Ol Helti Mama, Ol Helti Bebi

NUPELA bebi i bon na em i helti na amamas, na em i slip gut tru long han bilong mama. Papa i amamas na pes i lait. Wankain samting olsem i save kamap planti milion taim long olgeta yia, olsem na em isi long tingim olsem hevi i no inap kamap taim mama i karim bebi. Pasin bilong karim bebi em i nomol samting, olsem na planti i ting i no gat as long tingting planti long en.

Tru, planti mama i save karim gut bebi, tasol sampela taim hevi i save kamap. Olsem na ol manmeri husat i redi long kamap papamama na ol i bihainim savetingting, ol i save mekim olgeta samting ol inap mekim bambai meri i ken abrusim hevi. Olsem: Ol i kisim save long ol hevi inap kamap taim mama i pilim pen i go inap long em i karim, ol i go long klinik bilong ol bel mama, na mekim sampela samting bilong daunim hevi inap kamap long taim bilong karim. Orait yumi ken skelim gut moa ol dispela samting.

As na Ol Hevi i Kamap Taim Mama i Karim

Wanpela as na hevi i save kamap long mama na bebi taim mama i karim, em mama i no bin go long klinik bilong ol bel mama. Cheung Kam-lau, em dokta bilong ol pikinini long wanpela haus sik (Prince of Wales Hospital) long Hong Kong, em i stori olsem “sapos mama i no go long klinik bilong ol bel mama, dispela inap givim bikpela hevi long em na long bebi.” Em i tok tu olsem “planti bilong ol dispela mama ol i save tingting long karim ol naispela patpela bebi i gat gutpela helt, tasol i no olgeta taim dispela i save kamap.”

Wanpela nius (Journal of the American Medical Women’s Association) i stori long ol hevi i painim ol mama na i tok, “ol namba wan samting i save kilim i dai ol mama long taim bilong karim” em olsem, ol i lusim planti blut, o wanpela samting i pasim rot bilong bebi long kam ausait, o sua i kamap insait long bel, na blut presa i antap. Nius i tok moa olsem ol man i save long planti gutpela marasin na rot bilong stretim ol dispela hevi, na planti taim ‘i no gat wok long yusim ol nupela masin samting bilong helpim mama i gat hevi.’

I gat planti samting i stap bilong helpim ol bebi. Nius UN Chronicle i kamapim olsem “inap 66 pesen bilong ol nupela bebi inap abrusim dai sapos olgeta mama na ol nupela bebi” i kisim marasin samting “em planti man i save long en, na ol i gutpela marasin na i no hatwok long kisim ol dispela marasin.” Tasol narapela nius lain (Philippines News Agency) i kamapim olsem, planti bel mama ol i no save long samting ol i ken mekim bilong helpim ol yet, na ol i no kisim helpim long haus sik.

Gutpela Rot Bilong Lukautim Mama na Bebi

Nius UN Chronicle i tok, “ol helti mama i save karim ol helti bebi.” Nius i kamapim tu olsem sapos meri i no kisim planti helpim long haus sik long taim em i gat bel, na long taim em i karim bebi, na long haptaim bihain long en, bebi bilong em tu bai i kisim liklik helpim tasol long haus sik, o em bai no kisim helpim liklik.

Long sampela kantri, ating i hatwok long ol bel mama i kisim gutpela lukaut. Ating klinik i stap longwe, o em i no gat mani long baim marasin na klinik. Maski i olsem, bel mama i mas wok strong long kisim sampela gutpela helpim long klinik. Dispela em bikpela samting long meri husat i bihainim ol lo bilong Baibel Holi, we i kamapim olsem laip bilong man em samting i holi, na dispela i makim tu laip bilong bebi i stap yet long bel bilong mama.​​—⁠Kisim Bek 21:​22, 23;a Lo 22:⁠8.

Bilong kisim gutpela helpim, yu ting dispela i makim olsem bel mama i mas lukim dokta long olgeta wik? Nogat, i no olsem. Long sait bilong sampela hevi i save painim meri long taim bebi i stap yet long bel na long taim em i karim, lain Wol Helt Oganaisesen (WHO) “i painimaut olsem ol bel mama husat i go lukim dokta inap fopela taim tasol,” ol i kisim gutpela helpim “wankain olsem ol bel mama husat i go lukim dokta inap 12-pela taim o planti taim moa.”

Samting Ol Dokta Inap Mekim

Bilong helpim gut mama na bebi i stap yet long bel, ol helt woka, na moa yet ol dokta na nes bilong helpim ol bel mama, ol i save mekim ol dispela samting:

◼ Ol i save skelim helt ripot bilong mama na glasim helt bilong em bilong painimaut wanem ol hevi inap painim em, na ol i save givim em marasin samting bilong pasim ol hevi we inap bagarapim em o bebi i stap long bel.

◼ Ol inap kisim liklik hap blut na pispis bilong mama bilong sekim sapos mama i gat sampela kain hevi, olsem blut i sot, sua insait long bel samting, sik Rh bilong blut, o wanpela narapela sik. Ol inap painimaut long ol kain sik olsem daiabitis, misels, sik bilong pamuk, na sik bilong kidni, em ol sik i save apim presa bilong blut.

◼ Ol dokta inap makim bel mama long kisim ol sut bilong daunim ol kain sik olsem strongpela kus, tetanus, na sik Rh bilong blut, sapos dispela i gutpela bilong helpim em na em yet i orait long en.

◼ Ol inap tokim bel mama long kisim sampela vaitamin, na moa yet folic acid.

Taim ol dokta i painimaut ol hevi bilong olgeta wan wan bel mama na givim ol marasin samting bilong daunim ol dispela hevi​​​—⁠⁠o helpim mama long mekim olsem​​—⁠ol bai opim rot long gutpela samting inap kamap long mama na bebi wantaim.

Daunim Ol Hevi Long Taim Bilong Karim

Joy Phumaphi, bipo em i namba tu dairekta jeneral bilong Famili na Komiuniti Helt long Wol Helt Oganaisesen, em i tok: “Long ol bel mama, taim we bikpela hevi inap kamap em taim we meri i pilim pen bilong karim na long taim bilong karim.” Long dispela taim, ol mama i ken mekim wanem bilong pasim ol bikpela hevi long kamap, na pasim tu ol hevi we inap bagarapim laip bilong ol? I no hatwok long mekim ol dispela samting, tasol ol mama i mas mekim ol dispela samting paslain long ol bikpela hevi i kamap.b Dispela i bikpela samting moa long ol mama husat i no laik kisim blut, long wanem, ol i bihainim ol tok bilong Baibel o ol i no laik kisim ol hevi i save painim ol lain i kisim blut.​​—⁠Aposel 15:​20, 28, 29.

Ol kain mama olsem ol i mas mekim olgeta samting ol inap mekim bambai ol i ken save olsem dokta na nes i redi tru na i save gut long ol narapela samting ol inap yusim olsem senis bilong blut. Na tu, ol papamama i mas sekim haus sik o haus karim bilong painimaut olsem ol i redi long wok bung wantaim ol o nogat.c Em hia tupela gutpela askim bilong givim long dokta: 1. Bai yu mekim wanem sapos mama o bebi i lusim planti blut o bungim ol narapela hevi? 2. Sapos yu no stap taim bebi i bon, yu bai mekim wanem na bai ol narapela dokta i mekim ol samting i stret wantaim laik bilong mi?

Meri husat i gat gutpela tingting em bai go lukim dokta bilong painimaut sapos blut bilong em i stap long gutpela mak paslain long em i pilim pen bilong karim bebi. Bilong apim mak bilong blut, dokta inap tokim em long kisim folic acid na ol arapela vaitamin bilong grup-B, na ol marasin i gat ain bilong strongim blut.

Dokta bai skelim tu ol narapela samting. Olsem, taim bel mama i wok long i go i kam lukim em, em i gat sampela sik samting em ol i mas stretim? I gat nid long bel mama i no ken sanap tumas? Em i mas malolo planti taim moa? I gutpela long em i pat liklik o lusim skin o mekim sampela moa eksasais? Na i gat wok long em i mas tingim gut moa pasin bilong waswas, na klinim gut tit na gam?

Ol wok painimaut i soim olsem sik bilong gam inap mekim na i isi moa long meri i kisim sik preeclampsia​—⁠sampela mak bilong dispela sik em olsem, wantu tasol blut presa i go antap, meri kisim strongpela het pen, na wara i pulap insait long sampela hap bilong bodi.d Preeclampsia inap mekim na mama i karim paslain long taim stret bilong karim, dispela em wanpela bikpela as na bebi na mama i dai, na moa yet long ol kantri i no gat planti mani.

Tru tumas, gutpela dokta bai skelim gut olgeta kain samting i soim olsem sua i stap insait long bel bilong mama o nogat. Na sapos mama i pilim pen bilong karim paslain long taim stret bilong em, dokta bai tokim em long edmit hariap long haus sik, na dispela inap helpim em long abrusim bagarap.

Dokta Quazi Monirul Islam, dairekta long wanpela dipatmen bilong helpim ol bel mama (Department of Making Pregnancy Safer) long Wol Helt Oganaisesen, em i tok: “Ol meri i redi long i dai bilong givim laip.” Tasol sapos bel mama i kisim gutpela lukaut bilong haus sik taim bebi i stap yet long bel, na long taim bebi i bon, na kwiktaim bihain long en, dispela inap helpim em long abrusim planti bikpela hevi, na abrusim dai tu. Tasol bikpela samting moa yet, em i mas lukautim gut helt. Sapos yu laik karim wanpela helti bebi, orait yu mas wok strong long stap olsem helti mama.

[Ol Futnot]

[Rait long pes 25]

Ripot bilong Oktoba 2007 i kamapim olsem long olgeta wan wan minit, wanpela meri i save dai ​​—⁠ 536,000 i dai insait long wanpela yia​—⁠as bilong en em ol hevi i save painim ol bel mama.​​—⁠ United Nations Population Fund

[Rait long pes 26]

“Long olgeta wan wan yia, 3.3 milion bebi i save dai pinis long bel taim mama i karim ol, na winim 4 milion bebi i save dai insait long 28 de bihain long ol i bon.” ​​—⁠ UN Chronicle

[Blok long pes 27]

REDIM YU YET BILONG KARIM

1. Mekim wok painimaut na makim wanem haus sik, o dokta, o sista bilong haus karim yu laikim.

2. Oltaim yu mas i go lukim dokta o sista bilong haus karim, na kamapim gutpela pasin pren namel long yupela.

3. Tingim gut helt bilong yu. Sapos inap, kisim ol vaitamin i stret long ol bel mama, tasol abrusim ol marasin (no ken baim nating long famasi) em dokta i no tok orait long en. I gutpela long yu abrusim alkohol. Lain National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism i tok: “Bikpela hevi moa i save painim ol bebi em mama bilong ol i dring planti, tasol mipela i no save yet sapos i gat mak i seif long bel mama i dring na dispela i no kamapim hevi long bebi.”

4. Sapos yu pilim pen paslain long taim stret bilong karim (paslain long namba 37 wik), kwiktaim yu mas ringim dokta o sista bilong haus karim. Helpim yu kisim inap pasim yu long karim bebi paslain long taim stret bilong karim, na bai yu abrusim ol hevi dispela inap kamapim.e

5. Raitim long pepa ol disisen bilong yu long ol marasin samting yu orait long kisim. Olsem, paslain long taim bilong karim, i gutpela sapos yu kisim wanpela kain pepa em gavman i orait long en, na yu mas raitim gut ol tok long en bilong strongim ol disisen bilong yu. Painimaut wanem pepa bilong gavman i stret long yusim long kantri yu stap long en.

6. Taim yu karim pinis, lukautim gut helt bilong yu na helt bilong bebi, na moa yet sapos yu karim bebi paslain long taim stret bilong karim. Sapos yu luksave long sampela hevi, orait kwiktaim yu mas i go lukim dokta bilong ol pikinini.

[Futnot]