Rot Bilong Lukautim Smail Bilong Yu
DISPELA STORI I KAM LONG KANADA
TAIM yu lukluk long mira, yu save skelim wanem samting? Ating yu skelim gras bilong yu o sampela narapela samting. Tasol olsem wanem long smail bilong yu? Yu luksave olsem tit em i bikpela samting long smail bilong yu? Em nau, sapos yu laik bai yu gat naispela smail, bai yu lukautim gut tit bilong yu. Ol tit yu kisim taim yu bikpela i bilong stap long laip olgeta bilong yu, olsem na yu mas lukautim ol gut. Tit bilong yu i save memeim kaikai na i helpim yu long toktok gut, na tu, ol i helpim lips na wasket bilong yu long stap stret—mekim smail bilong yu i kamap naispela moa. Tru tumas, tit bilong yu i bikpela samting!
Yu Ken Mekim Wanem Bilong Lukautim Tit Bilong Yu?
Namba wan samting i helpim tit long stap strong em kaikai. Gutpela kaikai i gat kalsiam na vaitamin A, C, na D long en bai helpim ol tit, kirap long taim yu stap yet long bel bilong mama na i go inap long taim ol tit i kamap pinis.a Pasin bilong kisim gutpela kaikai bai helpim tit bilong yu long stap gut, tasol no ken kisim kaikai i gat planti suga! Dispela inap kamapim ol hul long tit. Planti tok lukaut i kamapim klia olsem pasin bilong kisim kaikai i gat planti suga i save bagarapim tit, tasol maski i olsem, ol man long Amerika i save kaikai 50 i go inap 60 kilogram suga long olgeta yia! Bilong wanem suga inap bagarapim tit bilong yumi?
Tupela kain binatang jem (mutans streptococci na lactobacilli) i save bagarapim tit. Ol dispela binatang jem i miks wantaim liklik hap pipia kaikai na i pas long ol tit na dispela i kamap samting ol i kolim plek. Ol binatang jem bilong plek i kisim strong long suga na i tanim i kamap ol asit i save bagarapim tit. Sampela suga i isi moa long tanim i kamap asit o ol i pas hariap moa long ol tit, olsem na plek i gat bikpela haptaim moa long bagarapim tit.b Sapos yu no rausim plek, em inap kamap strong long hap we gam na tit i bung.
Wok bilong daunim plek na ol binatang jem i bikpela samting bilong helpim tit bilong yu na ol i no inap kisim bikpela bagarap. Olsem na sapos yu laik lukautim tit bilong yu, yu mas klinim ol tit na gam bilong yu long olgeta de. Wanpela yunivesiti (Columbia University School of Dental and Oral Surgery) i tok: “Pasin bilong yusim flos [na brasim tit] i nambawan bikpela samting yu ken mekim bambai tit na ol gam samting bilong yu bai stap gut na strong.” Ol piksa i stap long dispela pes na long neks pes i soim gutpela rot bilong brasim tit na yusim string bilong klinim namel bilong ol tit na ol gam, ol i kolim dispela string olsem flos. Dentis inap tokim yu long sampela narapela tul o pasin i ken helpim yu long klinim gut tit bilong yu.
Planti asit long maus bai mekim na ol tit i no strong moa, tasol ol inap kamap strong gen. Olsem wanem ol inap kamap strong gen? Ol samting i kamapim klia olsem ol marasin flurait i helpim ol tit long kamap strong gen na nau ol i no bagarap. Olsem na maski ol tit i gat sik na i wok long bagarap, sapos ol marasin flurait i stap long maus, ol tit inap kamap orait. Em nau, ol tit inap oraitim ol yet!
Taim Yu Go Long Dentis
Wanpela ripot i kamapim olsem namba wan samting ol man i pret long en, em pasin bilong mekim tok long ai bilong ol man, na dentis i namba tu samting ol i pret long en. Yu ting i gat as na yumi mas pret long dentis? Long ol kantri i gat planti mani samting, ol dentis i gat ol dril i wok hariap na ol marasin bilong kilim i dai pen, olsem na ol man i no pilim bikpela pen tumas taim dentis i mekim wok bilong em. Taim yu save gut long ol samting dentis bai mekim long yu, ating bai yu no pret tumas.
Dentis i gat wanpela helpim bilong em, na ating sampela taim yu go long dentis, dispela helpim bilong em bai klinim gut tit bilong yu. Em i save rausim plek na hap plek i bin kamap strong long ol hap em bras na flos i no inap rausim. Bihain long dispela em i polisim tit bambai plek i no ken kamap hariap na em i rausim ol mak long tit i save bagarapim gutpela smail bilong yu.
Ol samting i kamapim klia olsem marasin flurait i save helpim tit na ol i no ken bagarap, na planti taim dentis i save putim dispela marasin long tit bilong ol pikinini. Long planti kantri marasin flurait i stap tu long wara saplai, na kain kain kolget i gat flurait bilong lukautim ol tit.
Dentis Inap Mekim Wanem?
Ol dentis i save kisim sampela skul moa long mekim ol samting bilong helpim ol tit long stap strong. Taim dentis i stretim tit taim liklik hap tasol i bagarap, planti taim tit inap kamap orait gen. Olsem na taim yu go long dentis taim tit i gat liklik bagarap tasol long en, ating bai yu no pilim nogut tumas.
Tasol sapos man i larim asit em plek i kamapim i pas i stap long tit, dispela bai nogutim tit. Na sapos dentis i no stretim dispela, hul inap kamap long tit. Olsem na dentis i mas stretim dispela. Taim insait bilong tit i no bagarap yet, em hap we ol rop bilong tit i stap, orait dentis i save putim filing bilong stretim tit.
Dentis i save yusim dril bilong klinim hul na bilong stretim ples bilong putim filing long en. Wanpela kain filing (amalgam) i save kamap strong hariap, na narapela i save kamap strong long rot bilong wanpela kain lait em dentis i save yusim. Sapos yu larim hul i stap long tit na nau insait bilong tit i bagarap, ating dentis i mas rausim tit o rausim ol rop insait long tit na pulimapim tit long marasin samting na pasim dispela tit i bagarap. Sapos dentis i mekim olsem, nau i no gat wok long rausim tit. Ol dentis i save putim karamap long ol tit i bagarap tru o giaman tit long ol hap ol i bin rausim tit long en.c
Bilong Wanem Em i Bikpela Samting?
Ating yu tingting planti yet long go lukim dentis. Sapos olsem, tokim dentis long ol samting yu wari long en. Paslain long dentis i kirap mekim wok, pasim tok wantaim em long samting yu bai mekim (olsem apim han) sapos yu pilim pen. Askim em long tokim yu long wan wan samting em bai mekim. Sapos yu gat ol pikinini, yu ken helpim tit bilong pikinini long stap gut sapos yu mekim ol gutpela tok long pasin bilong lukautim ol tit, na no ken tokim pikinini olsem sapos em i bikhet yu bai kisim em i go long dentis olsem strafe.
Dokta Daniel Kandelman, em profesa long wanpela yunivesiti (University of Montreal’s Department of Oral Health), em i tok: “Long nau yumi inap winim dispela gutpela mak: Lukautim ol gutpela tit bilong yu na bai yu gat naispela smail long laip olgeta bilong yu.” Hatwok bilong yu bai no lus nating!
[Ol Futnot]
a Tit bilong man i bikpela pinis i kamapim klia wanem kain kaikai mama bilong em i bin kisim taim em i gat bel na taim em i givim susu na ol tit i wok long kamap insait long gam. Ol tit i no save kamap moa taim pikinini i gat 18 o 21 krismas samting.
b Ol dentis i bin kisim save olsem wanpela kain suga (xylitol) i stap long skin bilong diwai inap daunim ol binatang jem bilong plek i save bagarapim tit. Ol i putim dispela kain suga long sampela pike tasol.
c Bilong kisim sampela save moa long ol giaman tit, lukim stori “Yu Mas Kisim Tit Giaman?” long Kirap! bilong Disemba 8, 1993, pes 18-20.
[Blok/Ol Piksa long pes 14]
Brasim Tit Bilong Yu
I gat planti rot bilong brasim tit, tasol tingim dispela: Yusim liklik kolget tasol. Kolget i gat strong, na “strong bilong en i winim strong bilong tit inap planti handet taim.”
1 Slipim bras long sait liklik long hap ol tit na gam i bung. Brasim isi, kirap long hap tit na gam i bung i go long hap bilong memeim kaikai. Brasim baksait na fran bilong ol tit.
2 Brasim ol tit long hap bilong memeim kaikai.
3 Bilong brasim baksait bilong ol tit long fran, holim bras olsem piksa i makim. Kirap brasim long hap ol tit na gam i bung i go long hap bilong memeim kaikai.
4 Brasim tang na antap bilong maus.
[Kredit Lain]
Steps 1-4: Courtesy www.OralB.com
[Blok/Ol Piksa long pes 15]
Yusim Flos
Ol dentis i tok i gutpela long yusim flos long olgeta de na oltaim brasim tit bihain long yu kaikai.
1 Taitim flos long tupela namel pinga bilong yu na larim liklik hap flos i stap namel long ol.
2 Taitim flos long bikpela pinga na pointa pinga. Isi isi putim flos i go daun namel long tupela tit.
3 Raunim flos liklik long sait bilong olgeta wan wan tit na pulim flos i go antap na i go daun. Isi isi pulim flos i go daun insait liklik long gam, tasol no ken subim strong flos i go long gam o pulim flos i go i kam insait long gam.
[Ol Kredit Lain]
Source: The Columbia University School of Dental and Oral Surgery’s Guide to Family Dental Care
Steps 1-3: Courtesy www.OralB.com