Pasin Bilong Kisim Blut—Ol i Tok Pait Long En Inap Longtaim
“Sapos ol retpela sel bilong blut em wanpela nupela marasin long nau, em bai hatwok tru long kisim tok orait bilong mekim wok long en.”—Em tok bilong Dokta Jeffrey McCullough.
LONG yia 1667, ol i bringim wanpela longlong man nogut, nem bilong em Antwan Morwa, i kam long So-Baptis Deni, em nambawan dokta bilong King Lui Namba 14 bilong Frans. Deni i tok em i gat “marasin” bilong oraitim sik longlong bilong Morwa—em blut bilong pikinini bulmakau. Em i ting dispela blut bai helpim Morwa long i stap bel isi. Tasol dispela i no helpim Morwa. Tru, taim em i kisim blut long namba tu taim, em i stap isi liklik. Tasol i no longtaim na pasin longlong bilong dispela man bilong Frans i kamap gen, na bihain liklik em i dai.
Tru, bihain ol i kisim save olsem Morwa i dai long gip bilong marasin asenik, tasol ol pasin bilong Deni long mekim wok long blut bilong animal i kamapim bikpela tok pait long Frans. Bihain, long yia 1670, ol i tambuim dispela pasin. Na bihain moa, Palamen Bilong Inglan, na pop tu, ol i tambuim. Olsem na insait long 150 yia bihain, klostu olgeta man i no save long dispela pasin bilong kisim blut.
Sampela Hevi Bilong Pastaim
Bihain long yia 1800, pasin bilong kisim blut i kamap bek. Man i go pas long dispela samting em James Blundell, wanpela dokta bilong Inglan. Em i bin kisim hap save moa long pasin bilong givim blut long man, na em i gat ol nupela tul, na em i strong long ol i mas mekim wok long blut bilong man tasol. Em nau, Blundell i helpim ol man long tingim gen pasin bilong kisim blut.
Tasol long yia 1873, wanpela dokta bilong Polan, em F. Gesellius, em i daunim liklik dispela wok bilong kisim blut taim em i kisim wanpela save ol man i kirap nogut long en, olsem: Inap 50 pesen bilong ol man i kisim blut, ol i bin dai. Taim ol dokta i gat nem ol i kisim save long dispela, ol i kirap toknogutim pasin bilong givim blut long man. Em nau, planti ol i no gat laik moa long kisim blut.
Orait, long yia 1878, wanpela dokta bilong Frans, em Georges Hayem, em i mekim wanpela kain wara i gat sol i kamap gutpela tru, na em i tok dispela inap kamap olsem senis bilong blut. Dispela wara i gat sol i no olsem blut—em i no kamapim sampela sik, na i no go strong insait long blut bilong man, na i no hatwok long karim i go long wanpela hap. Olsem na planti dokta i kirap mekim wok long dispela wara bilong Hayem. Tasol ating yumi kirap nogut long save olsem i no longtaim na ol dokta i laik mekim wok gen long blut. Bilong wanem ol i laik mekim olsem?
Long yia 1900, wanpela dokta bilong Ostria, em Karl Landsteiner, em i kisim save olsem blut bilong olgeta man i narapela narapela kain. Na em i kisim save olsem wanpela kain blut inap pait wantaim narapela kain blut. Em nau, yumi no kirap nogut long save olsem planti man i kisim blut long bipo ol i bin dai! Nau ol inap senisim dispela samting sapos ol i was gut, olsem blut bilong sikman i stret wantaim blut em bai kisim. Dispela save i mekim na ol dokta i laik mekim wok gen long blut—em taim stret, long wanem, klostu Namba Wan Pait bai kirap.
Kisim Blut na Pait
Long taim bilong Namba Wan Pait, ol i pamim planti blut i go insait long skin bilong ol soldia i kisim birua. Tru, blut i save go strong kwiktaim, na bipo ol i no inap kisim blut i go long ples pait. Tasol long yia 1914, Dokta Richard Lewisohn bilong wanpela haus sik (Mount Sinai) long Nu Yok Siti, em i mekim sampela wok long marasin sodiam sitret—em wanpela marasin i save pasim blut long i go strong—na wok bilong em i kamap gutpela. Dispela gutpela samting i mekim na sampela dokta i tok em wanpela mirakel. Dokta Bertram M. Bernheim, em wanpela dokta i gat nem long taim bilong em, em i tok: “I olsem wanpela samting i bin mekim na san i sanap na i no wokabaut.”
Namba Tu Pait i mekim na ol i mas mekim bikpela wok moa long blut. Long olgeta hap nabaut ol i hangamapim ol bikpela pepa i gat tok olsem: “Givim Blut Nau,” na “Blut Bilong Yu Inap Helpim Em Long Abrusim Bagarap,” na “Em i Givim Blut Bilong Em. Bai Yu Givim Blut Bilong Yu?” Dispela singaut long blut i mekim na planti man i givim blut bilong ol. Long taim bilong Namba Tu Pait, ol man long Amerika i givim planti blut, inap olsem 6,500,000 lita. Ol i ting long Landon ol i bin kisim inap olsem 260,000 lita blut bilong mekim wok long en. Tasol i gat sampela samting nogut em blut i save mekim long skin bilong man, na i no longtaim na dispela i kamap ples klia.
Bikpela Sik Long Blut
Bihain long Namba Tu Pait, bikpela save ol dokta i kisim long wok bilong ol i mekim na ol inap katim man long pasin em bipo ol i ting ol i no inap tru long mekim. Olsem na long olgeta hap, blut i kamap wanpela bikpela wok bisnis ol i kisim planti bilion dola long en long olgeta yia. Em blut ol dokta bai mekim wok long en, na em i wanpela samting ol dokta i kirap long ting olsem ol i mas mekim wok long en taim ol i katim man.
Tasol i no longtaim na bikpela sik em blut i as bilong en i kamap ples klia, na ol dokta i tingting planti long en. Olsem: Long taim bilong Pait Bilong Korea, klostu 22 pesen bilong ol man i bin kisim plasma—em wanpela samting bilong blut—ol i kisim sik hepataitis. Dispela i winim moa yet namba bilong ol man i bin kisim sik hepataitis long blut ol i bin kisim long taim bilong Namba Tu Pait. Bihain long 1970, wanpela lain (U.S. Centers for Disease Control) i tok, long olgeta yia inap 3,500 man ol i bin dai long sik hepataitis ol i bin kisim long rot bilong blut. Sampela narapela lain i tok dispela namba i bikpela moa, olsem 35,000 man.
Tru, ol i glasim gut blut na ol i was gut moa long ol man i givim blut, olsem na namba bilong ol man i kisim sik hepataitis-B long rot bilong blut, em i go daun. Tasol bihain wanpela nupela binatang jem bilong dispela sik i kamap—em hepataitis C. Dispela sik i bin kilim i dai sampela man na planti man i kisim bagarap long en. Ol i ting inap 4 milion man long Amerika ol i bin kisim dispela kain sik hepataitis, na planti handet tausen bilong ol i bin kisim long rot bilong blut long haus sik. Tru, pasin bilong glasim gut blut i mekim na bihain planti man i no kisim sik hepataitis C. Tasol sampela i pret olsem ol nupela sik bai kamap na ol bai kisim save long en long taim i no gat rot moa long stretim.
Blut i Gat HIV Long En
Bihain long 1980, ol i kisim save olsem HIV, em binatang jem i save kamapim sik AIDS, em inap stap long blut. Pastaim ol lain bilong bungim blut ol i no laik ting olsem blut ol i save bungim em i gat HIV long en. Pastaim planti bilong ol i no tingting tumas olsem ol man inap kisim HIV long rot bilong blut. Dokta Bruce Evatt i tok: “I olsem wanpela man i wokabaut i kam long ples drai nating na em i tok, ‘Mi lukim wanpela kain man bilong ples antap.’ Ol i harim tok, tasol ol i no bilip long en.”
Tasol long planti kantri, ol i no bin glasim gut blut na bihain samting nogut i kamap ples klia, olsem sampela blut i gat HIV long en. Ol i tok, long Frans i gat olsem 6,000 i go inap 8,000 manmeri ol i bin kisim HIV long blut ol i bin kisim long haus sik namel long 1982 na 1985. Ol i tok, inap 10 pesen bilong ol man long ol hap bilong Afrika i gat HIV na inap 40 pesen bilong ol man long Pakistan i gat sik AIDS, ol i bin kisim long rot bilong blut. Long nau, long ol kantri i gat planti wok bisnis long en, ol i save glasim gut blut bilong ol man, olsem na wan wan man tasol i save kisim HIV long rot bilong blut. Tasol long ol kantri i stap rabis, ol man i save kisim yet HIV long rot bilong blut, long wanem, ol i no gat rot long glasim gut blut.
Olsem na inap sampela yia pinis, planti man moa ol i no laik kisim blut taim dokta i katim ol. Tasol olsem wanem? Dispela rot bilong katim man i winim rot bilong givim blut long man?
[Blok long pes 6]
Pasin Bilong Givim Blut—Ol Dokta i No Gat Lo Long En
Long olgeta yia long Amerika, inap 3,000,000 sikman i save kisim inap olsem 5,500,000 lita blut. Em planti manmeri tru, olsem na yumi bai ting ol dokta i mas bihainim strongpela lo long pasin bilong givim blut long man, a? Tasol nius The New England Journal of Medicine i tok, i no gat planti tok samting “bilong stiaim tingting bilong ol dokta long pasin bilong givim blut.” Tru tumas, pasin bilong ol dokta long givim blut long man i kain kain, olsem ol bai givim blut stret long sikman o sampela hap bilong blut, na hamas blut ol bai givim o ol i no ken givim blut. Wanpela nius bilong ol dokta (Acta Anæsthesiologica Belgica) i tok: “Sikman bai kisim blut o nogat, em samting bilong dokta na bilong sikman nogat.” Taim yumi tingim ol samting yumi stori pinis long en, yumi no kirap nogut long wanpela ripot long nius The New England Journal of Medicine, i tok: “Inap 66 pesen bilong olgeta wan wan taim ol i givim blut long ol man, i no stret ol i mekim.”
[Ol Piksa long pes 5]
Long Namba Tu Pait ol i mekim bikpela wok long blut
[Ol Kredit Lain]
Imperial War Museum, London
U.S. National Archives photos