Taim Wanpela Long Famili i Gat Sik Long Tingting

LONG famili bilong Johnson, kirap bilong de i wankain olsem ol arapela de namel long wik.a Papamama wantaim 2-pela pikinini bilong ol i kirap na bilas pinis na ol i redi long mekim ol samting bilong dispela de. Gail i tokim pikinini man bilong em i gat 14 krismas, em Matt, olsem em taim pinis bilong kisim bas i go long skul. Gail i kirap nogut tru long samting i kamap bihain long dispela. Insait long 30 minit samting, Matt i penim nabaut banis bilong rum slip, traim long kukim haus ka, na traim hangamapim em yet long rum antap bilong haus.

Taim Gail wantaim man bilong em, Frank, i bihainim ambiulens i bin kisim Matt i go, ol i trai hat tru long tingim as bilong dispela samting i kamap. Sori tru, dispela em kirap tasol bilong hevi. Bihain, dispela samting i painim Matt planti taim, em i kirap karim hevi bilong sik long tingting. Insait long dispela 5-pela yia we sik i givim bikpela hevi tru long em, em i bin traim long kilim i dai em yet planti taim liklik, polis i holim em tupela taim, em i slip long 7-pela haus sik bilong ol man i gat sik long tingting, na planti taim em i bung wantaim ol dokta bilong ol man i gat sik long tingting. Ol pren na famili i paul na ol i no save long wanpela samting o wanpela tok ol i ken mekim bilong helpim em.

Ol saveman i tok, wanpela bilong olgeta 4-pela 4-pela man bai kisim sik long tingting sampela taim long laip bilong ol. Dispela i makim bikpela namba tru, olsem na ating yu gat papa o mama, pikinini, brata o susa, o pren husat i gat sampela kain sik bilong tingting. Yu ken mekim wanem sapos wanpela yu laikim tru i sik olsem?

● Luksave long ol mak bilong sik. Sampela taim i hatwok long luksave hariap olsem man i gat sik long tingting. Ol pren na famili inap ting ol mak bilong sik ol i lukim i kamap long rot bilong sampela senis bilong ol homon, o sampela sik bilong skin, o i olsem pasin kranki tasol bilong sikman, o ol hevi i as bilong en. Mama bilong Matt i bin lukim pinis sampela samting i soim olsem Matt i gat hevi, tasol papamama bilong em i bin ting senis i save kamap long skin bilong yangpela i as bilong dispela pasin bilong em na bihain liklik em bai pinis. Tasol ol bikpela senis long pasin bilong slip, kaikai, o pasin bilong man inap makim olsem man i gat bikpela hevi moa. Dokta i ken skelim na painim gutpela rot bilong stretim sik na long helpim wanfamili bilong yu i stap gut.

● Kisim save. Ol manmeri i gat sik long tingting ol i hatwok long mekim wok painimaut bilong save gut long sik bilong ol yet. Olsem na save yu kisim long ol gutpela buk na nius bilong nau inap helpim yu long kliagut long hevi em wanfamili o pren bilong yu i wok long karim. Na em inap helpim yu na yu no pret long toktok long dispela samting na yu mekim ol tok i stret. Olsem: Gail i bin givim ol pepa i stori long dispela sik i go long ol bubu bilong Matt, na dispela i helpim ol long pilim olsem ol i save long sik na ol i ken helpim famili.

● Kisim helpim. Maski sampela sik bilong tingting i save stap longpela taim, planti man i gat dispela sik ol inap stap gut na mekim ol wok samting taim ol i kisim marasin i stret long sik bilong ol. Tasol planti i karim pen na hevi inap planti yia na ol i no kisim helpim. Man i gat sik bilong klok i mas go lukim dokta bilong klok, olsem tasol man i gat sik long tingting i mas lukim dokta i gat save long helpim man i gat dispela sik. Olsem: Ol dokta bilong tingting inap makim marasin na sapos man i kisim long taim stret, marasin inap helpim man long bosim gut filings bilong em, daunim pasin bilong tingting planti, na helpim man em tingting bilong em i no wok gut.b

● Kirapim sikman long lukim dokta. Sampela taim ol man i gat sik long tingting ol i no luksave olsem ol i mas kisim helpim. Ating yu ken tokim sikman long wanpela dokta em i ken lukim, o yu ken ritim nius i stori long sik, o toktok wantaim man i bin i gat dispela kain sik na i kisim helpim. Ating sikman bai i no amamas tumas long tok yu mekim. Tasol yu mas mekim sampela samting sapos sikman yu lukautim i laik bagarapim em yet o ol arapela.

● No ken sutim tok. Inap long nau ol saientis i no kliagut gut olsem wanem i stap na sindaun bilong man na ol samting i stap pinis long skin bilong em i wok wantaim na inap kamapim dispela sik. Ol samting i mekim na dispela sik bilong tingting inap kamap i olsem: Kru i kisim wanpela bagarap, kisim drak o dring planti tumas, ol hevi i kamap long man, samting bilong skin yet i no wok gut, na hevi i stap pinis long skin bilong famili na i isi long kisim dispela sik. Pasin bilong sutim tok long sikman long samting yu ting em i bin mekim na dispela sik i kisim em i no helpim wanpela samting. Yu mas putim tingting bilong yu i go long ol samting bilong helpim na strongim em.

● No ken putim mak i antap tumas. Sapos yu strong long sikman i mas mekim sampela samting em i no inap mekim, dispela inap bagarapim bel bilong em. Tasol sapos yu tingim tasol ol samting sikman i no inap mekim, sikman inap ting olsem em i no inap mekim wanpela samting. Olsem na no ken putim mak i antap tumas long sikman i mas winim. Tasol no ken orait long pasin nogut. Wankain olsem ol arapela man, ol man i gat sik long tingting inap kisim skul long rot bilong ol hevi em pasin bilong ol yet i kamapim. Pasin bilong kros na pait inap mekim na yu mas kisim helpim long polis o tambuim sikman long bung wantaim ol man, nogut em i bagarapim em yet o ol arapela.

● Toktok gut wantaim. Pasin bilong toktok gut wantaim em i bikpela samting, maski sampela taim i luk olsem ol i no kisimgut tingting bilong yu. I hatwok long save long samting man i gat sik long tingting bai mekim, ating filings bilong em i abrusim mak na i no stret wantaim samting i kamap. Tasol sapos yu skelim skelim ol liklik tok kranki sikman i mekim, bai em i bel hevi i stap, na tu, em bai pilim olsem em i mekim rong. Taim yu no save bai yu tok wanem, orait stap isi na putim yau. Tingim filings na tingting bilong em, tasol no ken kotim em. Wok strong long stap isi. Bai yu helpim yu yet na wanfamili i sik sapos oltaim yu soim em olsem yu tingim em. Dispela samting i painim Matt. Sampela yia bihain em i tok amamas long lain bilong em, em yet i tok ol i bin “helpim mi long taim mi no laik kisim helpim.”

● Tingim ol arapela long famili. Taim famili i putim olgeta tingting bilong ol i go long dispela wanfamili i gat sik long tingting, ol arapela long famili inap pilim olsem i no gat man i tingim ol. Sampela taim, sista bilong Matt, em Amy, i bin pilim olsem “bikpela tingting bilong famili i go long sik bilong Matt tasol.” Em i no laik pulim tingting bilong famili i kam long em, olsem na em i no stori tumas long ol gutpela wok bilong em. Na long dispela taim i luk olsem papamama bilong em i laik bai em i winim ol bikpela mak, kain olsem kisim ples bilong samting brata bilong em i no inap mekim. Sampela pikinini bilong ol famili olsem i save bikhet bilong pulim tingting bilong famili i go long ol. Ol famili i stap wantaim bikpela hevi i mas i gat sampela i helpim ol long tingim ol arapela long famili. Olsem: Taim ol Johnson i putim olgeta strong na tingting i go long hevi bilong Matt, ol pren long kongrigesen bilong ol Witnes Bilong Jehova i bin helpim Amy long rot bilong mekim ol samting bilong tingim em.

● Helpim tingting long stap gut. Bilong helpim tingting long stap gut, man i mas tingim kaikai, eksasais, kisim inap slip, na bung wantaim ol arapela. Planti taim ol liklik bung wantaim ol pren i no mekim man i tingting planti tumas. Na tu, no ken lusim tingting, alkohol inap mekim sik bilong tingting i go nogut moa na em inap daunim strong bilong ol marasin. Nau ol Johnson i wok strong long mekim ol samting bilong lukautim helt bilong tingting, dispela i helpim olgeta long famili, tasol moa yet em i helpim pikinini man bilong ol.

● Lukautim yu yet. Hevi bilong lukautim wanpela i gat sik long tingting inap kamapim hevi long helt bilong yu yet. Olsem na em i bikpela samting long yu tingim samting bilong helpim yu long skin, bel na tingting, na long samting bilong spirit. Famili Johnson ol i Witnes Bilong Jehova. Gail i pilim olsem bilip bilong em i bin helpim em long sanap strong taim dispela bikpela hevi i painim famili bilong em. Em i tok: “Ol miting Kristen i daunim tru pasin bilong wari, ol i olsem haptaim we mipela i putim hevi i go longwe na tingim ol bikpela samting na bilip bilong mipela long nupela taim. Planti taim tru mi beten long hevi i mas i go daun liklik, na oltaim sampela senis i kamap na i daunim hevi liklik. God Jehova i helpim mi na mi stap bel isi, maski mipela i gat dispela hevi.”

Nau Matt em i bikpela pinis na tingting bilong em i wok gut. Em i tok: “Mi pilim olsem samting i kamap long mi i mekim mi i kamap gutpela man moa.” Susa bilong Matt, Amy, em i pilim olsem samting i painim famili i bin helpim em tu, em i tok: “Mi save isi moa long ol man taim ol i popaia, yumi no inap save long wanem ol hevi narapela i karim. God Jehova tasol i save.”

Sapos wanfamili bilong yu i gat sik long tingting, oltaim tingim olsem wok bilong putim gut yau, givim helpim, na no ken hariap long kotim em, olgeta dispela samting inap helpim dispela wanfamili long winim hevi na stap gut.

[Ol Futnot]

[Blok long pes 23]

Sampela Mak Bilong Sik Bilong Tingting

Sapos sampela tok daunbilo i stret long wanfamili o pren bilong yu, ating i gutpela long em i lukim dokta:

• Stap bel hevi o kros longpela taim

• Surik long bung wantaim ol arapela

• Amamas tru na bel hevi tru, winim mak

• Kros bikpela tru, winim mak

• Pasin bilong pait

• Kisim drak na dring planti tumas

• Pret nogut tru, wari, na tingting planti, winim mak

• Pret tumas long kamap pat

• Bikpela senis long pasin bilong kaikai o slip

• Driman planti taim long samting bilong pretim man

• Tingting i paul

• Strong long bilipim ol tingting nating o ai i lukim samting i no stap tru tru

• Tingting long kilim i dai em yet

• I no inap karim hevi bilong ol wan wan de

• I no ting em i gat hevi

• Planti liklik sik ol dokta i no inap save long as bilong en

[Piksa long pes 24]

Taim yu no save bai yu tok wanem, stap isi na putim gut yau long man i gat sik long tingting