bilong Wes i kamapim olsem, “pasin bilong dring i go i go na pinisim planti botol em i wanpela bikpela hevi tru long planti skul koles na yunivesiti samting.” Ol i tok, inap 44 pesen bilong ol sumatin ol i insait long dispela kain pasin bilong dring.a

Olsem bia samting, gavman i orait long tabak maski i gat strongpela marasin nikotin long en. Lain Wol Helt Oganaisesen i tok, inap 4 milion manmeri i save dai long olgeta yia, long wanem, ol i save smok. Tasol ol bikpela bisnisman bilong tabak ol i maniman na ol i gat biknem namel long ol man. Na tu, pasin bilong smok inap kalabusim man moa yet, winim planti narapela drak.

Long nau, planti kantri i putim tambu long mekim ol toksave bilong tabak na ol i putim ol narapela tambu tu long en. Planti man i ting pasin bilong smok i wanpela gutpela samting ol man i ken mekim. Ol piksa wokabaut i save litimapim tru pasin bilong smok. Long wanpela wok painimaut em Yunivesiti Bilong Kalifonia long San Francisco i mekim long ol piksa wokabaut namel long yia 1991 na 1996 em planti man i save laikim, ol i kisim save olsem inap 80 pesen bilong ol man i gat nem long wokim piksa ol i save makim ol man bilong smok.

Olsem Wanem Long Ol Marasin?

Ol strongpela marasin bilong daunim pen o stretim sik i bin helpim planti man, tasol sapos ol i kisim planti tumas dispela inap nogutim ol. Sampela taim ol dokta i no save skelim gut ol marasin ol i givim, na sampela sikman i save strong long kisim nating marasin. Wanpela dokta i tok: “Sampela taim ol dokta i no save lusim hap taim wantaim sikman na traim long kisim save gut long as bilong sik bilong em. Ol i save tok tasol: ‘Kisim dispela marasin.’ Tasol ol i no painimaut gut long as tru bilong sik na givim marasin i stret long pinisim sik.”

Ol marasin em ol man inap baim nating long haus marasin, olsem asprin na Panadol samting (olsem parasitamol), ol inap nogutim tru skin bilong man sapos man i kisim planti tumas. Long olgeta yia, winim 2,000 manmeri i save dai, long wanem, ol i kisim nating ol dispela kain marasin o ol i kisim planti tumas.

Mining bilong dispela tok drak em yumi bin stori long en i kamapim olsem marasin kafin long ti na kofi em i wanpela drak, maski yumi yet i no ting olsem taim yumi dring ti o kofi long moningtaim. Na i no stret long yumi ting olsem ol dring olsem ti na kofi i wankain long ol drak nogut olsem heroin. Dispela i olsem yumi laik tok pusi i wankain tasol olsem wanpela strongpela laion. Ol saveman bilong helt i tok, sapos yu save dring 5-pela kap kofi o sampela moa o yu dring 9-pela kap ti o sampela moa long olgeta de, dispela inap nogutim yu. Na sapos wantu tasol yu laik lusim dispela kain pasin bilong dring ti o kofi samting, yu inap kisim pen na hevi long skin, wankain olsem samting i bin painim wanpela meri bilong dring ti. Taim em i lusim wantu, em i bin traut na kisim ol strongpela het pen na skin bilong em i no orait long lait.

Olsem Wanem Long Kisim Ol Drak Nogut?

Long nau bikpela tok i kamap long pasin bilong kisim drak long ol pilai spot. Dispela pasin i bin kamap ples klia long 1998 long wanpela pilai resis bilong baiskol (Tour de France) em ol i bin pinisim 9-pela man bilong tim i wok long i go pas long dispela resis, long wanem, ol i bin kisim ol drak bilong helpim ol long pilai strong moa. Ol man bilong pilai spot i bin painim kain kain rot bambai ol man i no ken save olsem ol i bin kisim drak. Nius Time i tok sampela man i save “kisim pispis bilong man i no bin kisim drak, na long rot bilong wanpela gumi, ol i putim i go insait long rop bilong pispis bilong ol, na dispela pasin i save givim bikpela pen long skin bilong ol.”

Bai yumi stori tu long ol drak ol man i save kisim bilong painim “amamas.” Sampela drak ol man i save kisim em mariwana, olsem spakbrus, ekstasi, drak LSD, ol drak bilong kirapim tingting (olsem koken na amfetamin), na ol drak bilong daunim wok bilong kru long tingim ol hevi samting na mekim man i stap bel isi, na heroin. Planti yangpela i save kisim glu na bensin na ol i smelim, na dispela i save mekim wok olsem drak. Ol dispela samting i no gat tambu long baim, olsem na em isi tasol long kisim.

Planti man i ting man i kalabus long drak em i bun nating na em i save givim sut i gat drak long en long skin bilong em yet insait long wanpela liklik rum, tasol dispela tingting inap giamanim yumi. Tru, ol i kalabus long drak na dispela i save nogutim i stap bilong ol, tasol planti ol inap mekim ol wok bilong ol long olgeta de. Tasol pasin bilong kisim drak i save kamapim planti hevi long i stap bilong ol. Wanpela man bilong raitim buk i stori long samting ol man i kisim drak koken i save mekim, olsem “ol i save ‘givim sut i gat drak long en long skin bilong ol yet’ na ol i mekim planti taim insait long sotpela hap taim na bodi bilong ol i gat planti mak bilong sut na blut i save ran na sua i stap nabaut long skin.”

Long yia 1989 samting, namba bilong ol man i kisim drak i go daun liklik, tasol nau long olgeta hap planti man moa i wok long kisim ol dispela drak. Nius Newsweek i tok: “Ol gavman i kirap nogut long planti lain moa yet ol i wok hait long kisim ol drak i kam insait long kantri, na i gat kain kain drak em ol man i wok long kisim, tasol gavman i no gat mani bilong daunim dispela wok, na ol i no save gut long husat ol i mekim hait ol dispela wok.” Nius The Star bilong Johannesburg, Saut Afrika, i tok ol ripot bilong gavman i kamapim olsem, “long olgeta fopela fopela man long Saut Afrika, wanpela bilong ol i kalabus long ol dring o drak.”

Wanpela lain (UN Research Institute for Social Development) i tokaut olsem “ol lain bilong kamapim na wok bisnis long drak . . . ol i bin stretim gut ol wok bilong ol long olgeta hap, na ol win mani ol i kisim long ol drak, ol i save putim bikpela hap bilong en long ol bisnis na ol beng na long dispela rot wok nogut bilong ol i stap hait na ol i kisim bikpela win mani. . . . Long nau rot i op long ol lain i wok bisnis long drak long salim mani i go long olgeta hap long rot bilong ol kompiuta samting, olsem na ol man i no inap save long rot tru em ol i bin kisim dispela mani.”

Planti lain Amerika i save kisim koken long han bilong ol tasol ol yet i no save long dispela samting. Wanpela stori long nius Discover i tok, planti pepa mani bilong ol beng bilong Amerika i gat drak koken long en.

Long nau, planti man i ting i orait long kisim ol drak. Tasol taim yumi skelim ol samting nogut i kamap long pasin bilong kisim ol drak nogut na tabak na dring, yumi laik save, bilong wanem ol man i kisim? Taim yumi wok long tingim dispela askim, yumi ken skelim tingting bilong yumi yet long ol drak.

[Futnot]

[Piksa long pes 3]

Pasin bilong dring i go i go na pinisim planti botol, em i wanpela bikpela hevi tru long planti skul koles

[Piksa long pes 5]

Planti man i ting olsem pasin bilong smok na kisim ol drak bilong painim “amamas” i no inap long bagarapim man