Wanpela Pasin i Stap Hait Tru

‘I no gat wanpela man ol bai holim em olsem wokboi nating i kalabus; olgeta pasin bilong mekim wok kalabus na wok bilong kisim ol man na salim ol long mani olsem wokboi nating, dispela bai stap tambu.’—Yunivesal Dekleresen Ov Yuman Raits.

LONG narapela taim yu putim suga long kofi bilong yu, tingim Prevot, wanpela man bilong Haiti. Ol i bin tok promis olsem ol bai givim gutpela wok mani long em long narapela kantri bilong Karibian. Tasol nogat, ol i salim em long 8 dola.

Prevot em wanpela bilong planti tausen wankantri em ol i stap olsem wokboi nating i kalabus na ol i mas katim suga inap 6-pela o 7-pela mun bilong kisim liklik mani o ol i no kisim mani. Ol dispela wokboi nating i sindaun long ol haus i doti nogut tru na i pulap tru long ol man. Bihain long ol man i tekewe kago bilong ol, ol i givim bikpela naip long ol bilong katim suga. Bilong kisim kaikai ol i mas wok. Sapos ol i traim long ranawe, ol man i paitim ol.

Tingim Lin-Lin, wanpela liklik meri bilong Saut-Is Esia. Em i gat 13 krismas taim mama i dai. Wanpela lain i save painim wok mani bilong ol man, ol i baim Lin-Lin long papa bilong em long 480 dola, na ol i tok promis olsem Lin-Lin bai kisim gutpela wok mani. Ol i tok, dispela mani ol i baim Lin-Lin long en i olsem ‘hap pe bilong mani em bai kisim’​​—⁠em wanpela rot bilong kalabusim em olgeta long ol nupela bos bilong em. Lin-Lin i no kisim gutpela wok, nogat; ol i kisim em i go long wanpela haus pamuk na ol man i givim 4 dola long bos bilong haus pamuk bambai ol i ken slip wantaim Lin-Lin inap wanpela aua. Lin-Lin i stap olsem kalabus, long wanem, em i no inap lusim dispela haus inap long em i bekim dinau bilong em. Na tu, em i mas givim mani long bos bilong haus pamuk bilong lukautim em, na hap mani moa olsem interes. Sapos Lin-Lin i sakim laik bilong bos, ating em bai paitim em o givim pen nogut long em. Tasol samting i nogut moa i olsem: Sapos em i traim long ranawe, ol inap kilim em i dai.

Yu Ting Olgeta Man i Stap Fri?

Planti man i ting dispela pasin bilong salim ol man long mani olsem wokboi nating em i wanpela pasin i no save kamap long nau. Tru, bihain long ol i toktok long dispela pasin long planti kibung, na kamapim ol bikpela tokaut long en, planti kantri i tok ol i no gat moa dispela pasin. Long olgeta hap ol man i nolaik tru long pasin bilong salim ol man long mani olsem wokboi nating. Lo bilong ol gavman i tambuim dispela pasin na dispela tambu i stap olsem bikpela samting long pepa bilong ol gavman, olsem hap Namba 4 bilong Yunivesal Dekleresen ov Human Raits bilong 1948, em yumi stori long en long kirap bilong dispela stori.

Tasol pasin bilong salim ol man long mani olsem wokboi nating i stap yet na em i wanpela bikpela wok bisnis, maski long sampela man em i wanpela pasin i stap hait tru. Long olgeta hap, ol i subim planti milion man, meri, na pikinini long sindaun na wok olsem wokboi nating i kalabus. Wanpela olpela lain tru long Landon (Anti-Slavery International) i gat wok long skelim pasin bilong subim ol man long wok kalabus, ol i tok, planti handet milion manmeri i wok kalabus. Tru tumas, ating i gat planti moa long nau ol i wokboi nating i wok kalabus, winim olgeta taim bipo!

Tru, yumi no lukim ol i pasim sen long han lek bilong ol man long nau, na wipim ol, na oksenim ol olsem ol i bin mekim bipo. Tasol pasin bilong subim man long mekim wok, na subim pikinini long marit, na kalabus bilong bekim dinau, na pikinini i mas wok mani, na mekim pasin pamuk bilong kisim mani, em sampela pasin bilong nau ol man i stap kalabus long en. Ating sampela lain i olsem wokboi nating i kalabus em ol namba 2 meri bilong ol man, na ol man bilong katim suga, na ol man bilong wokim mat, na ol man bilong wokim rot. Tru, planti bilong ol dispela lain ol man i no oksenim ol bilong kisim mani, nogat; tasol i stap bilong ol i wankain olsem ol man bilong bipo em ol i bin salim ol long mani olsem wokboi nating. Na i stap bilong sampela bilong ol i moa nogut.

Husat i save kamap olsem wokboi nating i kalabus? Olsem wanem ol i save kamap olsem wokboi nating? Ol i mekim wanem bilong helpim ol dispela lain? Pasin bilong kisim ol man na salim ol long mani olsem wokboi nating em bai pinis olgeta o nogat?

[Blok/Piksa long pes 4]

WOK KALABUS BILONG NAU EM WANEM SAMTING?

Em wanpela askim Yunaitet Nesen tu i hatwok long bekim, maski ol i bin wok planti yia long kisim save long en. Wanpela kibung (1926 Slavery Convention) i kamapim insait bilong dispela tok olsem: ‘Wok kalabus inap makim i stap bilong man aninit long wanpela man o wanpela lain em ol i baim em pinis na i stret ol i bosim em.’ Tasol i gat ol narapela tingting long dispela tok. Barbara Crossette, wanpela niusmeri i tok: ‘Wok kalabus i olsem wanpela kain tok ol i kolim long ol man i wok long ol narapela kantri long ol faktori bilong wokim klos o long ol man i wok leba planti aua long ol faktori long ol biktaun bilong Amerika na ol i kisim liklik pe tasol. Na ol i mekim wok long dispela tok bilong tokaut olsem wok bisnis long pamuk na wok leba long haus kalabus, em ol wok nogut.’

Mike Dottridge, dairekta bilong lain Anti-Slavery International, em i ting ‘i gat ol nupela pasin ol i save kolim wok kalabus na ol i kolim dispela tok long sampela kain wok moa, olsem na ol man i no pilim moa insait tru bilong dispela tok.’ Em i ting ‘wok kalabus i makim man i stap long han bilong man i baim em o i bosim strong i stap bilong em.’ Na tu, wok kalabus i makim pasin bilong subim o pasim man long mekim wanpela samting, olsem ‘man i no stap fri long lusim wanpela wok o long senisim bos bilong em.’

Long nius The New York Times, A. M. Rosenthal i tok: ‘I stap bilong ol manmeri i wok kalabus i olsem i stap bilong ol wokboi nating​​—⁠ol i mas mekim bikpela wok tumas, ol i reipim ol, givim bikpela pen long ol, ol i save hangre, na ol i mekim long ol olsem ol i pipia nating.’ Em i tok moa: ‘Man inap baim wanpela wokboi nating long 50 dola, olsem na long bos bilong ol i no bikpela samting long hamas yia ol i stap laip. Bihain long ol i dai, em i tromoi skin bilong ol long wanpela wara tasol.’

[Kredit Lain]

Ricardo Funari