Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • g 10/07 p. 17-19
  • Pen Bilong Tit—Wanpela Hevi i Stap Bipo Inap Long Nau

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Pen Bilong Tit—Wanpela Hevi i Stap Bipo Inap Long Nau
  • Kirap!—2007
  • Ol Liklik Het Tok
  • Wankain Infomesen
  • Ol Kwin na King Tu i Karim Pen Bilong Tit
  • Kirap Bilong Wok Dentis Bilong Nau
  • Bikpela Pen i Bagarapim Namba Wan Presiden
  • As Tru na Tit i Pen
  • Painim Dentis i No Save Givim Pen
  • Bilong Wanem Yumi Mas Go Lukim Dentis?
    Kirap!—2007
  • Rot Bilong Lukautim Smail Bilong Yu
    Kirap!—2006
  • Yu Mas Kisim Tit Giaman?
    Kirap!—1993
  • Yu Save Skrapim Tit Bilong Yu?
    Kirap!—1998
Kirap!—2007
g 10/07 p. 17-19

Pen Bilong Tit​—⁠Wanpela Hevi i Stap Bipo Inap Long Nau

Long maket bilong wanpela ples bung bilong wanpela taun bilong bipo, wanpela konman i bilas gut tru na em i tok hambak olsem em inap kamautim tit bilong man na man i no inap pilim pen. Wanwok bilong em i giaman olsem em i pret long rausim tit, tasol em i surik i go long em na dispela man bilong rausim tit i giaman mekim olsem em i kamautim tit, na em i holim wanpela tit i gat blut long en i go antap bambai olgeta man i ken lukim. I no longtaim na ol i kirapim ol man em tit bilong ol i pen long baim ol na ol i kamautim tit bilong ol. Ol i paitim strong ol dram na winim biugel bambai ol narapela i no ken harim singaut bilong man ol i kamautim tit bilong em, nogut dispela i pretim ol narapela. Bihain long sampela de, sampela man i save kisim sik sepsis (em binatang jem i go insait long blut na i mekim sua i kamap bikpela), tasol long dispela taim dispela konman i ranawe pinis.

LONG nau, wan wan man tasol em ol i kisim pen long tit ol i save go long ol kain konman olsem. Ol dentis bilong nau inap oraitim pen bilong tit na planti taim ol inap pasim tit long pundaun. Maski i olsem, planti man i save pret long i go lukim dentis. Orait nau bai yumi stori long namba wan taim ol dentis i bin lain long daunim pen bilong tit, na ating dispela bai helpim yumi long amamas long wok bilong ol dentis long nau.

Tit i bagarap, em namba tu bikpela sik i save painim planti man​—⁠sik bilong kus em namba wan. Em i no wanpela sik i kirap tasol long nau, nogat. Stori bilong King Solomon i kamapim olsem long Israel bilong bipo, ol i save olsem hevi bilong man i gat wan wan tit tasol, em wanpela hevi i save painim ol lapun.​—⁠Saveman 12:⁠3.

Ol Kwin na King Tu i Karim Pen Bilong Tit

Maski Elizabeth Namba 1 em i kwin bilong Inglan, em i no inap abrusim pen bilong tit. Wanpela man Jeman i raun long Inglan na em i lukim ol blakpela tit bilong kwin na i tok dispela em “wanpela samting nogut i daunim planti man bilong Inglan, em ol i save putim suga long olgeta samting.” Long Disemba 1578, hevi bilong tit i givim bikpela pen tru long kwin long san na nait. Ol dokta bilong em i tok long kamautim tit bilong em, tasol em i no laik; ating em i pret long pen em bai kisim long dispela. Bilong strongim bel bilong em, John Aylmer, bisop bilong London, em i go na long ai bilong kwin dokta i rausim tit bilong em, ating em wanpela tit i bagarap pinis. Dispela lapun man i gat wan wan tit tasol, tasol em i sakrifais long mekim olsem!

Long dispela taim, ol man nating i save go long man bilong katim gras o man bilong wokim ol samting long ain, bilong kamautim tit. Tasol taim planti man moa inap long baim suga, hevi bilong tit i go bikpela moa na i mas i gat ol man i save gut long kamautim tit. Olsem na sampela dokta i kirap long lainim wok bilong stretim sik bilong tit. Tasol ol i mas skulim ol yet long mekim dispela wok, long wanem, ol saveman bilong dispela wok ol i haitim save bilong ol, nogut narapela man i kisim dispela save na yusim long mekim wok bisnis bilong em. Na tu, i gat wan wan buk tasol i stori long dispela wok.

Inap olsem wan handet yia bihain long dispela samting i bin painim Kwin Elizabeth Namba I, King Louis Namba 14 i bosim Frans. Inap planti yia long laip bilong em, em i karim bikpela pen tru long tit bilong em, na long 1685 em i kamautim olgeta tit bilong antap long han kais. Sampela i tok olsem pen bilong tit i mekim na long dispela yia king i mekim wanpela disisen i no gutpela tumas. Em i sainim wanpela pepa i pasim ol man bilong Frans long i stap fri long mekim lotu bilong ol, na dispela i kamapim wanpela taim nogut bilong birua long ol liklik lain lotu.

Kirap Bilong Wok Dentis Bilong Nau

Louis Namba 14 i bin i gat planti gutpela samting na dispela i stiaim ol lain bilong Paris em ol i gat biknem na namba, na dispela i mekim na wok dentis i kamap. Bilong mekim gut wok namel long lain bilong king na ol bikman, man i mas i gat naispela pes na em i mas luk gut. Planti man moa i laik kisim giaman tit bambai ol i ken luk gut, i no bilong kaikai, olsem na dispela i mekim na wanpela nupela lain dokta i kamap​—⁠em ol dentis i mekim wok tasol long ol man i gat namba. Nambawan dokta bilong tit long Paris em Pierre Fauchard, em i bin lainim dispela wok taim em i stap long nevi bilong Frans. Em i sutim tok long ol dokta husat i larim dispela wok long han bilong ol man bilong katim gras na ol konman em ol i no gat save long stretim hevi bilong tit, na em i namba wan man long kolim em yet olsem dokta bilong stretim tit.

Long 1728, Fauchard i raitim wanpela buk na em i stori long olgeta samting em i save long en long wok bilong stretim tit, na long dispela rot em i pinisim dispela pasin bilong ol dokta long haitim save bilong ol. Olsem na ol i kolim em “Papa Bilong Wok Dentis.” Em i namba wan man long sindaunim man long kain sia bilong rausim tit, na ol i no sindaun long plua. Na tu, Fauchard i kamapim 5-pela kain tul bilong kamautim tit, tasol em i no man bilong kamautim tit tasol, nogat. Em i bin kamapim wanpela kain tul (drill) bilong dentis, na ol rot bilong putim simen long ol tit i gat hul. Em i lain long putim simen long ol tit na putim giaman tit i go pas long as bilong tit. Ol giaman tit em i wokim, em i katim long tit bilong elefan na putim spring bilong holim ol tit bilong antap i stap stret. Fauchard i mekim wok dentis i kamap wanpela wok tru bilong ol man. Wok bilong em i kirapim tingting bilong planti man, i go inap long Amerika.

Bikpela Pen i Bagarapim Namba Wan Presiden

Wan handet yia bihain long King Louis Namba 14, George Washington i kisim bikpela pen bilong tit long Amerika. Kirap long taim em i gat 22 krismas, klostu olgeta yia ol i save kamautim wanpela tit bilong em. Tingim bikpela pen em i bin karim na long wankain taim em i bosim wanpela lain ami (Continental Army)! Na long taim em i kamap namba wan presiden bilong Amerika long 1789, em i no gat tit moa.

Na tu, Washington i kisim bikpela bel hevi, long wanem, ol tit bilong em i lus na ol giaman tit bilong em i no sindaun gut, dispela i mekim na em i no luk gut. Em i save wari tru long lukluk bilong em, tasol long ai bilong ol man em i wok strong long i stap gutpela piksa olsem presiden bilong nupela kantri. Dispela pasin bilong wokim ol samting i olsem mak bilong tit na putim simen i go insait long en bilong wokim giaman tit, long dispela taim ol i no bihainim dispela pasin, nogat. Ol i save katim tit bilong elefan na wokim giaman tit long en, olsem na i hatwok long putim ol stret. Ol man Inglan i gat wankain hevi olsem Washington. Ol i save tok pilai tasol ol i no save lap, na sampela man i tok dispela pasin i bin kirap, long wanem, ol i no laik lap strong na bai ol man i lukim ol giaman tit bilong ol.

Wanpela stori bilong bipo olsem Washington i putim ol giaman tit ol i wokim long diwai, dispela stori i no tru. Em i gat ol giaman tit ol i wokim long tit bilong man, tit bilong elefan na ain, i no long diwai. Ating ol dentis bilong em i baim ol tit long ol stilman i save go stil long ples matmat. Ol man bilong salim na baim ol tit, ol i save bihainim ol ami na taim ol ami i dai long pait, ol dispela man i save kamautim tit bilong ol. Olsem na giaman tit i kamap olsem samting ol maniman tasol inap kisim. Long 1850 samting, ol i kisim save long pasin bilong kukim raba wantaim salfa (vulcanized rubber), na ol i mekim wok long dispela pasin bilong wokim as bilong ol giaman tit, long dispela rot ol man nating tu ol inap kisim ol giaman tit. Maski ol dokta bilong stretim tit bilong Washington ol i mekim bikpela wok, ol i no save tru long wanem samting i mekim na tit i save pen.

As Tru na Tit i Pen

Kirap long bipo yet na i kam inap long yia 1700 samting, ol man i ting olsem ol liklik snek i save kaikaim ol samting long tit na mekim tit i pen. Long 1890, Willoughby Miller, wanpela dentis bilong Amerika i wok long University of Berlin long Jemani, em i painimaut as na tit i save bagarap, em wanpela bikpela as na tit i save pen. Wanpela kain binatang jem i save stap long suga na em i kamapim asit i save bagarapim ol tit. Tasol olsem wanem yumi ken lukautim tit na em i no ken bagarap? Bekim bilong dispela askim i kamap ples klia bihain.

Inap planti yia ol dentis bilong Colorado, long Amerika, ol i laik save long as na tit bilong planti man long dispela hap i gat ol mak mak long en. Bihain ol i kisim save olsem bikpela marasin fluraid i stap insait long wara saplai i kamapim dispela samting. Tasol taim ol i wok long skelim dispela hevi bilong ol asples, ol i painimaut wanpela samting i bikpela samting long pasim hevi bilong tit i pen long olgeta hap: Ol man i kamap bikpela long ol ples we ol i save dringim wara i no gat inap marasin fluraid long en, tit bilong planti i save bagarap. Marasin fluraid i stap long ol wara saplai em i gat ol samting bilong lukautim tit. Taim ol man husat i no gat marasin fluraid long wara bilong ol i kisim gen fluraid long wara, dispela i daunim namba (65 pesen) bilong ol man i gat dispela hevi bilong tit i bagarap.

Em nau, ol i save long samting i mekim na tit i pen. Tit i save pen, long wanem, ol binatang i save kaikaim tit. Suga tu i save bagarapim tit. Tasol marasin fluraid i lukautim tit. Tru, marasin fluraid i save lukautim tit, tasol yumi gat bikpela wok long klinim na brosim gut tit.

Painim Dentis i No Save Givim Pen

Paslain long ol i kisim save long marasin bilong kilim i dai pen, wok bilong stretim tit i save givim bikpela pen tru long man. Dentis i save kamautim ol tit i bagarap long ol tul i sap na bihain em i kukim ain na putim long ol hul bilong tit. I no gat narapela marasin bilong stretim, olsem na dokta i save kukim wanpela ain na i kamap hat tru na em i subim i go insait long hul bilong ol tit i nogut na i bagarapim gam. Paslain long ol i wokim ol tul stret bilong dispela wok na ol marasin bilong kilim i dai pen, taim bilong kamautim tit em taim bilong bikpela pen tru. Tasol ol man i no wari long dispela, long wanem, ol i no laik pilim pen long olgeta taim, dispela i nogut moa. Maski ol i yusim ol lip marasin, olsem opium, Indian hemp, na mandrakes inap planti yia, ol dispela marasin i no save daunim tru pen. Olsem wanem? Ol dentis inap long kamautim tit na ol i no givim pen long man?

Ol man i luksave long marasin (nitrous oxide, o laughing gas) bilong mekim tingting bilong man i dai na bai em i no pilim pen, bihain tasol long Joseph Priestley, em wanpela saveman bilong Inglan i redim dispela marasin long namba wan taim long 1772. Tasol i go inap long 1844, i no gat wanpela i bin yusim dispela marasin. Long dispela yia yet long Disemba 10, Horace Wells, wanpela dentis long Hartford, Connecticut, long Amerika, em i go long wanpela kos we ol man i bin kisim dispela marasin (laughing gas) na ol i wok long singsing na amamas. Wells i lukim olsem dispela marasin i mekim na ol man i rapim strong lek bilong ol long fom tasol ol i no pilim pen liklik. Wells em i man bilong sori na em i pilim nogut tru long pen em i givim long ol man em i kamautim tit bilong ol. Olsem na wantu em i tingim olsem em bai yusim dispela win i gat marasin long en (laughing gas), bilong mekim tingting bilong ol man i dai na bai ol i no pilim pen taim em i kamautim tit bilong ol. Tasol paslain long em i givim long ol narapela, em i traim dispela marasin long em yet. Olsem na long de bihain, em i sindaun long sia bilong rausim tit na em i pulim dispela win inap long tingting bilong em i dai olgeta. Na wanpela wanwok i kamautim bikpela tit bilong em long baksait, em tit i wok long pen. Dispela em wanpela bikpela samting tru i bin kamap bipo. Em nau, ol dentis inap kamautim tit bilong man na man i no inap pilim pen!a

Kirap long dispela taim na i kam, ol dentis i wokim ol nupela nupela masin na marasin samting bilong stretim na kamautim tit. Olsem na long nau taim yu go lukim dentis, yu bai amamas, long wanem, ol i no inap givim pen long yu.

[Futnot]

a Long nau, ol dokta i save yusim ol narapela marasin bilong mekim tingting bilong man i dai, na ol i no save yusim tumas marasin nitrous oxide.

[Piksa long pes 18]

Giaman tit bilong George Washington, namba wan presiden bilong Amerika, ol i wokim long tit bilong elefan

[Kredit Lain]

Courtesy of The National Museum of Dentistry, Baltimore, MD

[Piksa long pes 19]

Wanpela atis i bin wokim dispela piksa i makim namba wan taim ol i kamautim tit na yusim marasin “laughing gas,” long 1844

[Kredit Lain]

Courtesy of the National Library of Medicine

[Piksa Kredit Lain long pes 17]

Courtesy of the National Library of Medicine

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim