Mekim Wok Aninit Long Gutpela Han Bilong Jehova
EM STORI BILONG LAMBROS ZOUMBOS
Mi mas tingting gut na makim wanpela bilong tupela rot: Bai mi bihainim tok bilong ankol, em i maniman, na kamap maneja bilong ol planti haus bilong em—na long dispela rot stretim ol hevi bilong mani long famili? O bai mi mekim wok bilong God Jehova long olgeta de? Orait, nau mi laik stori long ol samting i bin stiaim tingting bilong mi taim mi tokaut long samting mi laik mekim.
MAMA i karim mi long taun Volos, long Grik, long 1919. Papa i gat wanpela stua bilong salim klos bilong ol man, na mipela i no sot long mani. Tasol taim bikpela hevi bilong ol bisnis na mani i bin kamap long 1928 samting, dispela i mekim na bisnis bilong papa i bagarap na em i lusim stua bilong em. Mi save bel hevi taim mi lukim pes bilong papa i hevi tru.
Inap sampela taim famili bilong mi i stap rabis nogut tru. Olgeta de mi save lusim skul inap wan aua bilong sanap long lain na wet long kisim sampela kaikai long skel. Tasol, maski mipela i stap rabis, famili i sindaun gut wantaim. Mi gat bikpela laik long kamap dokta, tasol taim mi gat 15 krismas samting mi mas lusim skul na kirap wok mani bilong helpim famili bilong mi.
Long taim bilong Namba Tu Pait, ol Jeman na ol Itali i kam bosim Grik, na nau bikpela hangre i kamap. Planti taim mi lukim ol pren na ol man mi save long ol, ol i slip long rot—hangre i wok long kilim ol i dai—em wanpela samting nogut tru mi bin lukim na mi no inap lusim tingting long en! Wanpela taim inap 40 de famili bilong mi i no gat bret—em kaikai bilong ol Grik long olgeta de. Mipela i no laik dai, olsem na mi wantaim bikbrata i bin i go long ol ples i stap klostu na kisim poteto long ol pren na wanblut.
Sik i Kamapim Wanpela Blesing
Long kirap bilong 1944, wanpela bikpela sik long wetlewa i painim mi. Inap 3-pela mun mi bin slip long haus sik, na long dispela taim wanpela kasen i kisim tupela liklik buk i kam na em i tok: “Yu mas kaunim ol dispela buk; mi save yu bai laikim.” Dispela tupela buk—Who Is God? na Protection, em Sosaiti Was Taua i bin wokim. Taim mi kaunim pinis, mi bin stori wantaim ol narapela sikman long ol tok bilong tupela buk.
Taim mi lusim haus sik, mi kirap bung wantaim Kongrigesen Volos bilong ol Witnes Bilong Jehova. Tasol inap wanpela mun mi mas stap long haus, long wanem, mi wok long kisim marasin yet long haus sik, na long olgeta de inap 6 i go 8-pela aua, mi save kaunim ol Wastaua bilong ol yia i go pinis, na sampela narapela buk em Sosaiti Was Taua i wokim. Long dispela as, kwiktaim mi kamap strong long ol samting bilong spirit.
Klostu Ol i Kilim Mi i Dai
Wanpela de long Jun samting bilong 1944, mi sindaun i stap long wanpela bang bilong pak long Volos. Wantu tasol, wanpela lain soldia i kam banisim dispela hap—ol i helpim ami bilong ol Jeman em ol i sindaun long Grik—na ol i holim olgeta man i stap long dispela hap. Mipela inap olsem 24, na mipela i mas wokabaut long rot inap long mipela kamap long hetkota bilong lain polis bilong Hitler ol i kolim Gestapo—em i stap long wanpela haus tabak.
Sampela minit bihain, mi harim ol i kolim nem bilong mi na nem bilong wanpela man em mi bin stori wantaim em long pak. Wanpela ofisa Grik bilong ami i singautim mipela na em i tok, taim wanpela wanblut bilong mi i bin lukim ol soldia i kisim mitupela i go, em i tokim ofisa olsem mitupela i Witnes Bilong Jehova. Bihain ofisa Grik i tok, bai ol i no pasim mipela na mipela inap i go long haus, na em i givim wanpela kat long mipela em i gat nem bilong em long en na bai mipela inap mekim wok long en sapos ol i holim mipela gen.
Long de bihain mipela i kisim save olsem ol Jeman i bin kilim i dai planti bilong ol dispela man ol i holim, bilong bekim i dai bilong tupela soldia Jeman ol paitman Grik i bin kilim i dai. Long dispela taim mi bin lain olsem, pasin bilong ol Kristen long klia olgeta long ol pait em i bikpela samting, na ating dispela i bin helpim mi na ol i no kilim mi i dai.
Long Oktoba samting long 1944, mi kisim baptais long wara bilong makim dediket bilong mi long Jehova. Long yia antap long Julai samting, ol Witnes i stretim rot na bai mi ken bung wantaim Kongrigesen Sklitro long hap bilong ol maunten—em gutpela hap bilong skin bilong mi i ken kamap strong gen. Long dispela taim ol Jeman i no bosim moa kantri, na bikpela pait i kamap namel long ol Grik yet. Ples nau mi stap long en em i olsem hetkota bilong ol lain paitman. Pris bilong dispela hap wantaim narapela man nogut i kotim mi na ol i tok mi helpim ol lain bilong gavman olsem man bilong lukstil, na wanpela kain kot ol paitman yet i kamapim i sutim planti askim long mi.
Long taim ol i mekim dispela bung olsem kot, lida bilong ol paitman bilong dispela hap i sindaun harim tok. Taim mi kamapim pinis i gat wanem as na mi stap long dispela hap na mi no inap insait liklik long pait bilong ol, long wanem, mi wanpela Kristen, lida i tokim ol narapela: “Sapos wanpela i mekim nogut long dispela man, bai mi bekim nogut long em!”
Bihain mi go bek long ples bilong mi, em Volos, na mi stap strong moa long bilip—winim strong bilong skin bilong mi.
Kamap Strong Long Samting Bilong Spirit
Liklik taim bihain, ol i makim mi long lukautim ol akaun bilong kongrigesen. Pait i bin kamapim planti hevi—olsem ol i kalabusim planti brata, long wanem, ol pris pasto i kotim ol long brukim wanpela lo i tok, man i no ken autim bilip bilong kirapim man long kam insait long lotu bilong em—tasol maski ol dispela hevi i stap, mi wantaim ol narapela bilong kongrigesen i kisim bikpela amamas long mekim wok Kristen bilong autim tok.
Bihain, long kirap bilong 1947, wanpela wasman bilong raun bilong ol Witnes Bilong Jehova i kam lukim mipela. Em namba wan taim bihain long Namba 2 Pait na wanpela wasman i kam lukim kongrigesen. Long dispela taim ol i brukim kongrigesen long Volos na kamapim tupela kongrigesen, na ol i makim mi olsem wasman siaman bilong wanpela. Sampela oganaisesen i wok long pretim ol manmeri long dispela taim—sampela i helpim wok ami na sampela i strong long litimapim ples. Na ol pris pasto i mekim wok long dispela samting. Ol i kirapim gavman long biruaim ol Witnes, long wanem, ol i kamapim wanpela tok win olsem mipela i Komyunis o mipela i helpim ol lain i laik daunim gavman.
Ol i Holim na Kalabusim Mipela
Long 1947, inap 10-pela taim ol polis i holim mi, na 3-pela taim mi bin sanap long kot. Long ol dispela taim, kot i tok, mi no gat asua. Long Mas samting long 1948, ol i makim 4-pela mun kalabus long mi, long wanem, mi save autim bilip bilong mi. Mi stap long haus kalabus bilong Volos. Long dispela hap taim, namba bilong ol man i autim tok bilong Kingdom long kongrigesen i go bikpela moa, olsem dabol, na bikpela amamas tru i pulap long bel bilong ol brata.
Long Oktoba 1948, mi wantaim 6-pela brata i go pas long kongrigesen i miting i stap na wantu 5-pela plisman i kam insait long haus na makim gan long mipela na ol i holim mipela. Ol i kisim mipela i go long polis-tesin na ol i no tokaut i gat wanem as na ol i holim mipela, na ol i paitim mipela. Wanpela plisman—bipo em i man bilong boksen—em i paitim nogut pes bilong mi. Bihain ol i tromoi mipela long wanpela rum kalabus.
Bihain namba wan ofisa i singautim mi long i go long ofis bilong em. Taim mi opim dua, em i tromoi wanpela botol ing i kam long mi, tasol em i abrusim mak na i bruk long banis. Em i mekim olsem bilong pretim mi. Nau em i givim wanpela pepa na pen long mi na i tok: “Raitim nem bilong olgeta Witnes long Volos long pepa, na kisim lista i kam long mi long moning. Sapos nogat, yu save wanem samting bai painim yu!”
Mi no bekim tok, tasol taim mi kam bek long rum kalabus, mi wantaim ol narapela brata i beten long Jehova. Mi raitim tasol nem bilong mi long pepa na mi wet long ofisa i singautim mi. Tasol mi no harim wanpela samting moa long dispela ofisa. Long nait, sampela soldia i birua long ol i bin kam, na dispela ofisa na ol man aninit long em ol i pait wantaim ol. Em i bagarap nogut tru long dispela pait, na ol i mas katim na rausim wanpela lek bilong em. Bihain, taim bilong harim kot bilong mipela i kamap na ol i kotim mipela long mekim wanpela miting i no stret long lo. Ol i makim 5-pela yia kalabus long mipela olgeta 7-pela.
Long Sande mi no save go long Misa ol i mekim long haus kalabus, olsem na ol i putim mi wanpela tasol long wanpela rum long kalabus. Long de namba tri, mi bin askim ol long toktok wantaim bos bilong kalabus. Mi tokim em: “Plis, mi laik yu ken harim tok bilong mi. Mi ting em i longlong pasin long givim strafe long man em i redi long stap kalabus inap 5-pela yia bilong kamapim bilip bilong em.” Em i tingting gut pastaim long dispela tok bilong mi, na bihain em i tok: “Kirap long tumora, bai yu wok wantaim mi long ofis bilong mi.”
Bihain ol i givim wok long mi olsem helpim bilong dokta long haus kalabus. Long dispela rot mi kisim planti save long pasin bilong lukautim sikman, na sampela yia bihain mi bin mekim wok long dispela save. Long taim mi bin stap kalabus, planti rot i op bilong autim tok, na 3-pela man i harim gut tok na ol i kamap Witnes Bilong Jehova.
Mi stap kalabus inap 4-pela yia, na long 1952 mi lusim kalabus, tasol ol i tok ol bai was long mi. Bihain ol i sanapim mi long kot long Korin, long wanem, mi no laik insait long pait. (Aisaia 2:4) Ol i kalabusim mi inap sotpela taim long wanpela haus kalabus bilong ami, na ol i kirap gen long mekim nogut long mi. Sampela ofisa i painim ol nupela tok bilong pretim mi, olsem: “Bai mi rausim na katkatim klok bilong yu long bainat,” o “No ken ting 6-pela katres tasol bai pinisim yu kwiktaim, nogat; isi isi bai yu dai.”
Wanpela Traim i Narapela Kain
Tasol i no longtaim na mi stap gen long ples na mi wok gen wantaim Kongrigesen Volos na mekim wok mani haptaim. Wanpela de, mi kisim wanpela pas i kam long brens-ofis bilong Sosaiti Was Taua long Atens, na ol i singautim mi long i kam skul inap tupela wik na bihain mi ken kirap raun na lukim ol kongrigesen bilong ol Witnes Bilong Jehova olsem wanpela wasman sekit. Long wankain taim, wanpela ankol—em i no gat pikinini na em i papa bilong planti haus samting—em i askim mi long bosim ol dispela samting bilong em. Famili bilong mi i stap rabis yet, na dispela wok mani inap long stretim ol hevi bilong ol long mani.
Mi go lukim ankol bilong tok tenkyu long em i bin askim mi, tasol mi tokim em olsem mi tingting pinis long mekim wanpela bikpela wok Kristen ol i makim mi long mekim. Em i kirap sanap, na pes drai taim em i lukluk i kam long mi, na wantu em i lusim rum. Taim em i kam bek em i kam wantaim presen—em bikpela hap mani inap long helpim famili bilong mi i go inap sampela mun. Em i tok: “Kisim, na mekim wanem wok yu laik mekim long en.” Inap long nau, mi no inap stori gut long ol tingting i bin kamap long bel bilong mi long dispela taim. Em i olsem mi harim Jehova yet i tokim mi, ‘Yu makim gutpela rot. Mi stap wantaim yu.’
Famili olgeta i orait long mi ken i go, olsem na long Disemba 1953 mi go long Atens. Mama tasol i kamap wanpela Witnes, tasol ol narapela long famili i no save birua long wok Kristen bilong mi. Taim mi kamap long brens-ofis long Atens, wanpela samting i stap na mi kirap nogut long en: Em wanpela pas i kam long susa bilong mi, na em i toksave olsem long dispela de stret ol i orait long papa i kisim welfe pensen—inap 2-pela yia em i wok strong long kisim. Olaman! Nau i no gat wanpela samting moa bilong pasim mi long mekim wok bilong Jehova. I olsem mi gat wing bilong pisin na mi inap flai i go antap olgeta!
Was Gut na Mekim Wok
Taim mi kirap mekim wok sekit, mi mas was gut tru, long wanem, ol lain bilong lotu na gavman i wok long mekim nogut tru long ol Witnes Bilong Jehova. Taim mi laik lukim ol brata Kristen i stap long ol liklik taun na ples, mi save wokabaut inap planti aua long tudak. Ol brata i save ol polis inap holim ol, tasol ol i bung wantaim long wanpela haus na wetim mi i kamap. Taim mipela i save bung wantaim olsem, dispela i strongim tru bilip bilong mipela olgeta wantaim!—Rom 1:11, 12.
Mi no laik bai ol i luksave long mi, olsem na mi save putim kain kain klos. Wanpela taim mi bilas olsem wasman bilong sipsip bambai mi inap abrusim wanpela rot-blok na kamap long bung bilong ol brata, em ol i sot tru long wanpela wasman bilong spirit. Narapela taim long 1955, mi wantaim narapela Witnes i mekim olsem mipela i man bilong maketim galik, na bai mipela i no ken pulim ai bilong ol polis. Ol brata i makim mipela long go na bungim sampela brata Kristen em ol i bin lusim wok autim tok, long liklik taun bilong Argas Orestikon.
Mipela putim ol galik long ples maket bilong taun bambai ol man i ken kam baim. Tasol wanpela yangpela plisman i raun long dispela hap em i gat tupela tingting long mipela, na olgeta taim em i abrusim mipela em i lukluk strong long mipela. Bihain em i tokim mi: “Yu no luk olsem wanpela man bilong maketim galik.” Long dispela taim stret, tripela yangpela meri i kam klostu na askim long baim galik. Mi makim han long ol galik na mi tok: “Dispela yangpela plisman i save kaikai kain galik olsem, na lukim gutpela strongpela skin bilong em!” Ol meri i lukluk i go long plisman na ol i lap. Em tu i lap, na bihain mipela i no lukim em moa.
Taim em i go pinis, kwiktaim mi go long stua bilong dispela ol brata bilong spirit em ol i wok olsem man bilong samapim klos. Mi askim wanpela long samapim wanpela baten em i lus long saket bilong mi. Taim em i mekim olsem, mi tok isi long em: “Mi kam long brens-ofis bilong lukim yupela.” Pastaim ol brata i pret, long wanem, ol i no bin bungim sampela wanwok Witnes inap sampela yia. Mi mekim sampela gutpela tok bilong strongim ol na mi stretim rot bilong bung wantaim ol bihain long ples matmat bilong taun, na mipela i ken stori moa. Gutpela tru, dispela i bin strongim ol na bihain ol i kirap long wok strong gen long wok autim tok.
Mi Kisim Gutpela Poroman
Long 1956, tripela yia bihain long mi kirap mekim wok olsem wasman bilong raun, mi bungim Niki, em wanpela yangpela meri Kristen i laikim tru wok autim tok na i laik mekim dispela wok oltaim. Mi bel tru long em na em i bel tru long mi, na mitupela i marit long Jun 1957. Mi bin tingting planti olsem, Niki bai inap karim ol hevi bilong dispela wok bilong raun long dispela taim bilong pasin birua long ol Witnes Bilong Jehova long Grik, o nogat. Tasol Jehova i helpim em na em inap mekim, na em i kamap namba wan meri bilong raun wantaim man bilong em long mekim wok sekit long Grik.
Mipela i mekim dispela wok inap 10-pela yia, na mipela i bin lukim klostu olgeta kongrigesen long Grik. Planti taim mipela i bin putim ol narapela narapela klos bambai ol man i no ken luksave long mipela, na mipela i karim switkes na wokabaut long tudak inap planti aua bilong kamap long wanpela kongrigesen. Maski planti taim ol man i birua nogut tru long mipela, mipela i amamas tru long lukim lain Witnes i go bikpela tru.
Wok Betel
Long Janueri 1967, ol i singautim mitupela Niki long mekim wok long Betel, em nem bilong brens-ofis bilong ol Witnes Bilong Jehova. Mitupela i kirap nogut taim ol i singautim mipela, tasol mipela i tok orait, long wanem, mipela i bilip olsem Jehova i stiaim ol samting. Bihain, mipela i bin pilim tru olsem dispela wok em i wanpela bikpela blesing, long wanem, Betel em namba wan ples tru bilong olgeta wok Kristen.
Tripela mun bihain long mipela kirap mekim wok long Betel, wanpela lain bilong ami i daunim gavman na ol i kirap bosim kantri, olsem na nau ol Witnes Bilong Jehova i mas hait na mekim wok. Mipela i kirap bung wantaim long ol liklik grup, na mekim ol kibung long bus, na autim tok isi isi, na long pasin hait mipela wokim na tilim ol buk samting bilong Baibel. Em i no hatwok long stretim ol samting bilong mekim olsem, long wanem, mipela i bihainim tasol ol pasin mipela i bin mekim bipo long ol yia i go pinis. Maski ol dispela hevi i stap, namba bilong ol Witnes i bin go bikpela olsem: 11,000 samting long 1967, na 17,000 samting long 1974.
Nau mipela i bin mekim wok long Betel klostu 30 yia pinis, tasol mitupela Niki i amamas yet long ol blesing bilong spirit—maski i gat sampela hevi bilong sik na lapun. Inap 10-pela yia mipela i bin stap long haus brens long Kartali Strit long Atens. Long 1979 ol i dediketim nupela haus brens long Marusi, long arere bilong taun Atens. Tasol kirap long 1991 mipela i amamas long sindaun long nupela haus brens long Eliona, em i stap 60 kilomita long hap not bilong Atens. Mi save wok long liklik haus sik bilong Betel, na mi inap mekim wok long save mi bin kisim taim mi wok olsem helpim bilong dokta long haus kalabus.
Insait long dispela 40 yia samting mi bin mekim wok bilong Jehova long olgeta de, wankain olsem Jeremaia mi pilim truim bilong dispela tok promis bilong Jehova: “Bai ol dispela man i birua long yu, tasol ol bai i no inap daunim yu. Long wanem, mi yet mi stap wantaim yu na bai mi helpim yu. Mi Bikpela mi tok pinis.” (Jeremaia 1:19) Tru tumas, mitupela Niki i bin kisim planti blesing tru long Jehova—olsem wanpela kap i pulap na i kapsait. Mipela i save amamas oltaim long bikpela pasin sori na marimari bilong em.
Mi laik strongim ol yangpela long oganaisesen bilong Jehova long wok strong long mekim wok bilong God long olgeta de, olsem painia samting. Olsem bai ol i bihainim tok bilong Jehova long traim em, bai em i truim tok promis bilong em long ‘givim planti gutpela samting long ol na bai ol i no ken sot,’ o nogat. (Malakai 3:10) Long ol samting i bin painim mi, mi inap tokim yupela ol yangpela olsem, tru tumas, Jehova bai blesim yupela olgeta sapos yupela i bilip tru long em na mekim olsem.
[Piksa long pes 26]
Lambros Zoumbos wantaim meri bilong em, Niki