Ol Naispela Ros Bilong Afrika
DISPELA STORI I KAM LONG KENYA
“Em nambawan naispela plaua tru mi bin lukim!” “Nambawan gutpela presen bilong givim long wanpela pren.” “Em rot bilong tok, ‘Mi tingim yu.’ ”
ATING yu gat wankain tingting olsem ol dispela man bilong Nairobi, Kenya, i kamapim long antap. Long olgeta plaua i kamap nating na ol plaua ol man i planim, ating i no gat narapela plaua i bin kisim biknem olsem ros. Inap planti handet yia, dispela plaua i bin kirapim tingting bilong ol man. Ol man i bin raitim ol gutpela stori long en, na planti man i bin wokim ol piksa long en. Wanpela hapman bilong raitim ol stori, em Shakespeare, em i bin toktok long en long wanpela stori (Romeo and Juliet) em planti man i save long en, olsem: “Yu ting nem i bikpela samting? Maski yumi givim narapela nem long plaua ros, smel bilong em bai swit yet.” Ros i bin helpim ol manmeri long kamap pren na strongim pasin pren, na i helpim ol manmeri long kamap wanbel gen, na i strongim bel bilong planti sikman.
Na i no dispela samting tasol, nogat, planti man i mekim wok bisinis long ol plaua ros. Long planti kantri we i gat gutpela ples bilong kamapim ol plaua, ol i salim ol ros i go long ol narapela kantri na kisim bikpela mani long en. Olsem: Long Kenya, long wanpela yia i no longtaim i go pinis ol i bin salim planti milion plaua i go long ol narapela kantri, na winim 70 pesen bilong ol em ol plaua ros. Dispela i mekim na Kenya i kamapim planti ros tru, winim klostu olgeta narapela kantri.
Bipo, paslain long ol man i tingim ros olsem naispela plaua tru, ol ros i save kamap nating. Tasol long nau ol i save kisim sampela bilong ol planti handet ros i save kamap nating na ol i bin wokim planti tausen kain kain haibrid ros long ol. Olsem na ol man long olgeta hap i save long plaua ros na em i wok long kamap long klostu olgeta kantri. Wanpela ros em planti man moa i save long en em haibrid ti ros.
Kamapim na Salim
Planti man i save baim ol ros long ol stua bilong salim plaua o long ol supamaket. Ol dispela plaua ol i save kamapim long ol bikpela fam na ol i mas mekim bikpela wok long ol, winim ol ros i wok long kamap long ol gaden bilong ol man. Mipela i go long wanpela fam olsem i stap klostu long Nairobi na dispela i helpim mipela long save long ol bikpela wok ol i mas mekim bilong kamapim ol plaua bilong salim.
Long dispela hap, olsem long planti narapela hap bilong Kenya, taim yu lukim ol bikpela grinhaus plastik yu save em hap we ol i kamapim ol ros. (Lukim piksa long pes 26.) Ol dispela haus i gat kain kain wok. Ol nupela ros ol i kamapim i no strong tumas na ol i mas lukautim ol gut long bikpela ren, win, o san, nogut dispela i bagarapim ol. Bilong win insait long dispela haus i no hat o kol tumas, ol i mas larim kolwin i kam insait na ol i mas rausim win i hat.
Insait long ol grinhaus i gat ol wan wan lain nupela plaua em ol i gat kain kain sais. Long dispela fam ol i kamapim kain kain ros, olsem haibrid ti ros em planti man i save laikim na ol i katim long 70 sentimita samting, na haibrid swithat ros ol i katim long 35 sentimita. Bikpela bilong dispela fam i wanpela hekta na i gat samting olsem 70,000 plaua long en.
Olsem wanem ol plaua i save kisim kaikai bilong ol? Ol i no planim long graun nating. Bilong wokim ol plaua bet ol i kisim ol liklik ston bilong graun volkeno na putim antap long wanpela plastik. Ol i laikim dispela kain graun, long wanem, em i no gat ol kain kain binatang nogut long en. Bilong givim wara na sampela kaikai long ol plaua, ol i mekim wok long wanpela kain masin i gat ol liklik paip i ron i go long ol plaua bet. Long dispela rot ol i givim wara na sampela kaikai long ol plaua long mak stret bilong en. Dispela graun volkeno i larim wara i lus na i go daun long plastik na ol i bungim na yusim gen.
Maski ol i lukautim gut ol ros, ol inap kisim kain kain sik, na planti taim sampela kain mosong i kamapim ol sik. Sampela mosong olsem ol i kolim botrytis na powdery mildew, em ol i save bagarapim ol lip na ol bun bilong ol plaua. Sapos ol i no was gut, ol dispela kain mosong inap mekim na ol ros i no kamap naispela. Pasin bilong mekim wok long sampela marasin inap pasim dispela hevi.
Isi isi ol naispela kala i wok long kamap, em mak bilong soim olsem ol ros i redi long katim. Ol i katim ol ros taim ol plaua i no op yet. Sapos ol i katim ol plaua long dispela kain taim, em inap mekim na ol i stap longpela taim moa na ol kala i stap gut. Tasol ol i save katim ol narapela narapela kain ros long narapela narapela taim. Em i bikpela samting long ol i katim ol plaua long moningtaim o long taim san i wok long go daun, long wanem, long dispela taim i gat planti wara long win na ol ros i no save drai hariap. Orait nau ol i putim ol plaua em ol i katim pinis long wanpela rum i kol. Dispela i helpim ol ros na ol i stap naispela inap longpela taim moa.
Orait nau ol i wokim narapela wok long ol ros—ol i bungim ol ros i gat wankain kala na sais. Ol i skelim hamas plaua na wanem kain plaua ol kastama i laikim na ol i karamapim na salim i go long ol. Ol i kisim ol ros bilong dispela fam i go long nambawan bikpela ples balus bilong Nairobi, na bihain i go long Yurop, inap planti tausen kilomita longwe. Ol ros inap bagarap hariap tru, olsem na insait long 24 aua samting ol i mas kamap long ol stua—em long ol stua bilong Kenya o long ol narapela kantri.
Em nau, sapos bihain yu kisim sampela plaua ros olsem presen o yu baim sampela long supamaket o stua, tingim longpela rot ol i kam long en, olsem long Afrika samting. Ating em bai mekim na yu amamas moa long Man Bilong Wokim olgeta samting, em God Jehova.—Song 115:15.
[Blok/Ol Piksa long pes 26]
Bihain Bai i Gat Blupela Ros?
I gat planti senis i kamap long ol ros, na ol senis i wok long kamap yet. Ol i wokim planti nupela samting bilong kamapim ol ros. I no gat planti plaua i ken kamapim ol kain kain kala olsem ros. Yu laikim tru wanem kala? Waitpela, yelopela, pinkpela, retpela, o marun? Ol dispela kala i kamap, long wanem, ol i wokim ol kain kain haibrid ros.
Olsem wanem? Yu bin save olsem taim ol man i toktok long “retpela” ros, bipo i no gat ol retpela ros? Ol ros i no gat jin i kamapim retpela kala. Long 1930, i gat sampela kain senis i kamap long jin bilong plaua ros na long dispela rot ol retpela ros olsem yumi ken lukim long nau ol i bin kamap. Long olgeta kain kain ros i gat wanpela kala i no stap—em blupela. Jin i save kamapim blupela kala, em delphinidin, i no save kamap nating long ol ros. Tasol inap planti yia wanpela kampani long Australia na wanpela kampani long Japan ol i mekim wok painimaut wantaim na ol i kamapim wanpela “blupela” ros long 2004. Tasol ol i mas wok yet long kamapim wanpela strongpela blupela kala.
[Piksa]
Grinhaus plastik
[Piksa long pes 25]
Ol i redi bilong katim