Bilong Wanem Yumi Mas Go Lukim Dentis?
BIPO, taim i no gat ol gutpela save bilong wok dentis olsem long nau, tit bilong ol manmeri i save pen na tit i lus kirap long taim ol i yangpela yet. Pes bilong planti i luk nogut, long wanem, ol i gat ol tit nogut o sampela tit i lus. Ol lapun i no gat tit na ol i no inap kaikai, long wanem, ol i no inap memeim kaikai, olsem na o i dai hariap. Long nau planti lain i save go long ol dentis, olsem na tit bilong ol i no save pen, na tit inap i stap gut i go inap long ol i lapun, na tit i luk nais long taim ol i smail. Olsem wanem ol dentis long nau inap mekim dispela 3-pela bikpela samting?
Wanpela samting i helpim ol man long abrusim tit i pen na tit i lus, em wok bilong skulim ol man long lukautim tit, na go oltaim long dentis bilong em i ken glasim tit. Jisas i bin tok: “Ol man i no gat sik ol i no save go long dokta.” (Luk 5:31) Sampela i bin kisim gutpela skul long lukautim gut tit na brasim oltaim, olsem na ol i no gat wok long go lukim dentis.a Tasol planti man ol i save abrusim ol dentis. Sampela i save les na ol i no go lukim dentis. Sampela i tingim bikpela pe bilong lukim dentis na dispela i pasim ol. Na sampela i save pret. Maski yu gat wanem tingting, i gutpela yu askim yu yet olsem: Dentis inap helpim mi olsem wanem? I gutpela mi go lukim em? Bilong save gut olsem wok bilong dentis long lukautim tit i bikpela samting, yumi mas save long ol sik bilong tit em dentis i laik pasim.
Samting i Bagarapim Tit
Ol dentis inap helpim yu long abrusim hevi bilong tit i pen na tit i lus. Sapos yu wok gut wantaim ol, bai ol i traim long daunim plek, em wanpela kain binatang jem i save pas long tit. Ol dispela jem i save kisim ol liklik hap kaikai i pas long ol tit bilong yu na ol i kamap planti. Ol i tanim suga i kamap ol asit na dispela i kaikai strongpela skin i save karamapim tit (enamel) na ol liklik liklik hul i kamap long tit. Bihain ol dispela liklik hul i kamap wanpela bikpela hul. Pastaim yu no pilim pen samting, tasol taim hul i go daun klostu long ol rop bilong tit, em nau, bai yu kisim bikpela pen.
Ol jem i save kamapim plek i gat narapela rot tu long nogutim yu. Sapos yu no brasim gut tit na rausim dispela plek, em bai go strong olsem simen (tartar) na skin daunbilo long ol tit, olsem gam, bai go ret na i gat sik, na skin bai surik i go daun. Em nau, i gat hap spes i stap namel long tit na gam, na ol hap kaikai bai pas long en na ol jem bai mekim save tru, na nau sik inap kamap long skin arere long tit. Dentis inap helpim yu long pasim dispela sik, tasol sapos yu larim i stap olsem, orait skin arere long tit bai go nogut tru na tit bilong yu bai lus na kamaut. Planti tit i save lus long dispela rot, winim ol tit em ol i gat hul long en.
Spet insait long maus i save helpim tit long daunim dispela samting nogut ol jem i mekim. Maski yu kisim bikpela kaikai o yu kaikai wanpela bisket tasol, spet bilong maus i mas wok olsem 15 i go inap 45 minit bilong rausim ol liklik hap kaikai i pas long tit na daunim asit i stap long plek i bin kamap long tit bilong yu. Sapos bikpela suga o kaikai i pas long tit, planti minit i mas lus bilong spet i ken mekim dispela wok. Ol i ting, insait long ol dispela minit tit i kirap long bagarap. Olsem na i no hamas suga yu kaikai i makim olsem liklik bagarap o bikpela bagarap bai kamap long tit, nogat—em hamas taim yu kisim kaikai o hamas taim yu kaikai ol samting i gat planti suga. Taim yu slip, i no gat bikpela spet i kamap insait long maus, olsem na nambawan samting i save bagarapim tit, em pasin bilong kaikai o dring samting i gat suga na nau yu go slip na yu no brasim tit pastaim. Tasol ol i tok, taim yu kaikai pinis, sapos yu kaikai pike i no gat suga long en, bikpela spet liklik bai kamap insait long maus na dispela bai lukautim tit bilong yu.
Bilong Helpim Tit na Ol i No Ken Bagarap
Ol dentis i tok, i gutpela long go long dentis bilong glasim tit inap wanpela o tupela taim long olgeta yia. Taim dentis i glasim tit, ating em bai kisim X-rei na sekim gut tit, nogut i gat sampela hul long en. Sapos i gat, em bai givim yu sut bilong kilim pen na drilim tit long wanpela dril i save spit tru, na em bai stretim dispela hul na yu no pilim pen. Bilong helpim ol man i save pret long dispela, sampela dentis i save mekim wok long leisa, olsem wanpela kain lait em i sutim long tit, o wanpela kain gris i save rausim hap bilong tit i sting pinis, na nau i no gat wok moa bilong dril o sut. Taim ol pikinini i go long dentis, em i save glasim gut ol nupela tit i brukim skin na i kamap, nogut i gat sampela liklik mak olsem baret i stap long tit na bai i hatwok long brasim na klinim gut. Sapos olsem, ating dentis bai karamapim tit long wanpela samting i save pas strong na i no gat hatwok long brasim tit, olsem na tit i no inap bagarap.
Long ol manmeri i bikpela pinis, ol dentis i gat bikpela tingting long pasim olkain sik i kamap long gam. Olsem na sapos dentis i lukim dispela waitpela samting olsem simen i pas long tit, em bai skrapim na rausim. Planti man, taim ol i brasim tit, i gat sampela hap ol i no save brasim, olsem na ating dentis bai soim yu long pasin bilong brasim gut olgeta tit. Sampela dentis i save salim man i go long wanpela man i gat save long dispela wok bilong klinim gut tit.
Stretim Bek Tit i Bagarap
Sapos sampela tit bilong yu i bruk liklik, o i lus, o i krungut, bai yu amamas long harim olsem ol dentis i gat kain kain nupela rot bilong stretim bek. Tasol dispela i gat bikpela pe bilong en, olsem na yu mas was gut, nogut olgeta mani bilong yu i lus long dispela samting. Tasol planti man i ting dispela kain pasin bilong stretim tit i gutpela samting, maski pe bilong en i bikpela. Ating dentis inap helpim yu na bai yu inap memeim gut kaikai. O ating em inap helpim yu na taim yu smail bai yu soim ol gutpela tit bilong yu—em wanpela bikpela samting, long wanem, sapos ol tit i krungut o i bagarap samting, dispela inap nogutim i stap bilong yu.
Sapos ol fran tit bilong yu i bruk o i go braunpela, ating dentis bai tok long karamapim long wanpela kain strongpela karamap ol i kolim veneer na i luk olsem hap bilong tit tru. Ol i save gluim strong ol veneer long tit i bagarap samting, na tit i kamap olsem gutpela tit gen. Sapos tit i bagarap tru, ating dentis bai tok long karamapim long wanpela strongpela samting olsem kep i pas gut long tit. Em i karamapim dispela hap tit i stap yet na tit i olsem nupela gen, na ol inap wokim long gol o long samting i olsem kala bilong tit tru.
Sapos sampela tit bilong yu i lus, dentis inap mekim wanem long dispela? Em inap putim sampela giaman tit yu ken kamautim na wasim, o em ken putim kep long tit i stap long sait sait bilong hap we wanpela o tupela tit i lus na wokim samting ol i kolim bris namel long tupela tit i gat kep bilong holim strong ol giaman tit i stap namel. Na i gat narapela pasin tu, ol i kolim implant, olsem dentis bai putim wanpela liklik skru long bun bilong wasket long hap bipo tit i bin stap long en, na taim bun na skin i kamap orait gen, em bai pasim wanpela tit giaman long dispela skru. Em i klostu wankain olsem tit tru tru.
Sapos tit bilong man i krungut nabaut, ating em bai sem long en, na i hatwok long klinim gut, olsem na sik inap kamap long en. Sapos ol tit i no stap stret na pas gut wantaim, ating ol bai pen na man i no inap memeim gut kaikai. Tasol gutpela tru, ol dentis inap stretim dispela kain hevi—ol i save pasim ol waia long tit na sampela taim ol i taitim waia bilong mekim tit i lain gut. Long nau ol i save wokim gut ol dispela kain waia na i no stap ples klia tumas, na ol i no gat wok long taitim klostu klostu.
Sampela dentis i gat bikpela tingting long stretim hevi bilong maus i smel. Sampela manmeri i gat dispela hevi long wan wan taim, na sampela i gat long olgeta taim. I gat sampela as bilong dispela. Sampela dentis i gat save long painim as bilong en. Long planti man, as bilong maus i smel em ol jem i stap long baksait bilong tang. Sapos yu brasim o skrapim tang, dispela inap helpim yu, na sapos yu kaikai pike i no gat suga, dispela bai kamapim bikpela spet long maus na em tu bai helpim yu. Em i bikpela samting long wasim maus taim yu kaikai samting i gat susu, o mit, o pis.
Pasin Bilong Pret
Taim yu go long dentis, sapos yu pret, dentis bai helpim yu long daunim pret. Olsem na kamapim bel bilong yu long em. Toktok wantaim em long wanpela mak yu ken mekim long han bilong makim olsem yu pilim pen o yu pret. Planti man i lukim pinis olsem dispela pasin i save strongim bel bilong ol.
Ating yu pret, nogut dentis i krosim yu. Yu tingting planti, nogut em i semim yu na tok yu no bin lukautim gut tit bilong yu. Tasol dispela kain tok bilong dentis i no inap helpim wok bilong em, olsem na i no gat as na yu pret long em bai krosim yu. Planti dentis ol i laik mekim gutpela tok tasol long ol kastama bilong ol.
Planti man i save abrusim dentis, long wanem, ol i pret long tromoi bikpela mani. Tasol sapos long nau yu inap go long dentis bilong glasim tit bilong yu, ating bai yu abrusim hevi bilong tromoi bikpela mani long stretim tit long bihain. Long planti hap, i gat kain kain pe long wok bilong ol dentis, na ating sampela pe bai i stret long yu. Klostu olgeta dentis i gat ol masin X-rei na ol dril i save spit tru. Ol dentis inap mekim klostu olgeta wok bilong ol na ol i no givim bikpela pen long man. Na pe bilong sut bilong kilim pen i no bikpela, na planti man ol inap baim, maski ol i no gat planti mani.
Ol dentis i gat bikpela tingting long tekewe pen bilong man, na i no bilong givim pen long em. Long nau, ol man i go long dentis ol i no save kisim taim long en olsem ol lapun bilong bipo i bin kisim. Sapos yu gat gutpela tit i no gat sik o bagarap long en, skin bilong yu bai strong na i no pilim sik tumas na bai yu amamas long i stap bilong yu. Olsem na i gutpela yu go lukim dentis, a? Ating bai yu amamas long lukim olsem em i no samting bilong pret long en.
[Futnot]
a Dispela stori i mekim bikpela tok long ol samting dentis inap mekim bilong helpim man. Bilong kisim save long ol samting yu yet inap mekim bilong lukautim tit bilong yu, plis lukim stori “Rot Bilong Lukautim Smail Bilong Yu,” long Kirap! bilong Janueri-Mas 2006.
[Sat long pes 29]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)
Ol Samting Bilong Tit i Stap Strong
Karamap
Enamel
Dentin
Hap i gat ol nev na ol liklik rop bilong blut
Rop bilong tit
Gam (jinjiva)
Bun
[Sat long pes 29]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)
Tit i Laik Bagarap
Hul i kamap
Simen i pasim hul na i no ken go bikpela
[Sat long pes 29]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)
Sik Long Gam
Plek, mas brasim o klinim
Tartar, i hatwok long rausim na i mekim gam i surik i go daun
Gam i surik i go daun
[Sat long pes 30]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)
Stretim Bek Tit
Veneer i pas strong long tit
Kep
Implant
Wanpela bris i save putim kep long tupela tit long sait sait bilong hap we tit i lus na i holimpas giaman tit