Bilong Wanem Yumi Mas i Gat Pasin Bilong Bilip na Wet?
OLSEM WANEM sapos Daniel, dispela mangi yumi stori long en long fes atikol we i gat sik kensa, em i holimpas bilip olsem em bai kamap orait? Yu ting em inap winim dispela sik? Yu ting em bai stap laip yet long nau? Maski ol man husat i bilip strong olsem pasin bilong bilip na wet bai helpim man long kamap orait, ol i no inap tok olsem. Na dispela em bikpela poin. Yumi no ken ting olsem pasin bilong bilip na wet inap oraitim sik, na stretim olgeta samting.
Long wanpela intaviu em CBS News i mekim wantaim Dr Nathan Cherney, em i givim tok lukaut olsem, i no stret long tokim ol man i sik nogut tru olsem ol bai kamap orait sapos ol i bilip strong olsem ol bai kamap orait: “Mipela i bin lukim olsem ol man marit i bin sutim tok long ol meri bilong ol husat i sik olsem ol i no bin lusim bikpela haptaim long tingim tingim long bel ol samting, na ol i no tingting olsem ol bai kamap orait.” Dr Nathan Cherney i tok moa: “Dispela i givim tingting kranki olsem sapos yu ting yu bai kamap orait yu inap kontrolim sik bilong yu, na sapos yu no kamap orait, sampela bai ting olsem yu no bin mekim olgeta samting bilong kamap orait. Tasol dispela tingting i no stret.”
Tasol tru tru, ol man i gat ol sik we ol bai dai, ol i mas i gat strong bilong pait long daunim ol dispela sik. Olsem na i gutpela sapos ol famili bilong ol i no ken mekim ol tok we i mekim na ol sikman i pilim olsem ol i gat asua. So yu ting dispela i makim olsem pasin bilong bilip na wet i no inap helpim man?
Yumi no ken ting olsem. Dispela dokta, em i speselis bilong lukautim ol sikman em klostu ol i laik dai—wok bilong em i bilong helpim ol sikman long karim hevi bilong sik i go inap long ol i dai, na i no bilong daunim sik bilong ol o mekim ol i stap laip longpela taim. Ol dokta i gat dispela kain wok ol i bilip olsem ol samting ol i mekim bilong helpim sikman long holim stretpela tingting, dispela i gutpela moa, na dispela i stret tu long ol man i sik nogut tru. Ol samting i soim olsem pasin bilong sikman long bilip olsem em bai kamap orait, dispela bai helpim em.
Pasin Bilong Bilip na Wet Inap Helpim Yu
Dokta W. Gifford-Jones i tok: “Pasin bilong bilip olsem yu bai kamap orait, dispela i gat strong.” Em i skelim ol wok painimaut ol i bin mekim long as na em i bikpela samting long mekim gut bel bilong ol sikman em klostu ol i laik i dai. Ol i ting dispela kain pasin bilong sapotim sikman i save helpim em long holimpas bilip olsem em bai kamap orait na holim stretpela tingting. Wanpela wok painimaut ol i mekim long 1989, i kamapim olsem ol sikman husat i kisim dispela kain helpim ol i stap longpela taim liklik, na bihain sampela wok painimaut ol i mekim i no strongim dispela tingting. Tasol ol narapela wok painimaut i soim olsem ol sikman em ol man i mekim gut bel bilong ol, ol i no wari na tingting planti na ol i no pilim bikpela pen, winim ol sikman em i no gat wanpela i mekim gut bel bilong ol.
Tingim narapela wok painimaut long pasin bilong ting olsem ol samting bai kamap gut na pasin bilong ting olsem ol samting i no inap kamap gut, dispela inap mekim wanem long ol man i gat sik bilong klok (CHD). Ol i bin askim 1,300 man long tingting ol i gat long pasin bilong ting olsem ol samting bai kamap gut na pasin bilong ting olsem ol samting i no inap kamap gut. Tenpela yia bihain ol i skelim gen ol dispela man na 12 pesen bilong ol i bin kisim sik bilong klok. Planti bilong ol dispela man i kisim sik bilong klok em ol man husat i gat pasin bilong ting olsem ol samting i no inap kamap gut. Laura Kubzansky, em profesa bilong helt long Harvard School of Public Health, i tok: “Planti samting i soim olsem dispela tingting olsem man i mas ting olsem ol gutpela samting bai kamap gut, dispela inap helpim helt bilong man, em i no tingting bilong saiens—dispela wok painimaut ol i mekim long dispela 1,300 man i kamapim klia olsem pasin bilong ting olsem ol samting bai kamap gut, dispela i gutpela bilong helpim klok bilong man.”
Sampela wok painimaut i soim olsem ol man husat i bilip olsem helt bilong ol i gutpela, ol i kamap orait bihain long operesen, tasol lain husat i bilip olsem helt bilong ol i no gutpela, ol i no kamap orait kwik. Ol wok painimaut i kamapim tu olsem ol man i gat pasin bilong ting olsem gutpela samting bai kamap, ol i save stap longpela taim. Wanpela wok painimaut i skelim pasin bilong ting ol samting bai kamap gut na pasin bilong ting ol samting i no inap kamap gut i mekim sampela samting long ol lapun. Taim ol man i soim sampela tok long ol lapun we i tok olsem ol lapun i gat savetingting na ol i gat save long planti samting, dispela i givim strong long ol long wokabaut. Strong ol i kisim long harim dispela tok i wankain long strong man i kisim long eksasais inap 12-pela wik!
Wai na i luk olsem pasin bilong bilip olsem gutpela samting bai kamap na holim stretpela tingting i helpim helt bilong man? Ating ol saientis na ol dokta i no kliagut yet long tingting na bodi bilong man na bai ol i ken bekim stret dispela askim. Tasol ol saveman husat i skelim dispela topik ol i gat sampela save tasol long dispela na ol inap bekim dispela askim. Olsem, wanpela speselis dokta bilong kru i tok: “I gutpela long stap amamas na wetim gutpela samting i kamap. Taim man i stap amamas em i no inap pilim presa tumas, na bodi bilong em i stap gut. Em wanpela samting ol man i ken mekim bilong stap helti.”
Ating dispela tingting i nupela long ol dokta na ol saientis, tasol em i no nupela long man i save ritim Baibel. Winim 3,000 yia i go pinis, holi spirit i givim tingting long saveman King Solomon long raitim dispela tok: “Bel i save stap amamas, em i gutpela bilong oraitim man, tasol sapos bel na tingting bilong man i bagarap, dispela i save pinisim strong bilong em.” (Provep 17:22, futnot) Dispela tok i stret. Dispela ves i no tok olsem bel i stap amamas bai oraitim sik, nogat, tasol “em i gutpela bilong oraitim man.”
Sapos pasin bilong bilip olsem yu bai kamap orait em i olsem marasin, ating olgeta dokta bai givim long ol sikman, a? Tasol pasin bilong bilip long ol gutpela samting bai kamap dispela i no helpim tasol helt bilong man, nogat.
Bilip Olsem Ol Samting Bai Kamap Gut, Ting Olsem Ol Samting i No Inap Kamap Gut, na Laip Bilong Yu
Ol saveman i painimaut olsem ol man i bilip olsem ol samting bai kamap gut dispela i save helpim ol. Ol i save mekim gut ol skul wok, mekim gut wok, na pilai gut ol spot. Olsem, ol i mekim wanpela wok painimaut long tim bilong ol meri i save ran long resis. Na ol kosa i skelim gut ol wan wan meri long hau ol inap ron gut long resis. Long seim taim, ol i askim ol meri sapos ol i ting ol bai winim resis o nogat. Ol samting i kamap i soim olsem ol meri i ran inap tru long mak ol i tingim, na i no long mak em ol kosa i ting long en. Bilong wanem pasin bilong bilip olsem ol bai win i stiaim ol?
Ol saientis i skelim ol man i gat pasin bilong ting ol samting i no inap kamap gut, na ol i kisim save long planti samting. Namel long 1960 samting, ol saveman i skelim ol animal na ol i painimaut wanpela pasin bilong ol, na dispela i kirapim ol long kamapim wanpela hap tok olsem, “kisim pasin bilong givap.” Ol i kisim save olsem ol man tu inap kisim kain pasin olsem. Olsem, ol i putim sampela manmeri insait long wanpela rum we i gat nois na ol i tokim ol olsem ol inap stopim nois sapos ol i presim ol rait baten. Na ol i mekim olsem na stopim dispela nois.
Long namba 2 grup, ol i tokim ol tu long mekim wankain samting—tasol maski ol i presim ol baten ol i no inap long stopim nois. Planti namel long dispela grup i givap. Taim ol i skelim ol gen, dispela lain i no laik mekim wanpela samting. Ol i ting olsem i no gat wanpela samting ol inap mekim bilong senisim ol samting. Na tu insait long namba 2 grup ol manmeri i gat pasin bilong ting ol samting bai kamap gut ol i no givap, ol i traim yet long mekim ol samting.
Dokta Martin Seligman, tu i bin helpim ol dispela wok painimaut, na dispela i kirapim em long skelim pasin bilong ting olsem ol samting bai kamap gut na pasin bilong ting olsem ol samting bai i no inap kamap gut. Em i skelim gut ol manmeri i gat tingting olsem ol i no inap mekim wanpela samting. Em i tok ol man i gat kain tingting olsem, dispela i mekim na i hatwok long ol i mekim ol samting o i pasim ol long mekim ol samting. Seligman i stori long ol man i gat kain tingting olsem ol samting bai i no inap kamap gut na em i tok: “Inap 25 yia mi skelim ol na mi luksave olsem ol man i gat kain tingting olsem, ol i bilip olsem ol samting nogut i painim ol em asua bilong ol yet na ol samting nogut bai wok yet long painim ol, maski ol i mekim wanem samting. Mi bilip olsem ol man i gat pasin bilong ting olsem ol samting bai i no kamap gut, planti samting nogut i save painim ol winim ol man i gat pasin bilong ting olsem ol samting bai kamap gut.”
Olsem yumi stori pinis, sampela man bai ting olsem dispela tingting em i nupela, tasol ol man i save ritim Baibel ol i save pinis long dispela samting. Tingim dispela savetok: “Sapos yu bel hevi long taim pen na hevi i painim yu, strong bilong yu bai pinis.” (Provep 24:10) Tru tumas, Baibel i kamapim klia olsem pasin bilong bel hevi, na tingting olsem yumi no inap mekim wanpela samting, dispela bai pinisim strong bilong yumi. Yu ken mekim wanem na bai yu sakim dispela tingting olsem ol samting i no inap kamap gut na kisim tingting olsem ol samting bai kamap gut na kisim pasin bilong bilip na wet?
[Piksa]
Pasin bilong bilip na wet inap helpim yu