“Mi No Painim Gol, Mi Painim Ol Ston Daimon”
EM STORI BILONG MICHALIS KAMINARIS
Mi stap pinis 5-pela yia long Saut Afrika, em mi bin go long en bilong painim gol, na bihain mi go bek long ples bilong mi wantaim samting i winim tru gol. Mi laik stori long gutpela samting nau mi holim na mi laik givim long ol narapela.
MAMA i karim mi long 1904 long ailan Sefalonia long solwara Aionia long kantri Grik. Liklik taim bihain papa na mama bilong mi i dai, olsem na taim mi go bikpela mi stap wanpis. Mi gat laik tru long wanpela man i mas helpim mi, na planti taim mi beten long God. Tru, long olgeta taim mi go lotu long Misin Grik Otodoks, tasol mi no gat liklik save long tok bilong Baibel. Mi no painim samting i mekim isi bel bilong mi.
Long 1929, mi tingting long go long narapela kantri bilong kisim gutpela sindaun moa. Mi lusim ailan bilong mi na kisim sip i go long Inglan, na bihain mi go long Saut Afrika. Sip i raun long solwara inap 17 de na mi kamap long Kep Taun, Saut Afrika, na kwiktaim wanpela wantok i givim wok long mi. Tasol bikpela mani kago mi kisim i no mekim isi bel bilong mi.
Gutpela Samting Moa
Mi stap 2-pela yia long Saut Afrika na wanpela Witnes Bilong Jehova i kam long ples wok bilong mi na em i givim sampela buk samting bilong Baibel long tok Grik long mi. Wanpela em buklet Ol Man i Dai Pinis Ol i Stap We? na buklet Pasin Birua, Wanem Taim Bai Pinis? Mi tingim yet, mi amamas tru long kaunim ol, na mi putim gut long tingting ol skripsa ol i raitim insait long ol buklet. Wanpela taim mi tokim wanpela wanwok bilong mi olsem: “Mi painim pinis samting mi laik painim inap planti yia. Mi kam long Afrika bilong painim gol, tasol mi no painim gol, mi painim ol ston daimon.”
Mi amamas tru long kisim save olsem God i gat nem, em Jehova, na Kingdom bilong em i kamap pinis long heven, na yumi stap long taim pasin bilong dispela graun i laik pinis. (Song 83:18, NW; Daniel 2:44; Matyu 6:9, 10; 24:3-12; 2 Timoti 3:1-5; KTH 12:7-12) Mi amamas nogut tru long kisim save olsem Kingdom bilong Jehova bai kamapim ol blesing bilong oltaim long olgeta lain manmeri! Narapela samting mi pilim tru em ol i autim dispela gutpela tok i tru long olgeta hap.—Aisaia 9:6, 7; 11:6-9; Matyu 24:14; KTH 21:3, 4.
I no longtaim na mi painim atres bilong brens-ofis bilong Sosaiti Was Taua long Kep Taun na mi kisim sampela buk moa bilong Baibel. Mi amamas moa yet long kisim wanpela Baibel bilong mi yet. Ol samting mi kaunim i kirapim mi na mi gat laik long autim tok. Na mi kirap mekim long rot bilong salim ol buk bilong Baibel i go long ol famili, na ol pren, na ol man mi save long ol, em ol i stap long as ples bilong mi long Liksurion. Long rot bilong stadi bilong mi, isi isi mi kisim save olsem sapos man i laik Jehova i amamas long em, em i mas dediket long Jehova. Olsem na kwiktaim mi dediket long Jehova long rot bilong beten.
Wanpela taim mi go long wanpela miting bilong ol Witnes Bilong Jehova, tasol mi no save long tok Inglis, olsem na mi no klia long wanpela tok. Taim mi kisim save olsem i gat planti Grik i sindaun long Pot Elisabet, mi go sindaun long dispela hap, tasol mi no painim ol Witnes i save mekim tok Grik. Olsem na mi pasim tok long bel long go bek long Grik na mekim wok bilong Jehova olsem wanpela painia samting. Mi inap tingim wanpela taim mi bin ting, ‘Bai mi go bek long Grik maski mi no gat wanpela samting.’
Wok Painia Long Grik
Long mun Mas samting long 1934 mi kalap long bikpela sip Duilio bilong Itali. Mi kamap long Masei long Frans, na bihain long 10-pela de long Masei, mi kalap long sip Patris i go long Grik. Taim mipela raun long solwara ensin bilong sip i gat hevi, olsem na long nait ol i tok long putim ol liklik bot bilong sip i go daun long solwara. Long dispela taim mi tingim gen dispela tingting bilong mi long go bek long Grik maski mi no gat wanpela samting. Tasol wanpela sip bilong Itali i kam na pulim mipela i go long Nepels long Itali. Bihain mipela i kamap long Pairius long Grik.
Nau mi go long Atens na mi go lukim brens-ofis bilong Sosaiti Was Taua. Mi toktok wantaim Athanassios Karanassios, em wasman bilong brens, na mi askim em long makim wanpela ples wok bilong mi long autim tok long olgeta de. Long de bihain mi go long Peloponisos, long hap saut bilong bikples Grik. Dispela distrik olgeta ol i makim olsem teritori bilong mi long autim tok!
Mi amamas tru taim mi kirap autim tok, na mi go long ol wan wan taun, na ples, na fam, na ol haus i stap longwe long ol ples. I no longtaim na Michael Triantafilopoulos i autim tok wantaim mi, na em i baptaisim mi long Julai 1935 samting—winim wanpela yia bihain long taim mi kirap mekim wok painia! I no gat ol PMV, olsem na mipela i wokabaut i go long olgeta hap. Nambawan bikpela hevi bilong mipela em ol pris pasto i birua long mipela, ol i mekim ol kain kain samting bilong pasim wok bilong mipela. Olsem na planti man i tingting nogut long mipela. Tasol maski ol hevi i stap, mipela i autim tok, na ol man long olgeta hap i kisim save long nem bilong Jehova.
Karim Hevi Bilong Pasin Birua
Wanpela moningtaim mi autim tok long provins Arkedia, em wanpela ples maunten, na mi kamap long ples Magulyana. Mi autim tok inap wanpela aua na mi harim ol belo bilong haus lotu i krai na i no longtaim na mi save, wok bilong mi i as bilong dispela samting! Bikpela lain i bung bung na gopas bilong ol em wanpela bikman bilong Misin Grik Otodoks (namba bilong bikman i klostu olsem bilong wanpela bisop). Kwiktaim mi pasim paus bilong mi na long tingting mi beten long Jehova. Dispela bikman, na bikpela lain pikinini i bihainim em, ol i kam stret long mi. Nau bikman i singaut: “Em tasol, dispela man! Em tasol!”
Ol pikinini i banisim mi strong, na bikman bilong lotu i kam klostu long mi na long traipela bel bilong em em i subim mi i go na em i tok em i no laik holim mi long han, ‘nogut mi doti.’ Em i singaut strong, “Paitim em! Paitim em!” Tasol long dispela taim stret wanpela plisman i kam na kisim mitupela i go long polis-tesin. Ol i kotim bikman bilong lotu, long wanem, em i bin kirapim ol man long birua long mi na em i mas baim kot na 300 drakma. Na ol i larim mi i go.
Taim mipela i kamap long nupela ples, mipela makim wanpela bikpela taun long sindaun long en, na kirap long dispela taun i go mipela i autim tok long olgeta hap i stap klostu inap olsem 4-pela aua bilong wokabaut. Olsem na mipela i save lusim haus long bikmoning taim i no tulait yet na kam bek long haus taim i tudak pinis, na mipela i save autim tok long wanpela o tupela ples. Taim mipela i autim tok pinis long ol ples i stap klostu, mipela i autim tok long taun mipela i sindaun long en, na bihain mipela i go long narapela hap. Planti taim polis i kam holim mipela, long wanem, ol pris pasto i kirapim ol man long birua long mipela. Long hap bilong Panasus, long sentral Grik, polis i wok long painim mi inap planti mun. Tasol gutpela tru ol i no bin painim mi.
Wanpela taim Brata Triantafilopoulos na mi, mitupela i autim tok long ples Muriki long provins Biosia. Mipela i brukim ples i go 2-pela hap, na mi kirap autim tok long ples maunten, long wanem, mi yangpela long brata. Wantu mi harim singaut long daunbilo. Taim mi ran i go daun mi tingting, ‘Ol i paitim Brata Triantafilopoulos.’ Ol man bilong ples i bin bung long liklik haus kaikai, na pris i ran i go i kam olsem wanpela bulmakau man i kros, na em i singaut: “Dispela lain i kolim mipela ‘pikinini bilong Snek.’ ”
Pris i brukim pinis stik bilong wokabaut long het bilong Brata Triantafilopoulos, na blut i ran i go daun long pes bilong em. Taim mi klinim pinis blut, mipela i lusim dispela ples. Mipela i wokabaut inap 3-pela aua na kamap long taun Tibs. Long dispela hap long haus sik ol i stretim sua bilong brata. Mipela i toksave long polis long samting i bin kamap, na ol i kotim pris. Tasol pris i gat ol pren bilong helpim em, olsem na kot i tok em i no gat asua.
Taim mipela i bin autim tok long taun Lukas, sampela man i bihainim wanpela bikman politik long dispela hap ol i “holim” mipela na ol i bringim mipela long liklik haus kaikai bilong ples, na dispela ples i kamap olsem ples kot na ol i sutim tok giaman long mipela. Dispela bikman politik na lain bilong em ol i senis senis long toktok strong tru long mipela—ol i mekim i go i go—na taim ol i mekim olsem ol i brukim han long pes bilong mipela. Olgeta i spak. Ol i wokim dispela kot giaman long mipela kirap long belo i go inap long taim san i go daun, tasol mipela i stap isi tasol na taim mipela i tokim ol olsem mipela i no gat asua mipela i lap liklik na long tingting mipela i beten askim God Jehova long helpim mipela.
Long taim san i go daun pinis 2-pela plisman i kam helpim mipela. Ol i kisim mipela i go long polis-tesin na mekim gutpela pasin long mipela. Bilong soim olsem pasin bilong em i stret, long de bihain dispela bikman politik i kam na sutim tok long mipela olsem mipela i save autim tok gris bilong mekim nogut long King bilong Grik. Olsem na polis i salim mipela i go long taun Lamia bambai ol i ken skelim mipela moa na 2-pela man i bringim mipela i go. Mipela i stap kalabus inap 7-pela de na ol i pasim hankap long han bilong mipela na bringim mipela i go long taun Larisa bilong putim mipela long kot.
Ol brata Kristen long Larisa i bin wetim mipela, long wanem, ol i bin kisim toksave olsem mipela bai kam. Ol i mekim gutpela pasin sori long mipela na dispela i litimapim nem bilong Jehova long ai bilong ol gat. Loya bilong mipela, em wanpela Witnes Bilong Jehova na bipo em i bikman bilong ami, em i gat nem long taun. Taim em i sanap long kot na tokaut bilong helpim mipela, em i kamapim ples klia olsem ol tok ol man i sutim long mipela i giaman, na ol i larim mipela i go.
Planti man i amamas long harim tok ol Witnes Bilong Jehova i autim, olsem na pasin birua i bin kamap strong moa. Long 1938 na 1939 gavman i kamapim ol lo i tambuim ol man long autim bilip bilong ol, olsem na mitupela Michael i sanap planti taim long kot long dispela samting. Bihain, brens-ofis i tok mipela no ken go autim tok olsem 2-pela 2-pela na long dispela rot wok bilong mipela bai i no pulim tumas ai bilong ol man. Mi pilim i hatwok taim mi no gat poroman bilong wok wantaim. Tasol mi bilip tru long Jehova, na mi wokabaut na autim tok long distrik bilong Atika, Biosia, Tiotes, Yubia, Itolia, Akarnenia, Yuretenia, na distrik bilong Peloponisos.
Ol gutpela tok long bilip long Jehova bilong man i raitim Song i helpim mi long dispela taim, em i tok: “God, sapos yu helpim mi, bai mi inap daunim bikpela lain birua. Na sapos yu strongim mi, bai mi inap kalapim bikpela banis bilong taun. God tasol i save mekim mi i sanap strong na em i save lukautim mi gut long taim mi wokabaut. Em i mekim mi i wokabaut gut tru olsem ol wel abus antap long ol maunten, na mi no inap pundaun.”—Song 18:29, 32, 33.
Long 1940, Itali i tokaut olsem ol bai pait long Grik, na i no longtaim bihain ami bilong Jemani i kam pait long Grik. Ami bilong Jemani i putim lo, olsem na ol i tambuim ol buk samting bilong Sosaiti Was Taua. Taim nogut bilong planti hevi i kamap long ol Witnes Bilong Jehova long Grik; tasol namba bilong ol i go antap tru—long 1940 i gat 178 Witnes na long 1945 long pinis bilong Namba 2 Pait i gat 1,770 Witnes!
Wok Long Betel
Long 1945, ol i singautim mi long wok long brens-ofis bilong ol Witnes Bilong Jehova long Atens. Insait bilong dispela tok Betel i olsem “Haus bilong God,” na em i bin stap long Lombardu Strit long wanpela haus ol i rentim. Ol ofis i stap long namba wan plua, na ples bilong wokim ol buk samting i stap daunbilo. I gat wanpela liklik masin bilong prinim buk na wanpela masin bilong katim arere bilong ol pes bilong buk. Pastaim 2-pela brata tasol i wok long prinim ol buk samting, tasol i no longtaim bihain na sampela Witnes i no slip long Betel ol i kam bilong helpim mipela long mekim wok.
Long 1945 mipela inap salim o kisim tok gen long nambawan ofis bilong Sosaiti Was Taua long Bruklin, Nu Yok, na long dispela yia mipela i kirap gen long prinim nius Wastaua long olgeta taim long Grik. Long 1947, mipela i putim brens bilong mipela long 16 Tenedu Strit, tasol ples bilong prinim ol buk i stap yet long Lombardu Strit. Bihain mipela i senisim ples bilong prinim ol buk i go longwe inap 5-pela kilomita long faktori bilong wanpela Witnes. Olsem na inap sampela taim mipela i raun namel long dispela 3-pela ples.
Mi inap tingim yet pasin mi bin bihainim olsem: Mi bin lusim ples slip long Tenedu Strit long bikmoning tru na i go long ples bilong prinim ol buk. Mi wok inap 1 klok long belo, na bihain mi go long Lombardu Strit em ol i bin kisim ol hap pepa mipela i bin prinim i go long en. Long hia mipela i brukim ol pepa i go olsem mak bilong nius, samapim ol, na katim arere bilong en long han. Bihain mipela i kisim ol nius i redi pinis i go long posofis, karim ol i go long namba 3 plua, na helpim ol wokman bilong posofis long stretim ol na pasim stem bilong salim ol i go long ol man.
Long 1954 namba bilong ol Witnes long Grik i go bikpela winim 4,000, na i mas i gat bikpela haus brens moa. Olsem na mipela i kisim nupela haus Betel i gat 3-pela plua long Atens long hap bilong ol bisnis samting long Kartali Strit. Long 1958, ol i askim mi long lukautim wok long haus kuk, na mi mekim dispela wok inap long 1983. Long 1959 mi maritim Eleftheria, na em i gutpela helpim bilong mi long mekim wok bilong Jehova.
Karim Gen Hevi Bilong Pasin Birua
Long 1967 wanpela lain bilong ami i daunim gavman na ol i kirap bosim kantri, na ol i putim gen sampela tambu long wok autim tok bilong mipela. Tasol bipo mipela i mekim wok maski gavman i putim tambu, olsem na kwiktaim mipela i stretim ol samting na mekim yet wok long pasin hait.
Mipela i bin mekim ol miting long haus bilong ol brata na mipela i was gut taim mipela i autim tok long ol haus. Tasol long olgeta taim polis i bin holim sampela brata bilong mipela, na ol i mekim planti kot long mipela. Long olgeta taim ol loya bilong mipela i bin raun long planti hap bilong kantri bilong helpim mipela long kot. Maski ol man i birua long mipela, klostu olgeta Witnes i bin autim tok long olgeta taim, na ol i autim tok moa yet long Sarere Sande.
Long ol Sarere Sande taim mipela i pinis long autim tok, mipela i save skelim husat bilong lain bilong mipela i no stap. Ol dispela brata i no stap planti taim polis i bin holim ol long wanpela polis-tesin klostu. Olsem na mipela i kisim ol blanket na kaikai i go long ol na strongim ol. Na mipela i toksave long ol loya bilong mipela, na long Mande ol i kam long kot bilong helpim ol brata i stap kalabus. Mipela i amamas long karim dispela hevi, long wanem, mipela i bihainim tok i tru!
Insait long dispela hap taim wok bilong mipela i tambu, ol i bin pasim wok bilong prinim ol buk long Betel. Olsem na haus mitupela Eleftheria i stap long en long hap bilong Atens i kamap olsem ples bilong prinim ol buk. Eleftheria i raitim long taipraita ol stori bilong Wastaua. Em i putim 10-pela pes wantaim insait long taipraita na em i mas paitim strong tru bambai ol leta i kamap long olgeta pepa. Nau mi bungim ol pes na samapim ol i go wantaim. Long olgeta apinun mipela i wok olsem i go inap 12 klok biknait. Wanpela plisman i sindaun long plua aninit long mipela, na mipela i tingting yet olsem wanem na em i no bin kisim tupela tingting.
Amamas Long Wok i Go Bikpela
Long 1974 kantri Grik i kisim bek gavman demokratik, na mipela inap autim tok gen long ai bilong ol man. Tasol insait long 7-pela yia em tambu bilong gavman i bin pasim wok bilong mipela, namba bilong ol nupela Witnes i go antap inap 6,000—mipela olgeta wantaim i kamap olsem 17,000 manmeri bilong autim tok bilong Kingdom.
Na mipela i kirap gen long prinim ol buk long olgeta taim long haus brens. Olsem na i no longtaim na haus brens long Kartali Strit i liklik tumas. Olsem na mipela i baim wanpela hap graun long arere bilong taun Atens long Marusi, bikpela bilong en inap olsem wan hekta. Ol i wokim nupela haus Betel i gat 27 rum bilong slip, wanpela faktori, ol ofis, na ol narapela rum. Ol i dediketim dispela haus brens long Oktoba 1979.
Bihain mipela i mas kisim bikpela spes moa. Olsem na ol i baim wanpela hap graun i gat 22 hekta long not bilong Atens inap 60 kilomita. Nupela haus brens i stap long Eliona long arere bilong ol liklik maunten, na mipela inap lukim ol maunten na ol ples daun i gat planti wara long en. Long dispela hap, long Epril 1991, mipela i dediketim wanpela haus brens i bikpela moa na i gat 22 haus, na long olgeta wan wan haus inap 8-pela brata sista bilong Betel i ken slip long en.
Mi mekim wok bilong Jehova long olgeta de winim 60 yia pinis, na skin bilong mi i strong yet. Mi amamas, long wanem, “taim [mi] olpela pinis, [mi] save karim kaikai yet.” (Song 92:14) Mi tenkyu tru long Jehova, long wanem, mi stap longpela taim na long ai bilong mi yet mi bin lukim namba bilong ol man i lotu tru long em i go antap tru. Profet Aisaia i bin tok kain samting olsem bai kamap, em i tok: “Olsem na ol dua bilong banis bilong yu bai i op i stap long san na long nait, na ol manmeri bilong ol arapela kantri bai i bringim ol mani samting bilong ol i kam long yu.”—Aisaia 60:11.
Em i gutpela samting tru long lukim planti milion manmeri bilong olgeta lain i kam insait long oganaisesen bilong Jehova na ol i lain long wanem rot ol i ken abrusim bagarap long bikpela hevi tru na kisim laip long nupela taim God bai kamapim! (2 Pita 3:13) Mi tok tru olsem, mekim wok bilong Jehova long olgeta de em i gutpela samting moa long mi, winim olgeta samting bilong dispela graun. Tru tumas, mi no painim ol gutpela samting olsem gol, mi painim ol ston daimon bilong spirit, na dispela i givim bikpela amamas long mi.
[Ol Piksa long pes 23]
Michalis na Eleftheria Kaminaris
(Han sut) Ples bilong prinim ol buk long Lombardu Strit