“Mipela i Tingting Yet long . . . Galik!”
Dispela stori i kam long Ripablik Dominika
SAPOS yu stap longwe long ples na yu hangre, bai yu laik kaikai wanem kain kaikai? Ating bai yu tingim ol naispela prut na kumu bilong ples, o ating bai yu tingim switpela kaikai em mama bilong yu i save kukim wantaim abus. Tasol yu ting yu bai daunim spet sapos yu tingim galik?
Inap olsem 3,500 yia i go pinis, ol Israel i bin wokabaut long ples drai nating bilong Sainai, na ol i tok: “Mipela i tingting yet long pis mipela i bin kaikai long Isip na mipela i kisim nating, na ol kukamba na melen na olkain anian na galik!” (Namba 11:4, 5, NW ) Yes, ol i bin dai stret long kaikai galik. Ol Juda i laikim tumas galik, olsem na ol i kolim ol yet olsem lain bilong kaikai galik.
Olsem wanem ol Israel i kisim dispela laik bilong kaikai galik? Insait long 215 yia em ol i bin stap long Isip, ol i save kaikai galik. Ol samting ol saveman i painim i makim olsem ol Isip i bin planim galik paslain tru long Jekop na famili bilong em i go sindaun long Isip. Herodotus, em i wanpela saveman bilong Grik, em i tok ol ofisa bilong Isip i bin baim planti kain kain anian na galik bilong givim long ol wokboi i wokim ol haus ol i kolim piramid. I luk olsem dispela kaikai i gat planti galik long en i givim bikpela strong long ol wokboi. Taim ol Isip i planim Fero Tutankamen, ol i putim planti gutpela samting insait long matmat bilong em, na ol i putim galik tu. Tru, galik i no inap helpim ol man i dai pinis, tasol em inap helpim tru ol man i stap laip.
Gutpela Marasin
Inap longtaim pinis ol dokta i bin yusim galik bilong oraitim ol sik. Planti handet yia i go pinis, Hipokratis na Dioskoridis, em ol saveman bilong Grik, ol i tok galik i gutpela bilong stretim ol sik bilong bel, lepra, kensa, ol sua, na sik bilong klok. Long yia 1850 samting, Louis Pasteur, em i wanpela saveman bilong Frans, em i stadi long galik na em i stori long strong bilong en long kilim ol jem. Long Afrika, long 1913 samting, Albert Schweitzer, em i wanpela misineri na dokta wantaim, em i yusim galik long oraitim strongpela sik pekpek wara na ol narapela sik. Taim ol dokta bilong ami bilong Rasia i sot long marasin long taim bilong Wol Woa 2, ol i yusim galik long helpim ol soldia i kisim bagarap. Olsem na galik i kisim nem olsem penisilin bilong Rasia. Nau long taim bilong yumi, ol saientis i stadi long olsem wanem galik i save helpim ron bilong blut.
Olsem na galik em i gutpela kaikai na gutpela marasin, na smel na swit bilong en i narapela kain tru. Ol i bin planim galik long namba wan taim long wanem hap? Sampela saveman bilong ol plaua i ting olsem pastaim ol i bin planim galik long Esia, na bihain ol i kisim i go long olgeta hap bilong graun. Nau yumi ken stori long wanpela naispela ples long hap bilong wes we planti man i laikim galik.
Planim Galik Long Constanza
Constanza Valley, em i stap long Ripablik Dominika, na em i no hat tumas o kol tumas. Ol maunten i raunim dispela ples, na graun bilong en i gat planti gris na ren i save pundaun planti taim. Constanza i gutpela ples bilong planim galik.
Long Septemba o Oktoba, ol fama bilong dispela ples i save brukim na redim graun, kain olsem ol man i save redim graun bilong planim pinat. I gat ol hip graun em ol i stap 1 mita longwe long narapela narapela, na antap long ol dispela hip graun ol bai wokim 3-pela o 4-pela liklik baret bilong planim galik. Ol wokman bai kisim ol galik na rausim wan wan hap bilong en. Taim ol i mekim olsem pinis, ol bai putim ol dispela wan wan hap bilong galik long wara inap 30 minit, na bihain ol bai planim long ol liklik baret ol i bin wokim. Orait long taim bilong kol, galik i save kamap.
Long Mas o Epril, ol bai stat long kamautim ol galik. Ol wokman bai kamautim ol galik i redi pinis na larim i stap long gaden inap 5-pela o 6-pela de. Bihain ol bai bungim ol galik, katim ol rop na lip bilong en, na putim ol klinpela galik long ol kontena ol i kolim cribas. Ol bai putim ol cribas i stap long san inap wanpela de bilong draim galik. Bihain long dispela, galik i redi long ol i ken salim.
Liklik Galik, Strongpela Smel
Taim yu sindaun long kaikai wanpela naispela kaikai, kwiktaim yu inap smelim sapos kaikai i gat galik long en. Tasol bilong wanem galik i no gat smel taim em i stap insait long skin bilong en? Galik i gat ol marasin, na ol dispela marasin i save bung wantaim taim ol i katim o memeim galik. Taim yu memeim galik, wanpela marasin ol i kolim alliinase i save bung wantaim wanpela samting ol i kolim alliin. Taim dispela tupela samting i bung wantaim, kwiktaim tupela i save kamapim wanpela marasin ol i kolim allicin, em dispela samting i save kamapim smel na swit bilong galik.
Taim yu kaikai wanpela hap galik, i olsem marasin allicin i kukim maus bilong yu. Maski yu amamas long dispela o nogat, i no longtaim na smel bilong galik bai kamap strong tru. Olsem wanem? I gat sampela samting yu inap mekim bilong daunim smel bilong galik long win yu pulim na rausim? Ating yu ken kaikai sampela pasli o wanpela spais ol i kolim klov, bilong daunim smel bilong galik.
Tasol tingim olsem smel bilong galik long win yu pulim na rausim, em i stap long waitlewa bilong yu na i kam. Taim yu kaikai galik, bel i salim galik i go long blut na blut i kisim i go long waitlewa. Taim yu pulim na rausim win, strongpela smel bilong galik i kam wantaim win yu rausim. Olsem na marasin bilong wasim maus na pasli i no inap pinisim smel bilong en. Olsem wanem? I gat wanpela rot stret bilong pinisim dispela smel? Nogat. Tasol sapos yu kirapim olgeta man i stap wantaim yu long kaikai galik, em nau bai i no gat man i tingting tumas long smel bilong galik!
Long planti hap bilong graun, ol man i save putim galik long klostu olgeta kaikai bilong ol. Na long ol hap we ol man i save skelim hamas galik ol i kaikai, ol man bilong kaikai galik i ting olsem galik i gat planti gutpela samting bilong helpim ol, na dispela i winim ol hevi bilong en.
[Piksa long pes 15]
Draim galik
[Piksa long pes 15]
Constanza Valley
[Piksa long pes 15]
Smel bilong galik i save kamap taim ol i memeim. Bilong wanem i olsem?