Winim 50 Yia Mi Wok Long “Brukim Solwara”
EM STORI BILONG EMMANUEL PATERAKIS
Inap 19 handet yia i go pinis, wanpela man i bin singautim aposel Pol long mekim samting i narapela kain, olsem: “Yu mas brukim solwara na yu kam long Masedonia na helpim mipela.” Pol i amamas long dispela nupela rot i op long em i ken “autim gutnius.” (Aposel 16:9, 10) Winim 50 yia i go pinis, ol i bin singautim mi long mekim wanpela wok. Mi bin tok orait long “brukim solwara” bilong i go long ol nupela ples, long wanem, mi laik bihainim tok bilong Aisaia 6:8, em i tok: “Salim mi.” Mi bin mekim planti raun tru, olsem na ol i kirap kolim nem long mi olsem, Turis Bilong Oltaim. Tasol ol samting mi bin mekim i narapela kain long ol samting ol turis i save mekim. Planti taim, long taim mi kamap pinis long rum bilong mi long hotel, mi bin brukim skru na tenkyu long Jehova long em i bin lukautim mi.
MAMA i karim mi long Janueri 16, 1916, long Yerapetra, long Krit, na mi kamap insait long wanpela famili i givim bel tru long lotu Otodoks. Kirap long taim mi liklik yet, mama i save kisim mi wantaim 3-pela susa bilong mi i go long lotu long Sande. Tasol papa i save amamas moa long stap long haus na kaunim Baibel. Mi save laikim tumas papa—em man bilong bihainim stretpela na gutpela pasin na lusim rong bilong ol narapela—em i dai taim mi gat 9-pela krismas, na dispela i bagarapim tru bel bilong mi.
Mi tingim bek taim mi gat 5-pela krismas, mi bin kaunim wanpela tok long skul, olsem: “Olgeta samting yumi lukim i kamapim klia olsem God i stap.” Taim mi wok long go bikpela mi bilip tru long dispela samting. Olsem na long taim mi gat 11-pela krismas, mi bin raitim wanpela stori na Song 104:24 i olsem as tok bilong en: “Bikpela, yu bin wokim planti samting. Yu gat bikpela save na yu wokim olgeta dispela samting. Ol samting yu bin wokim i pulap tru long dispela graun.” Mi save kirap nogut long olgeta gutpela samting God i bin wokim, maski ol i liklik samting, olsem ol pikinini kaikai i gat ol liklik wing bambai win i ken karim ol i go longwe liklik long mama diwai. Long wik bihain long mi givim dispela stori long tisa, em i kaunim bambai klas olgeta i ken harim, na bihain em i kaunim long skul olgeta. Long dispela taim, ol tisa i wok strong long sakim tingting bilong ol Komyunis, na ol i amamas long harim mi kamapim ol tok i helpim bilip olsem God i stap. Tasol mi amamas tasol long mi inap kamapim bilip bilong mi long Man bilong wokim olgeta samting.
Mi Kisim Bekim Bilong Ol Askim Bilong Mi
Mi tingim yet namba wan taim mi bungim ol Witnes Bilong Jehova long 1932 samting. Emmanuel Lionoudakis i bin autim tok long olgeta taun na liklik ples bilong Krit. Mi kisim sampela buklet long em, tasol wanpela i pulim moa tingting bilong mi, nem bilong en, Where Are The Dead? Mi save pret nogut tru long indai, na long dispela as mi no inap go insait long dispela rum em papa i bin dai long en. Taim mi wok long kaunim dispela buklet planti taim na mi kisim save long tok bilong Baibel long ol man i dai pinis i stap olsem wanem, mi pilim olsem dispela pret nogut i wok long pinis.
Wanpela taim long olgeta yia, long taim bilong san, ol Witnes i save kam raun long taun bilong mipela na lusim sampela moa buk na nius bilong mi ken kaunim. Isi isi, save bilong mi long Baibel i wok long i go bikpela, tasol mi bin wok long go yet long Misin Otodoks. Tasol bikpela senis i kamap taim mi kaunim buk Deliverance. Dispela buk i kamapim klia olsem oganaisesen bilong Jehova na oganaisesen bilong Satan i narapela narapela. Kirap long dispela taim na i go, mi bin stadi moa yet long Baibel na long olgeta buk o nius bilong Sosaiti Was Taua mi inap long kisim. Tasol mi save mekim hait long nait, long wanem, wok bilong ol Witnes Bilong Jehova long kantri Grik i tambu. Tasol ol samting mi wok long lainim i kirapim tru bel bilong mi na mi no inap pasim maus; mi save tokim olgeta man long ol dispela samting. I no longtaim na ol polis i was long mi, na ol i save kam long haus long kain kain taim long san na long nait bilong painim sampela buk.
Long 1936, mi go long namba wan taim long miting long Iraklion, em inap 75 mail longwe. Mi amamas tru long bungim ol Witnes. Klostu olgeta ol i man nating, olsem ol man bilong wokim gaden, tasol ol i strongim bilip bilong mi olsem dispela em tok i tru. Long dispela taim stret mi dediket long Jehova.
Mi no inap lusim tingting long baptais bilong mi. Long wanpela nait long 1938, long bikpela tudak tru, Brata Lionoudakis i kisim mi wantaim tupela Baibel-stadi bilong mi i go long nambis. Em i beten pastaim, na bihain em i putim mipela i go daun insait long wara.
Polis i Holim Mi
Namba wan taim mi go autim tok, planti samting i bin kamap. Mi bungim wanpela wanskul bilong bipo em i kamap pris, na mitupela i stori gut wantaim. Tasol bihain em i tokim mi olsem em i mas bihainim tok bilong bisop na putim mi long han bilong ol polis. Long taim mipela i wetim ol polis long ofis bilong nambawan kaunsil bilong ples—ol i mas kam long narapela ples i stap klostu—wanpela bikpela lain i kam bung ausait. Orait mi kisim wanpela Nupela Testamen long tok Grik em i stap long ofis, na mi kirap mekim wanpela tok long Matyu sapta 24. Pastaim ol manmeri i no laik harim tok bilong mi, tasol pris i helpim mi. Em i tok: “Larim em i toktok. Em Baibel bilong yumi.” Mi bin toktok inap wan aua na hap. Olsem na long namba wan de bilong mi long mekim wok autim tok, mi bin mekim namba wan pablik-tok bilong mi tu. Polis i no kamap yet taim mi pinisim tok bilong mi, olsem na nambawan kaunsil wantaim pris, ol i kirap tokim sampela man long ranim mi long taun. Taim mi kamap long namba wan baut long rot, mi kirap ran spit tru bilong abrusim ol ston ol i wok long tromoi long mi.
Long de bihain, tupela plisman wantaim bisop, ol i kam holim mi long ples wok. Long polis-tesin, mi inap kamapim tok bilong Baibel long ol, tasol ol buk na nius bilong Baibel mi holim i no gat mak bilong bisop long en olsem lo i tok, olsem na ol i kotim mi na tok mi autim bilip bilong kirapim man long kam insait long lotu bilong mi, na mi tilim ol buk na nius em lo i no orait long en. Ol i lusim mi na tok mi mas wetim kot.
Kot bilong mi i kamap wanpela mun bihain. Long kot mi tokim ol mi no gat rong, long wanem, mi bihainim tasol tok bilong Krais long autim tok. (Matyu 28:19, 20) Jas i tok bilas long mi olsem: “Pikinini bilong mi, Man i bin tok long mekim olsem, ol i nilim em long diwai. Tasol sori tru, mi no gat namba bilong makim wankain strafe bilong yu.” Tasol wanpela yangpela loya em mi no save long em, em i sanap long kot bilong helpim mi na em i tok, kot i mas amamas olsem i gat sampela yangpela man em ol i redi long sambai long Tok Bilong God, long wanem, planti ol i bihainim bilip Komyunis na ol i no bilip long God. Bihain em i kam tokim mi olsem em i amamas tru long ol tok mi bin raitim bilong helpim mi long kot, na i stap long fail bilong kot. Em i kirap nogut long save mi yangpela man olsem, na em i tok em i laik helpim mi long kot na mi no ken baim em. Kot i save makim 3-pela mun kalabus long ol man, tasol ol i makim 10-pela de mi mas kalabus na baim kot long 300 drakma. Kain pasin birua olsem i bin strongim tingting bilong mi long mekim wok bilong Jehova na long sambai long tok i tru.
Long narapela taim mi kot, jas i lukim olsem mi save gut long kolim ol tok bilong Baibel. Em i tokim bisop long lusim ofis bilong em, na tokim em olsem: “Yu mekim pinis wok bilong yu. Nau yu ken lusim em long han bilong mi.” Bihain jas i kamautim Baibel bilong em, na long apinun olgeta mitupela i toktok wantaim long Kingdom bilong God. Ol dispela kain ekspiriens i bin strongim mi long wok i go yet maski i gat ol hevi.
Kot i Tok Mi Mas Dai
Long 1940 ol i singautim mi long mekim wok ami, na mi bin raitim wanpela pas bilong kamapim as na mi no inap insait long ami. Tupela de bihain polis i kam holim mi na ol i paitim mi nogut tru. Bihain ol i salim mi i go long ples bilong pait long Albenia, tasol mi strong long mi no ken pait, olsem na ol i sanapim mi long kot bilong ami. Ol bikman bilong ami i tokim mi olsem, ol i no laik save i stret o i no stret na mi no laik pait, tasol bikpela samting ol i tingim em pasin bilong mi—dispela bai mekim wanem long ol soldia. Kot i tok mi mas dai, tasol i gat wanpela samting i no stret wantaim lo, olsem na mi amamas tru ol i senisim dispela strafe na tok mi bai wok leba long kalabus inap 10-pela yia. Inap sampela mun bihain mi stap long wanpela kalabus bilong ami long Grik na mi stap nogut tru; inap long nau skin bilong mi i karim hevi long dispela samting.
Tasol maski mi stap kalabus, dispela i no pasim mi long autim tok. Nogat tru! I no hatwok long kirapim tok, long wanem, planti i laik save i gat wanem as na wanpela man i no soldia em i stap long kalabus bilong ami. Wanpela yangpela man mi save stori wantaim em, em i gat gutpela bel, na bihain mipela i kirap stadi long Baibel long ples bung bilong kalabus. Na 38 yia bihain mi bungim gen dispela man long wanpela kibung. Em i bin kisim tok i tru na nau em i wanpela wasman bilong kongrigesen long ailan Lefkas.
Long 1941, taim ol ami bilong Hitler i kam insait long Yugoslavia, ol i salim mipela i go moa long hap saut long narapela kalabus i stap long Prevesa. Taim mipela i wok long go long dispela hap, ol balus bilong Jemani i wok long tromoi ol bom long mipela, na long dispela taim ol i no givim kaikai long mipela ol kalabus. Taim liklik hap bret mi holim i pinis, mi beten long God olsem: “Ol i bin makim mi bilong i dai na yu bin kisim bek mi, tasol sapos nau em laik bilong yu na mi mas dai long hangre, orait, laik bilong yu i mas kamap.”
Long de bihain wanpela ofisa i singautim mi long taim bilong kolim nem bilong olgeta man long lista, na taim em i kisim save long mi bilong we, na papamama bilong mi i husat, na i gat wanem as na mi stap long kalabus, em i tokim mi long bihainim em. Em i kisim mi i go long rum kaikai bilong ol ofisa long taun, na em i makim wanpela tebol i gat bret, sis, na pikinini sipsip ol i kukim long paia, na em i tokim mi long kaikai. Tasol mi tokim em ol narapela 60 kalabus i no gat kaikai, olsem na bel bilong mi bai i gat tok sapos mi kaikai. Ofisa i bekim tok olsem: “Mi no inap givim kaikai long olgeta!” Papa bilong yu i bin helpim gut papa bilong mi. Mi pilim olsem i stret na mi mas helpim yu, tasol ol narapela nogat.” Mi bekim tok olsem: “Orait, bai mi go bek.” Nau em i tingting na bihain em i givim wanpela bek long mi bilong pulapim olgeta kaikai mi inap putim long en.
Taim mi go bek long haus kalabus, mi putim bek i go daun na mi tok: “Ol wantok, dispela em bilong yupela.” Long nait bipo, ol narapela kalabus i bin sutim tok long mi na ol i tok, asua bilong mi na ol dispela hevi i painim ol, long wanem, mi no laik beten wantaim ol long Virgo Maria. Tasol wanpela Komyunis i bin sambai long mi. Orait taim em i lukim bek kaikai em i tokim ol narapela olsem: “We stap ‘Virgo Maria’ bilong yupela nau? Yupela bin tok olsem dispela man bai mekim na bai yumi dai, tasol em dispela man tasol i bringim kaikai i kam long yumi.” Bihain em i tanim het i kam long mi na em i tok: “Emmanuel! Yu kam beten.”
Liklik taim bihain, ol woda bilong kalabus i ranawe, long wanem, lain ami bilong Jemani i laik kamap long hap bilong mipela, olsem na nau mipela ol kalabus i stap fri. Long pinis bilong Me 1941 mi go long Atens, tasol pastaim mi go long Patras bilong painim ol narapela Witnes. Long dispela hap mi inap baim sampela klos na su, na em namba wan taim bilong mi long waswas gut winim wanpela yia pinis. Taim ol Jeman i bosim kantri Grik, planti taim ol i bin pasim mi long taim mi autim tok, tasol ol i no save holim mi. Wanpela bilong ol i tok: “Long Jemani mipela i save sutim ol Witnes Bilong Jehova. Tasol long dispela kantri mipela bai amamas sapos olgeta birua bilong mipela ol i Witnes!”
Ol Wok i Kamap Bihain Long Pait
I olsem kantri Grik i no les long pait, long wanem, long 1946 i go inap 1949 narapela bikpela pait, em bilong kantri yet, i kamap na planti tausen i bagarap. Ol brata i mas kisim planti gutpela tok bilong strongim ol na bai ol inap stap strong; long dispela taim sapos ol brata i go long miting tasol ol inap kalabus. Ol i kotim sampela brata, long wanem, ol i no laik insait long pait, na kot i tok ol i mas dai. Tasol maski olsem, planti manmeri i harim tok bilong Kingdom na long olgeta wik i gat wanpela o tupela i kisim baptais. Kirap long 1947, mi wok long ol ofis bilong Sosaiti long Atens long san, na long nait mi save go lukim ol kongrigesen olsem wasman bilong raun.
Long 1948, mi kisim bikpela amamas taim ol i singautim mi long i go long Wastaua Baibel Skul Bilong Gileat long Amerika. Tasol i gat wanpela hevi. Bipo mi bin stap kalabus, olsem na ol i no laik givim paspot long mi. Tasol wanpela Baibel-stadi bilong mi i save gut long wanpela bikman bilong ami. Long rot bilong dispela Baibel-stadi, insait long sampela wik tasol mi kisim paspot bilong mi. Tasol klostu long taim mi laik lusim kantri, polis i holim mi taim mi tilim nius Wastaua, na mi tingting planti. Wanpela plisman i kisim mi i go long nambawan bilong ol polis long Atens (State Security Police). Taim mi lukim em mi kirap nogut tru—em wanpela man i save stap klostu long haus bilong mi! Plisman i tokim em long wanem as na em i holim mi, na em i givim wanpela karamap nius long em. Dispela nambawan bilong ol polis em i opim kabot bilong em na em i kamautim ol Wastaua i hip i stap na em i tokim mi: “Mi no gat ol nupela magasin. Mi inap kisim wanpela?” Man! Mi amamas tru long lukim han bilong Jehova i stiaim dispela samting!
Long 1950 mi stap long klas namba 16 bilong Skul Gileat, na dispela skul i bin helpim mi tru. Taim skul i pinis, ol i salim mi i go long Saiprus. I no longtaim na mi kisim save olsem ol pris pasto long Saiprus i birua nogut tru long mipela, wankain olsem ol pris pasto long Grik. Planti taim ol bikpela lain i raunim mipela, em ol i strong tru long bihainim lotu bilong ol, na ol pris Otodoks i kirapim ol long belhat na birua long mipela. Long 1953 ol i no wokim gen pepa bilong mi bilong stap long kantri Saiprus, olsem na Sosaiti i makim nupela ples wok bilong mi long Istanbul, long Turki. Tasol long dispela hap tu mi no inap stap longpela taim. Gavman bilong Turki na gavman bilong Grik i no stap wanbel, olsem na maski gutpela samting i kamap long wok autim tok mi mekim, mi mas i go long narapela ples wok—em Isip.
Taim mi bin stap long kalabus, mi save tingim Song 55:6, 7. Long dispela song Devit i bin tok em i laik ranawe i go long ples nating. Tasol mi no bin ting, bihain mi bai stap long kain ples olsem. Long 1954, mi raun inap sampela de long tren na long bot long wara Nail, na bihain mi kamap long Katum, long Sudan. Skin i les tru na mi tingting tasol long waswas na slip. Tasol mi lusim tingting olsem em belo pinis. Olsem na taim mi waswas, wara i stap insait long wanpela tang wara antap long rup bilong haus i hat nogut tru na i kukim het bilong mi. Em nau, mi mas pasim wanpela kain hat ol man bilong dispela hap i save pasim; mi mekim olsem inap sampela mun na skin bilong het i orait gen.
Planti taim mi pilim olsem mi stap longwe long ol brata, long wanem, mi wanpela tasol i stap insait tru long ples wesan Sahara, em inap 1,000 mail longwe long wanpela kongrigesen, tasol Jehova i lukautim mi na strongim mi long wok i go yet. Sampela taim em i strongim mi long wanpela rot mi no bin tingim. Wanpela de mi bungim bos bilong Haus Tumbuna Bilong Katum. Tingting bilong em i op long kisim nupela save, na mipela i stori gut wantaim. Taim em i kisim save olsem mi wanpela Grik, em i askim mi long helpim em. Em i laik bai mi mas i go long haus tumbuna na tanim tok bilong sampela olpela rait i stap long ol samting ol i bin painim insait long wanpela haus lotu bilong yia 550 C.E. samting. Orait, mi go stap insait long wanpela rum aninit long haus em i no gat win, na 5-pela aua bihain mi painim wanpela liklik plet i gat 4-pela leta Hibru long en i makim nem bilong Jehova. Man! Tingim bikpela amamas bilong mi! Long Yurop nem bilong God i stap insait long planti haus lotu, tasol em i narapela kain samting long lukim dispela nem long ples wesan Sahara!
Taim kibung intenesenel i pinis long 1958, ol i makim mi long raun olsem wasman bilong son na lukim ol brata long 26 kantri na ples long Midel-Is na long Saut-Wes Esia na Isip na Sudan na long hap bilong Mediterenian. Planti taim hevi i bin painim mi na mi no save long wanem rot mi bai winim dispela hevi, tasol Jehova i save wokim wanpela rot.
Oltaim mi save pilim tru pasin bilong oganaisesen bilong Jehova long lukautim ol Witnes i stap wanpela long sampela kantri. Wanpela taim, mi bungim wanpela brata India i save wok long wanpela ples bilong kisim wel ol i wokim bensin long en. I luk olsem em wanpela tasol em i Witnes long dispela kantri. Long kabot bilong em, em i bungim ol buk na nius long 18-pela narapela narapela tok ples, na em i save givim long ol wanwok bilong em. Em nau, maski em i stap long wanpela kantri ol lotu bilong ol narapela ples i tambu, brata bilong yumi i no lusim tingting olsem em i gat wok long autim gutnius. Ol wanwok bilong em i kirap nogut long lukim olsem lotu bilong em i bin salim wanpela man i kam bilong lukim em.
Long 1959 mi bin go raun long Spen na Potugal. Long dispela taim, dispela tupela kantri wantaim i stap aninit long strongpela wok bos bilong ami, na ol i tambuim olgeta wok bilong ol Witnes Bilong Jehova. Insait long wanpela mun mi inap mekim 100 miting samting, na mi strongim ol brata long ol i mas stap strong na no ken les maski i gat ol hevi.
Mi No Stap Wanpis Moa
Winim 20 yia, mi bin mekim wok bilong Jehova long olgeta de olsem wanpela man singel, tasol nau mi les long raun olgeta taim na i no gat wanpela ples tru bilong mi. Long dispela taim mi bungim Annie Bianucci, em wanpela painia salim long Tunisia. Mitupela i marit long 1963. Pasin bilong em long laikim tumas Jehova na tok i tru, na em i laikim tumas wok autim tok, na em i save gut long pasin bilong skulim ol man, na em i gat gutpela save long ol tok ples—ol dispela samting i bin helpim tru mipela long taim mipela i mekim wok misineri na wok sekit long hap not na hap wes bilong Afrika na long Itali.
Long Ogas 1965 ol i salim mi wantaim meri bilong mi i go long Dakar long Senegal, na long dispela hap mi bin amamas long kisim wok bilong stretim ol wok bilong brens-ofis. Senegal i gat nem olsem wanpela kantri i save orait long ol narapela narapela lotu, na ating presiden bilong ol, Leopold Senghor, em i helpim dispela pasin. Taim ol man i bin mekim nogut tru long ol Witnes Bilong Jehova long 1972 samting, dispela presiden i bin salim pas i go long Presiden Banda bilong Malawi bilong helpim ol—no gat planti narapela gavman bilong Afrika i bin mekim olsem.
Jehova i Givim Planti Blesing
Long 1951, taim mi bin lusim Gileat bilong i go long Saiprus, mi gat 7-pela switkes. Taim mi lusim Saiprus bilong i go long Turki, mi gat 5-pela switkes. Tasol mi save raun planti taim, olsem na mi lain long karim kago bilong mi yet na ol fail na liklik taipraita tu i no winim skel bilong 20 kilogram. Wanpela taim mi tokim Brata Knorr, long dispela taim em i presiden bilong Sosaiti Was Taua, olsem: “Dispela wok yu makim mi long mekim em i lukautim mi na mi no tingim tumas ol samting bilong skin. Mi mas raun na karim 20 kilogram tasol, na mi no bel hevi.” Mi no save pilim olsem mi sot long wanpela samting, long wanem, mi no gat planti samting.
Nambawan hevi bilong mi long raun, em bilong go insait long ol kantri o lusim ol. Wanpela taim, long wanpela kantri em ol i tambuim wok bilong ol Witnes, wanpela ofisa bilong kastam i kirap sekim ol fail bilong mi. Dispela inap givim hevi long ol Witnes i stap long dispela kantri, olsem na mi kamautim wanpela pas long saket bilong mi em meri bilong mi i bin raitim, na mi tokim dispela ofisa olsem: “Mi lukim olsem yu save amamas long kaunim ol pas. Yu laik kaunim dispela pas bilong meri bilong mi, em i no stap long ol fail?” Man hia i sem, na em i tok sori na larim mi i go.
Kirap long 1982 na i kam inap long nau, mi wantaim meri bilong mi i mekim wok misineri long Nis, long hap saut bilong Frans. Mi no inap mekim planti wok olsem bipo mi bin mekim, long wanem, mi save sik. Tasol dispela i no makim olsem amamas bilong mipela i go liklik. Mitupela i bin lukim olsem, ol ‘hatwok mitupela i mekim long Bikpela i no lus nating.’ (1 Korin 15:58) Mi kisim bikpela amamas tru long lukim planti manmeri mi bin stadi wantaim ol insait long ol yia i go pinis, na winim 40 wanblut bilong mi tu, ol i stap gut long mekim wok bilong Jehova.
Insait long ol dispela yia i go pinis, mi no bel hevi liklik long ol samting mi bin lusim bambai mi inap “brukim solwara” na i go helpim ol man. Yumi save, ol samting yumi lusim em i samting nating sapos yumi skelim wantaim ol samting Jehova na Pikinini bilong em, Krais Jisas, i bin mekim bilong helpim yumi. Taim mi tingting bek long ol yia mi bin save long tok i tru—em inap olsem 60 yia—mi inap tok olsem, Jehova i bin givim planti blesing tru long mi. Olsem Sindaun 10:22 i tok: “Bikpela yet i givim yumi planti gutpela samting.”
Mi bilip tru olsem, “laip bilong dispela graun i gutpela tasol marimari bilong [Jehova] i nambawan tru.” (Song 63:3) Ol hevi bilong lapun i wok long kamap moa yet, olsem na planti taim long ol beten bilong mi, mi save kolim ol tok bilong man bilong raitim Song, em i tok: “Bikpela, mi save stap wantaim yu, na ol birua i no inap bagarapim mi. Yu no ken larim ol i winim mi. Bikpela, mi save bilip long yu tasol. Mi yangpela yet na mi bilip long yu, na mi bilip yet inap long nau. God, yu bin skulim mi long taim mi liklik yet na i kam inap long nau, na mi save tokaut yet long ol gutpela gutpela samting yu bin mekim. Nau mi lapun pinis na gras bilong mi i waitpela olgeta, tasol God, yu no ken lusim mi.”—Song 71:1, 5, 17, 18.
[Piksa long pes 25]
Mi wantaim meri bilong mi, Annie, long nau