Wanpela Animal i Save Kalap Kalap
WANPELA MAN LONG OSTRELIA I RAITIM DISPELA STORI BILONG KIRAP!
JOHN i tok: “Long olgeta de taim mi lusim skul na kam bek long haus, Joi em bikpela sikau mi save lukautim, i save sindaun wetim mi klostu long dua bilong banis.” Em i tok moa: “Taim mi opim dua, wantu em bai kalap na holim mi na mi holim em. I olsem mitupela i toktok wantaim olsem, ‘Mi amamas tru long lukim yu!’ Nau Joi bai kalap kalap i go inap sampela mita na em tanim na kalap i kam bek gen long mi, wankain olsem wanpela dok i save mekim taim em i amamas nogut tru. Em i mekim dispela pasin i go i go inap mitupela i kamap pinis long haus.”
Lo i orait long ol manmeri i stap long bus bilong Ostrelia long lukautim ol bikpela sikau olsem famili bilong John i bin mekim. Planti bilong ol dispela bikpela sikau ol man i bin kisim ol taim ol i bebi yet na ol i no gat mama bilong lukautim ol, long wanem, ating ka i bin bamim ol sikau mama taim ol i laik brukim rot. John i bin givim nem Joi long bikpela sikau bilong em, tasol tru tru dispela nem joi (mas kolim olsem jo-i) i save makim olgeta bikpela sikau bebi.
Ol famili i lukautim wanpela joi ol i laik bai em i ken amamas long i stap bilong em. Olsem na namba wan samting ol i save mekim em i olsem: Ol bai givim wanpela paus long em. Ol bai pasim wanpela bikpela bek ol i wokim long strongpela laplap long wanpela hap insait long haus i klostu liklik long ples bilong wokim paia na ol bai katim wanpela hul long en, lukluk bilong en i wankain olsem paus bilong bikpela sikau mama. Nau ol bai putim wanpela botol susu i narapela kain na i hat liklik long dispela paus. Long dispela rot ol i helpim planti joi long i stap laip. Kwiktaim ol i lain long nupela paus bilong ol na ol bai sut i go insait long en olsem em paus bilong mama bilong ol.
Bikpela Sikau i Luk Olsem Wanem?
Ol animal i save mekim bikpela long pikinini bilong ol insait long wanpela paus ol i kolim ol dispela animal olsem masupil. I gat 260 narapela narapela animal bilong lain masupil, na ol bikpela sikau, ol koala, ol mumut, na ol kapul ol i insait long dispela lain; na long Not Amerika wanpela kain kapul tasol i stap. Long pastaim, taim ol man bilong raun long painim ol narapela kantri i lukim ol bikpela sikau ol i hatwok long kolim ol tok em inap makim gut dispela animal taim ol i laik stori long en long ol man long kantri bilong ol. Namba wan man bilong raitim nem bilong bikpela sikau long tok Inglis, em i wanpela man bilong raun bilong painim ol narapela kantri, em Kepten Jems Kuk bilong Inglan. Em i tok, dispela animal i kain olsem ‘wanpela bikpela dok na em i save kalap olsem wanpela rabit o dia.’ Bihain ol i kisim wanpela bikpela sikau i kam long Landon na taim ol man i lukim ol i kirap nogut tru.
Het bilong ol bikpela sikau i kain olsem het bilong dia na ol i gat traipela yau ol inap tanim nabaut. Liklik han bilong ol i gat strong na i luk olsem han bilong man taim sikau i sanap stret. Masol bilong lek i bikpela na tel em i longpela na lek daunbilo em i traipela. Long dispela as ol i givim nem “Macropodidae” long ol, insait bilong dispela tok i olsem “longpela lek.”
I gat 55 narapela narapela animal Macropodidae. Sampela i bikpela olsem man na sampela i liklik olsem rat. Olgeta i gat sotpela han na longpela lek bilong kalap kalap. Retpela bikpela sikau na bikpela sikau i blakpela liklik, na bikpela sikau ol i kolim walaru, ol i bikpela moa winim ol narapela. Wanpela retpela bikpela sikau man em i longpela tru, winim 200 sentimita na hevi bilong em i 77 kilogram. Ol liklik sikau ol i kolim walabi.
Yu bin lukim o harim stori bilong wanpela sikau i save stap antap long ol diwai? Yu no ken kirap nogut long dispela, long wanem, i gat wanpela ‘monki’ insait long lain bilong ol sikau—em ol sikau bilong diwai. Dispela animal i save stap long bikbus bilong Niugini na long hap not-is bilong Ostrelia. Lek bilong ol i sotpela liklik na ol i save stap antap long ol diwai. Ol inap kalap long wanpela diwai na i go long narapela diwai i stap longwe olsem 9-pela mita. Long nait ol i save lusim diwai na go long graun bilong painim ol sayor na binatang bilong kaikai.
Kwik, Naispela, na Em i No Lusim Bikpela Strong
Taim ol bikpela sikau i wokabaut isi isi ol i luk olsem ol i laik pundaun o bamim ol samting. Ol i sanap long tupela sotpela han na long tel na pulim tupela bikpela lek wantaim i go pas. Tasol pasin bilong ol long ran i naispela. Taim ol i spit olsem 50 kilomita long wanpela aua ol i mekim wok long traipela tel bilong ol na ol i no pundaun. Olsem The World Book Encyclopedia i tok, “sapos ol i spit tru ol inap spit olsem 60 kilomita long wanpela aua.” Taim wanpela bikpela sikau i spit olsem, em inap kalap i go inap 13 na hap mita long wanpela taim—klostu i olsem em i laik flai!
Ol bikpela sikau i save spit na ol i no save lusim nating strong bilong ol. Profesa Uwe Proske bilong Yunivesiti Monash long Melbon, Ostrelia, em i tok taim yu skelim win oksijen bikpela sikau i save pulim taim em i spit em i liklik long win oksijen em i save pulim taim em i wokabaut isi isi. Na Proske i tok moa olsem “sapos yu skelim strong bikpela sikau i mas lusim bilong spit inap 20 kilomita long wanpela aua wantaim strong dok o dia i bikpela olsem sikau i mas lusim bilong spit olsem, dok na dia i mas lusim bikpela strong moa.” Bikpela sikau i no lusim nating strong bilong em na long dispela as em inap ran i go longwe tru na skin i no les. Tasol wanem samting i mekim na em i no lusim bikpela strong?
As bilong dispela, em ol longpela rop insait long lek i save pasim masol long bun em ol i kolim Akilis tendon. Proske i tok: “Lek bilong bikpela sikau i olsem tupela strongpela spring.” Taim ol bikpela sikau i kalap dispela rop insait long lek bilong ol i go sotpela na taim ol i kam daun em i go longpela, wankain olsem ol Akilis tendon i stap long lek bilong ol man. Maski ol i ran long wanem spit, ol bikpela sikau i save kalap tupela taim insait long ol wan wan sekon. Taim ol i laik spit moa ol i kalap i go longpela moa. Tasol taim ol i pret samting ol bai mekim ol sotpela sotpela kalap bambai ol inap spit hariap.
Ol bikpela sikau ol i hapman bilong subim wara. Ol bai mekim wok long strongpela lek taim ol i subim wara, na tu, ol bai meknaisim tel bilong ol i go i kam. Taim ol dok i raunim ol, sampela taim ol i kalap i go insait long wanpela wara o hul wara. Na sapos dok i bihainim em i go long wara, bikpela sikau bai mekim wok long tupela han bilong em—i gat 5-pela pinga na kapa bilong en i sap tru—bilong subim dok i go aninit long wara. John, em pastaim yumi bin stori long en, em i tok, wanpela taim wanpela bikpela sikau man klostu em i kilim i dai tupela dok bilong em taim bikpela sikau i pait wantaim ol insait long wanpela wara i stap long graun bilong famili bilong John.
Pasin Bilong Masupil Long Karim Pikinini i Narapela Kain
Taim ol bikpela sikau i bikpela pinis ol i strong tru, tasol taim ol i liklik ol i no gat strong na ol inap dai hariap. Taim mama i karim ol, ol i olsem wanpela liklik retpela snek, longpela bilong en i olsem 2.5 sentimita na hevi bilong en i olsem sampela gram tasol. Ol i no gat gras na ol i aipas na yaupas. Tasol han bilong ol i gat ol kapa long pinga i kamap strong liklik na ol i mekim wok long dispela na bihainim smel bilong mama na wokabaut namel long gras bilong mama na kam kamap long paus na go insait. Insait long paus i gat fopela susu i stap na em bai putim wanpela long maus bilong em. Taim em i holim susu long maus, wantu susu i solap na nau pikinini i pas gut tru long en na i no inap lusim inap sampela wik. Taim yumi tingim pasin bilong mama sikau long wokabaut yumi save em i bikpela samting long em i holim strong susu! Sampela man bilong bipo taim ol i lukim liklik pikinini insait long paus em i pas strong long susu ol i bin ting pikinini i save kamap long dispela susu!
Bihain pikinini sikau bai go bikpela liklik inap long em i lusim paus, tasol em i save mekim inap sotpela taim tasol. Bihain long 7-pela i go inap 10-pela mun em bai lusim susu na em i lusim paus olgeta. Tasol nau yumi laik stori moa long taim pikinini i pas long susu bilong mama long namba wan taim, na bai yumi ken kisim save long narakain samting i kamap taim bikpela sikau i laik karim pikinini.
Sampela de bihain long taim nupela pikinini i pas long susu bilong mama, mama bai kisim bel gen. Dispela namba tu pikinini bai wok long i go bikpela insait long bel bilong mama inap wanpela wik tasol—bihain long dispela em i no go bikpela moa, em i stap tasol. Tasol namba wan pikinini i stap long paus i wok long go bikpela. Taim namba wan pikinini i lusim paus bilong mama tasol em i no lusim susu yet, nau pikinini i stap yet long bel bai kirap long go bikpela gen. Na 30 de bihain em i lusim bel bilong mama, na em tu i kam insait long paus na pas long susu, tasol i no dispela susu narapela pikinini i susu long en.
Dispela pasin bilong kisim susu em i narapela kain tru. Susu mama i givim long liklik pikinini em i narapela kain long susu em i givim long bikpela pikinini. Wanpela buk (Scientific American) i tok: “Susu i kamap long tupela susu i narapela kain olsem, wanpela i kamapim planti susu, narapela i no planti tumas, na marasin i stap insait long wanpela susu i narapela kain long narapela susu. Olsem wanem dispela samting inap kamap em i wanpela askim i hatwok long bekim.”
Yu Inap Lukim Ol Bikpela Sikau We?
Bilong lukim ol bikpela sikau long hap ol i save stap long en yu mas lusim ol taun na i go long bus bilong Ostrelia. Taim ol i wok long painim ol gras na sayor samting bilong kaikai yu inap lukim ol wan wan sikau o sampela i bung wantaim o planti bai i bung wantaim. Taim bikpela lain i bung bai i gat wanpela bikpela sikau man ol i kolim buma em i stap olsem bos bilong ol. Gutpela taim bilong lukim ol em long moningtaim tru o klostu long tudak, long wanem, ol i save kaikai long nait na long san ol i save hait long san na malolo. Tasol taim san i no hat tumas, ating ol bai raun long de olgeta. Ol bikpela sikau i wel ol i save pret long man olsem na bilong lukim ol gut, gutpela yu bringim kamera i gat strongpela lens na kompas bilong lukluk longwe.
Tru, yu inap lukim ol bikpela sikau long ol banis bilong ol animal na ol nesenel-pak samting long Ostrelia na long sampela narapela kantri tu. Ol bikpela sikau i stap long ol dispela kain ples ol i no pret tumas olsem na em bai isi long kisim sampela gutpela piksa bilong ol. Ating yu inap kisim piksa bilong wanpela joi i stap insait long paus bilong mama na het bilong em tasol i stap ausait. Ol man i save lap taim ol i lukim wanpela joi i bikpela liklik i sut i go insait long paus bilong mama na longpela lek bilong em i stap ausait. Em nau, paus bilong mama sikau i luk olsem wanpela bilum i pulap nogut tru. Ating bai yu lukim wanpela bikpela sikau man i gat gutpela skin i sanap stret na lukluk long yu. Yumi no save, tasol ating yu inap lukim tupela bikpela sikau man i sanap stret na mekim boksen!
Taim ol man i lukim wanpela retpela sikau o wanpela bikpela sikau i blakpela liklik i kalap kalap na i spit tru, long tingting bilong planti man dispela em i namba wan gutpela samting bilong lukim. Tru, i gat sampela animal inap spit moa yet i winim ol bikpela sikau na sampela inap kalap i go antap moa, tasol bai yu no inap lukim narapela animal i mekim wok long tupela strongpela lek na em i naispela tru, i gat strong, na em i kalap kalap.
[Piksa long pes 25]
Bikpela sikau inap kalap longwe longwe, long wanem, em i gat ol longpela Akilis tendon