Pasin Bilong Givim Blut—Ol Bai Bihainim Yet Dispela Pasin Long Bihain?
“Pasin bilong givim blut i kain olsem man i wokabaut long bikbus, i gat rot ol man i save long en tasol ol i mas was gut taim ol i wokabaut, long wanem, i gat ol samting nogut i stap, em ol i no bin lukim bipo o ol i no inap lukim na ol dispela samting inap nogutim ol.”—Ian M. Franklin, profesa bilong pasin bilong givim blut.
TAIM sik AIDS i kamap bikpela long 1980 samting, ol man i tingting moa long blut na ol i wok strong long rausim ol ‘samting nogut i stap, em ol i no inap lukim.’ Tasol i gat planti hevi i stap yet. Long Jun 2005, Wol Helt Oganaisesen i tok olsem sampela kantri i no save skelim gut ol man husat i givim blut olsem ol i save mekim long sampela narapela kantri, olsem na long sampela kantri i hatwok moa long kisim blut i no gat sik long en. Bilong wanem i olsem?
Long planti kantri gavman i no stretim gut ol wok bilong kisim, testim, na trenspotim ol blut samting. Sampela taim ol i no lukautim gut blut ol i kisim. Ol i putim long ol liklik bokis ais na insait long ol eski samting. Sapos ol i no testim na lukautim gut blut, sikman inap kisim bagarap long blut ol i bin kisim long man i stap sampela handet o tausen kilomita longwe.
Blut i No Gat Sik Long En—Hatwok Long Kamapim
Sampela kantri i tok blut ol i bungim i stap em i gutpela tru winim olgeta taim bipo. Tasol maski ol i tok olsem, i gat as na ol man i mas was gut. Long pes wan bilong wanpela ripot em 3-pela lain bilong bungim blut long Amerika i bin redim i tok: “LUKAUT: Bikos blut na ol bikpela hap bilong blut i save kam long blut bilong ol man, ol dispela blut inap i gat sampela sik samting i stap insait long en. . . . Maski ol i skelim gut husat i givim blut na ol i mekim ol tes, man inap kisim sik yet.”
Olsem na i gat as na Peter Carolan, nambawan ofisa bilong lain Retkros na Red Crescent, i tok: “Ol i no inap tok tru antap olsem blut ol i bungim i no gat sik long en. Oltaim bai i gat sampela nupela sik em inap i stap insait long blut na ol i no gat tes bilong painim dispela sik.”
Olsem wanem sapos i gat wanpela nupela sik i kamap—wanpela i kain olsem AIDS, olsem em inap hait i stap insait long blut inap longpela taim na em i no hatwok long kisim long rot bilong blut? Long wanpela kibung bilong ol dokta long Prague, Ripablik Sek, long Epril 2005, Dokta Harvey G. Klein (em i wok long U.S. National Institutes of Health) i tok dispela em i samting yumi inap tingting planti long en. Em i tok: “Ol lain bilong kisim blut ol i no inap stopim kain sik ol i kisim long blut long i go bikpela, wankain olsem ol i no bin stopim sik AIDS taim em i kamap nupela.”
Ol Popaia na Skin Bilong Man i Sakim Blut
Wanem ol samting nogut bilong kisim blut inap kamap long ol man i sindaun long ol kantri i gat planti wok bisnis? Ol popaia na skin bilong man yet i sakim blut. Niuspepa Globe and Mail i stori long wanpela ripot long Kanada i tok olsem planti tausen man husat i bin kisim blut, klostu ol i dai, bikos “ol i paulim blut bilong sikman taim ol i laik skelim, ol i raitim kranki ol tok i stap long blut ol i kisim, na ol i makim rong sikman long kisim blut.” Ol kain popaia olsem i bin kamapim i dai long 441 manmeri long Amerika kirap long 1995 i go inap 2001.
Hevi inap painim man i kisim blut, wankain olsem hevi i save painim man i kisim klok, kidni o lewa bilong narapela man. Bodi bilong man i save sakim ol samting i no hap bilong bodi bilong em yet. Sampela taim, blut man i kisim bai mekim na ol samting bodi i save mekim bilong sakim ol sik i no inap wok. Kain samting olsem i mekim na bihain long operesen man bai kisim ol sik samting em bipo em i no inap kisim. Olsem na yumi no kirap nogut taim Profesa Ian M. Franklin, em yumi kamapim pinis sampela tok bilong em, i bin tokim ol dokta long “tingting gut pastaim, na tingting gut gen, na tingting gut namba tri taim paslain long givim blut long ol sikman.”
Ol Saveman i Tokaut
Ol dispela save i mekim na planti moa dokta na ol helt lain i wok long skelim strong wok bilong givim blut long ol man. Wanpela buk (Dailey’s Notes on Blood) i tok: “Sampela dokta i tok blut yu kisim long narapela man i olsem wanpela marasin em inap kamapim planti hevi, na sapos ol i skelim wok bilong givim blut long wankain skel olsem ol i save skelim ol narapela marasin ol bai putim tambu long yusim blut.”
Klostu long pinis bilong 2004, Profesa Bruce Spiess i bin stori long pasin bilong givim blut (olsem wanpela bilong ol 4-pela bikpela hap bilong blut) long ol man ol i laik mekim operesen long klok bilong ol, em i tok: “I luk olsem i no gat ol ripot i tok long pasin bilong givim blut i save helpim man long winim operesen.” Em i tok planti taim pasin bilong givim blut i “save mekim nogut long man i kisim, blut i save helpim tasol ol man husat i kisim bikpela bagarap.” Em isi tru long man i kisim blut long kisim “sik numonia, hat-atek, na sik strok.”
Planti man i kirap nogut taim ol i kisim save olsem i no gat wanpela lo o pasin ol i bihainim oltaim long pasin bilong givim blut. I no longtaim i go pinis Dokta Gabriel Pedraza i kirapim ol wanwok bilong em long Sili long tingim olsem “ol i no gat ol gutpela lo i bosim pasin bilong givim blut,” dispela i mekim na i “hatwok long . . . bihainim wanpela pasin em olgeta dokta bai amamas long en.” Olsem na yumi no kirap nogut long tok bilong Brian McClelland, (dairekta bilong Edinburgh and Scotland Blood Transfusion Service), em i tokim ol dokta long “tingim olsem taim ol i givim blut long man, dispela i wankain olsem ol i givim klok, kidni, o lewa long man, olsem na em i no liklik samting.” Ol dokta i mas givim dispela askim long ol yet olsem, “Sapos ol i laik givim blut long mi o long pikinini bilong mi, bai mi orait long dispela?”
Tru tumas, planti man husat i wok long helpim ol sikman i gat wankain tingting olsem wanpela saveman bilong blut, em i tokim Kirap!: “Mipela ol saveman bilong blut i no laik kisim blut na mipela i no laik givim blut.” Sapos ol saveman i gat dispela kain tingting, orait ol sikman i mas i gat wanem tingting?
Pasin Bilong Yusim Blut Bai Senis?
Ating yumi inap ting, ‘Sapos pasin bilong givim blut i save kamapim ol kain kain hevi, orait bilong wanem ol i save mekim bikpela wok long blut taim ol i gat ol narapela samting ol inap mekim wok long en?’ Wanpela as na i olsem em planti dokta ol i surik long senisim pasin bilong ol o ol i no save long ol nupela samting ol inap mekim na bai ol i no gat wok long givim blut long man. Wanpela nius (Transfusion) i tok, “ol dokta i tingim ol samting ol i bin lainim long bipo na save ol i kisim taim ol i skelim sikman na ol i wokim disisen long givim blut o nogat.”
Save bilong dokta long katim man em tu i bikpela samting. Dokta Beverley Hunt bilong London, Inglan, i tok “planti blut i no lus taim sampela dokta i katim man, tasol planti blut i lus taim sampela narapela dokta i katim man, olsem na ol i gat laik long skulim ol dokta long ol pasin bilong katim man we planti blut i no lus.” Sampela i tok pe bilong mekim ol samting we ol i no yusim blut i antap tumas, tasol ol ripot i wok long soim olsem dispela tok i no tru. Planti dokta bai wanbel long tok bilong Dokta Michael Rose, em i tok: “Yumi ken tok olsem ol sikman i kisim operesen we ol i no yusim blut, em nambawan operesen tru.”a
Yu laik kisim ol samting i nambawan tru, a? Sapos olsem, orait yu gat wankain tingting olsem bilong ol man i kamapim dispela nius. Plis ritim ol arapela hap i stori long tingting bilong ol long pasin bilong kisim blut.
[Futnot]
a Lukim blok long pes 24, “Ol Senis Bilong Kisim Blut.”
[Rait long pes 22]
“Tingting gut pastaim, na tingting gut gen, na tingting gut namba tri taim paslain long givim blut long ol sikman.”—Profesa Ian M. Franklin
[Rait long pes 22]
“Sapos ol i laik givim blut long mi o long pikinini bilong mi, bai mi orait long dispela?”—Brian McClelland
[Blok/Piksa long pes 23]
Indai Long Rot Bilong Sik TRALI
Sik TRALI (transfusion-related acute lung injury) i bin kamap long namba wan taim long 1992 samting. Dispela sik i save kamap bihain long sikman i kisim blut taim skin bilong em i pait wantaim dispela blut em i kisim. Sik i save bagarapim waitlewa na em inap kilim man i dai. Sik TRALI i save kilim planti handet manmeri long olgeta yia. Tasol planti dokta samting i no luksave gut long dispela sik, olsem na ol saveman i bilip olsem dispela sik i save kilim i dai planti manmeri moa. Ol i no kliagut long wanem as na skin bilong sikman i pait wantaim blut em i kisim, tasol nius New Scientist i tok blut i kamapim dispela sik “i save kam long ol manmeri husat . . . i bin kisim blut planti taim.” Wanpela ripot i tok, sik TRALI i save kilim i dai planti man long Amerika na Briten husat i kisim blut. Dispela i mekim na sik TRALI “i putim bikpela hevi moa long ol lain i save bungim blut, winim ol sik i gat nem kain olsem sik HIV.”
[Blok/Sat long pes 24, 25]
Ol Hap Bilong Blut
Ol man i givim blut long helpim ol sikman. Tasol sampela taim ol i givim plasma tasol. Long sampela kantri taim ol dokta i laik givim blut long man ol i givim blut stret. Tasol long klostu olgeta hap ol i save brukim blut i go long fopela bikpela hap bilong en paslain long ol i givim long ol man. Orait nau yumi laik skelim dispela fopela bikpela hap, wok bilong ol, na dispela wan wan hap em i bikpela olsem wanem.
PLASMA em i wanpela bikpela hap bilong blut olsem 52 i go inap 62 pesen bilong en. Plasma i luk olsem yelopela wara na i save karim ol sel bilong blut, ol protin, na sampela samting moa long en.
Bikpela hap, olsem 91.5 pesen, bilong plasma em wara tasol. Seven pesen bilong plasma em ol protin, em long dispela hap ol i save kamautim ol liklik hap samting (ol albumin, 4 pesen bilong plasma; ol globulin, 3 pesen; na faibrinojen, i no winim 1 pesen). Ol nutrient, ol homon, ol win yumi pulim, ol elektolait, ol vaitamin, na ol pipia naitret i inapim narapela 1.5 pesen bilong plasma.
OL WAITPELA SEL BILONG BLUT i liklik hap bilong blut, inap olsem 1 pesen. Ol i save pait na bagarapim ol samting nogut i save kam insait long bodi.
OL PLETLET i liklik hap bilong blut, inap olsem 1 pesen. Taim man i kisim bagarap ol pletlet i save mekim blut i kamap strong na blut i no lus.
OL RETPELA SEL BILONG BLUT Ol retpela sel ol i bikpela hap bilong blut olsem 38 i go inap 48 pesen. Ol i helpim skin i stap laip long rot bilong bringim oksijen long en na rausim kabon daioksait.
Ol inap kamautim ol kain kain liklik hap samting long plasma, na ol inap mekim olsem long ol arapela bikpela hap bilong blut. Olsem, hemoglobin em i wanpela liklik hap samting ol i kamautim long ol retpela sel.
[Sat]
PLASMA
WARA 91.5%
OL PROTIN 7%
OL ALBUMIN
OL GLOBULIN
FAIBRINOJEN
OL ARAPELA SAMTING 1.5%
OL NUTRIENT
OL HOMON
OL WIN YUMI SAVE PULIM
OL ELETROLAIT
OL VAITAMIN
OL PIPIA NAITRET
[Kredit Lain]
Page 25: Blood components in circles: This project has been funded in whole or in part with federal funds from the National Cancer Institute, National Institutes of Health, under contract N01-CO-12400. The content of this publication does not necessarily reflect the views or policies of the Department of Health and Human Services, nor does mention of trade names, commercial products, or organizations imply endorsement by the U.S. Government
[Blok/Ol Piksa long pes 24, 25]
Ol Senis Bilong Kisim Blut
Insait long laspela sikspela yia, ol Hospital Lieson Komiti bilong ol Witnes Bilong Jehova long olgeta hap i bin tilim planti tausen vidio Transfusion-Alternative Strategies—Simple, Safe, Effective, long ol dokta na ol haus sik long 25 tok ples.b Vidio i soim ol dokta i gat nem i stori long ol samting ol inap mekim bilong helpim ol sikman na i no gat wok long blut. Ol man i wok long bihainim tok bilong vidio. Olsem: Bihain long ol i lukim vidio long pinis bilong 2001, lain NBS (National Blood Service) long Yunaitet Kingdom i salim wanpela pas na wanpela kopi bilong dispela vidio i go long olgeta maneja bilong ol lain i save bungim blut na ol saveman bilong blut long kantri olgeta. Pas i tokim ol long lukim vidio, long wanem, “planti man long nau i luksave olsem, bilong lukautim gut ol sikman, ol i mas abrusim pasin bilong givim blut sapos rot i op long mekim olsem.” Pas i tok “tingting em vidio i kamapim em i gutpela tru na NBS i sapotim dispela tingting.”
[Futnot]
b Bilong lukim dispela DVD, toktok wantaim ol Witnes Bilong Jehova, nem bilong DVD Transfusion Alternatives—Documentary Series, ol Witnes Bilong Jehova i wokim.
[Blok/Piksa long pes 25]
Ol Liklik Hap Samting Ol i Kamautim Long Blut—Pasin Bilong Yusim Ol Liklik Hap Bilong Blut Bilong Helpim Ol Sikman
Long rot bilong save bilong ol saientis na ol nupela masin samting, ol inap luksave na kamautim ol liklik samting bilong blut. Yumi ken tok piksa olsem: Solwara, em 96.5 pesen wara, na ol inap brukim na kamautim ol narapela samting i stap long en olsem magnisiam, bromain, na sol. I wankain long plasma bilong blut. Plasma em i bikpela hap bilong blut, winim 50 pesen, na winim 90 pesen bilong plasma em wara na ol inap kamautim ol protin olsem albumin, faibrinojen, na ol kain kain globulin long plasma.
Bilong helpim sikman, ating dokta bai tok long givim em planti bilong wanpela bilong ol dispela liklik hap samting ol i kamautim long plasma. Wanpela kain samting olsem em kraiopresipitet. Ol i save kamautim dispela samting long plasma long rot bilong mekim plasma i kamap ais na bihain mekim i kamap wara. Dispela hap bilong plasma i gat planti samting i stap long en i save mekim blut i kamap strong na ol i save givim long ol sikman bilong stopim ol long lusim blut. Ol bai yusim sampela liklik hap tru bilong ol samting ol i kamautim long blut o sampela hap i bikpela liklik bilong helpim ol sikman.c Ol i save yusim sampela protin bilong plasma insait long ol injeksen ol i givim long ol man bilong helpim ol long sakim sampela ol sik. Klostu olgeta liklik hap samting ol i kamautim long blut bilong helpim ol sikman em ol protin i stap insait long plasma.
Nius Science News i tok, “ol saientis i luksave pinis long sampela handet narapela narapela protin i stap long blut bilong man, tasol i gat sampela tausen i save stap.” Taim ol man i save moa long blut, ating ol bai kamapim ol nupela marasin samting long ol dispela protin i stap long blut.
[Futnot]
c Ol i save yusim sampela liklik hap samting ol i kamautim long blut bilong ol animal tu, bilong kamapim sampela marasin samting.
[Piksa long pes 22, 23]
Planti ol dokta na ol helt lain i save was gut taim ol i mas mekim wok long blut