Samting Ol Bebi i Mas Kisim na Ol i Laik Kisim

KIRAP long taim bebi i kamap nupela, mama i mas mekim gut long em na holim holim em. Sampela dokta i ting, inap 12-pela aua bihain long taim mama i karim pikinini, dispela em i bikpela taim tru long pikinini. Ol i tok, taim mama i karim pikinini, samting tupela i mas kisim long dispela taim na ol i laikim, “em i no slip o kaikai, nogat; mama i mas rapim isi isi skin bilong pikinini na holimpas em, na arapela i lukluk na harim nek bilong arapela.”a

Bel bilong papamama i save kirapim ol long putim han i go long bebi na holim holim em na kis long em na ol kain samting olsem. Dispela i mekim na bebi i pas strong wantaim papamama na i olsem em i amamas long pasin tupela i mekim long em. Papamama i pas strong tru long em, olsem na tupela bai mekim olgeta samting bilong lukautim em, na tupela i no les liklik.

Tasol sapos mama i no mekim pasin sori na pas gut wantaim pikinini, pikinini inap lusim strong na i dai. Olsem na sampela dokta i ting, em i bikpela samting long ol i mas givim bebi long mama bihain stret long taim mama i karim em. Ol i tok, long dispela taim yet ol i mas larim mama i holim pikinini inap 30 i go 60 minit samting.

Tasol maski sampela i ting i bikpela samting long mama na nupela bebi i mas pas gut wantaim, long sampela haus sik mama i no inap mekim olsem. Planti taim ol i save putim pikinini long narapela rum, nogut sampela sik i kalap long em. Tasol i gat sampela samting i makim olsem, taim ol nupela bebi i stap wantaim mama, i no planti ol i kisim sik na i dai. Olsem na long nau planti haus sik i orait long mama na nupela bebi i stap wantaim inap sampela aua samting.

Ol i Tingting Planti

Sampela mama i no givim bel tumas long bebi long namba wan taim ol i lukim em. Olsem na ol i tingting, ‘Nogut mi hatwok long pas gut wantaim em.’ Tru, i no olgeta mama i save laikim tru bebi long namba wan taim ol i lukim em. Tasol ol i no ken tingting planti long dispela.

Maski pastaim mama i no gat dispela strongpela laik long bebi, bihain dispela pasin inap kamap strong. Wanpela mama i tok: “Maski yu pilim olsem wanem long taim yu karim pikinini, dispela i no makim olsem yu inap pas gut wantaim pikinini o yu no inap mekim.” Tasol sapos yu gat bel na yu tingting planti long dispela, i gutpela yu ken toktok wantaim dokta bilong yu taim yu no karim yet pikinini. Kamapim klia laik bilong yu long wanem taim na hamas aua yu laik stap wantaim nupela bebi na holim em.

“Toktok Long Mi!”

I olsem i gat wanpela haptaim ol samting inap kirapim tingting bilong ol liklik pikinini. Tasol i no longtaim na dispela haptaim i pinis. Olsem: I no hatwok long kru bilong pikinini i lainim wanpela tok ples, na sampela taim tupela tok ples. Tasol gutpela taim tru bilong pikinini i ken lainim tok ples, em i wok long pinis taim pikinini i gat 5-pela krismas samting.

Taim pikinini i gat 12 o 14 krismas, ating em bai hatwok tru long lainim nupela tok ples. Wanpela dokta bilong ol pikinini, em Peter Huttenlocher i tok, long dispela taim ‘namba bilong ol liklik rop wailis long hap bilong kru i save lainim tok ples, em i wok long go daun.’ Em nau, kirap long namba wan yia i go inap namba 5 yia samting, em i bikpela taim bilong pikinini long lainim tok ples!

Olsem wanem ol liklik pikinini i save lain long toktok, we em bikpela samting bilong helpim ol long kisim pasin bilong skelim ol samting long tingting? Namba wan rot, em taim papamama i toktok wantaim ol. Taim mama o papa i mekim ol samting bilong kirapim pikinini, olsem toktok samting, tingting bilong em i save kirap tru. Barry Arons (bilong Massachusetts Institute of Technology), i tok: “Liklik bebi . . . i save makim nek bilong mama.” Tasol bebi i no save makim olgeta kain krai o pairap em i harim. Arons i tok, taim mama i toktok na subim liklik bet bilong bebi i go i kam, nek bilong bebi i no save makim pairap bilong bet, nogat.

Maski papamama i bilong wanem kantri, ol i save bihainim wankain pasin o stail bilong toktok taim ol i toktok wantaim bebi bilong ol. Taim papa o mama i mekim tok long pasin sori, klok bilong pikinini i save wok hariap. Ol i ting dispela i save helpim pikinini long bungim toktok wantaim ol samting em i lukim na dispela tok i makim. Maski pikinini i no mekim wanpela tok, i olsem em i singaut: “Toktok long mi!”

“Lukluk Long Mi!”

Ol i kisim save pinis olsem, insait long namba wan yia samting, pikinini i save kisim pasin bilong pas gut wantaim wanpela i save lukautim em, olsem mama bilong em. Taim bebi i pas strong pinis wantaim mama, em i amamas long i stap klostu long ol arapela, winim ol bebi em papamama i no pas strong wantaim ol. Ol i ting pasin bilong pas strong wantaim mama i mas stap pinis taim pikinini i gat 3-pela krismas.

Orait wanem samting inap kamap sapos mama i no mekim gut long pikinini insait long dispela 3-pela yia, taim tingting bilong pikinini i save kisim gut ol samting? Wanpela meri, em Martha Farrell Erickson, em i bin skelim pasin bilong 267 mama wantaim ol pikinini bilong ol insait long 20 yia samting, na em i tok: “Taim mama i no mekim gut long pikinini, isi isi dispela i save bagarapim bel bilong pikinini na pinisim strong bilong en na bihain em i no gat laik long toktok o bung wantaim ol arapela o kisim save long ol samting.”

Bilong kamapim klia tingting bilong em long ol samting nogut i save kamap taim mama i no mekim gut long pikinini, Dokta Bruce Perry bilong Haus Sik Bilong Ol Pikinini Bilong Texas, em i tok: “Sapos yu tokim mi long kisim liklik pikinini i gat 6-pela mun na makim olsem mi mas brukim olgeta bun bilong en o mi mas givim baksait long em na i no mekim gut long em inap 2-pela mun, ating em i gutpela moa sapos yu brukim olgeta bun bilong pikinini.” Bilong wanem i olsem? Long tingting bilong Perry, “ol bun i bruk ol inap orait gen, tasol sapos inap tupela mun pikinini i no gat samting bilong kirapim kru bilong en, orait kru bilong en i no inap wok gut i go inap long olgeta taim bihain.” Sampela i no wanbel long tok bilong Perry. Tasol save ol saientis i kisim i makim olsem, sapos pikinini i stap insait long famili i save mekim pasin sori na toktok na pilai wantaim em, dispela em i bikpela samting bilong helpim tingting bilong pikinini long wok gut.

Buk Infants i tok: “[Bebi] i redi long laikim tru ol arapela na em i redi long ol i ken laikim tru em.” Taim pikinini i krai, sampela taim em i laik singaut long papamama olsem: “Lukluk long mi!” Em i bikpela samting long papamama i mekim olsem, na mekim long pasin sori. Long dispela rot, pikinini i save em inap kamapim laik bilong em long ol arapela. Em i lain long kisim pasin bilong pren na toktok gut wantaim ol manmeri.

‘Nogut Em i Tingim Em Yet Tasol’

Ating bai yu askim olsem: ‘Sapos mi ran i go long bebi long olgeta taim em i krai, nogut mi lainim em long tingim em yet tasol?’ Ating olsem, tasol yumi no save. Ol man i gat kain kain tingting long dispela samting. Ol pikinini i no wankain, olsem na papamama yet i mas skelim wanem pasin i save helpim gut pikinini. Tasol sampela save ol man i kisim long nau i makim olsem taim nupela pikinini i hangre, o ol klos o bet samting i mekim na em i no stap gut, o em i bel hevi, orait sampela rop wailis bilong em i save tromoi wanpela kain marasin olsem homon long skin. Orait nau em i save krai bilong kamapim dispela hevi bilong em. Ol i tok, taim mama i kam na mekim gut long bebi, dispela i save kamapim planti sel long kru bilong bebi i helpim em long lain long mekim bel bilong em yet i stap isi. Na Dokta Megan Gunnar i tok, taim mama i harim krai bilong bebi na i kam mekim gut long em, skin bilong pikinini i no save kamapim planti homon kotisol. Na sapos samting i mekim na bebi i krai, kwiktaim em i save pasim bel hevi i bin kirapim em long krai.

Na Erickson i tok moa, “Ol bebi em mama i save kam kwik na mekim gut long ol, na ol i mekim moa yet i go inap long bebi i gat 6-pela o 8-pela mun, ol i no save krai planti olsem ol bebi em mama i larim ol i krai i stap.” Na i bikpela samting tu long senisim pasin yu mekim long bebi taim em i krai. Sapos yu go long em na oltaim yu givim susu long em o holim em, ating em bai lain long tingim em yet tasol. Taim em i krai, sampela taim yu ken toktok tasol long em. O sapos yu go klostu long em na toktok isi long yau bilong en, ating krai bilong em bai pinis. O sapos yu tatsim em long baksait o long bel bilong en, ating dispela em inap.

Long hap bilong Saina ol i save tok: “Em wok bilong liklik bebi long krai.” Krai em nambawan rot bilong bebi long tokaut long samting em i mas kisim. Tingim: Sapos yu singaut long kisim wanpela samting na olgeta taim ol i no harim tok bilong yu, bai yu pilim olsem wanem? Orait tingim bebi bilong yu​—⁠em i no inap helpim em yet sapos i no gat wanpela bilong lukautim em, olsem na em bai pilim olsem wanem sapos i no gat wanpela i putim yau taim em i krai? Tasol husat i mas go long bebi taim em i krai?

Husat i Lukautim Bebi?

Long ripot sensus bilong Amerika ol i kisim save olsem, 54 pesen bilong ol pikinini kirap long taim ol i kamap nupela na i go inap long gret 3, oltaim ol i gat ol narapela man bilong lukautim ol​—⁠i no papamama. Long planti famili, papa na mama wantaim ol i mas wok mani bilong lukautim famili long kaikai samting. Na planti mama, taim ol i karim pikinini ol i save kisim malolo inap sampela wik o mun sapos ol inap. Tasol bihain long dispela, husat i save lukautim bebi?

Tru, i no gat sampela lo stret bilong ol samting ol i mas mekim long dispela. Tasol yumi no ken lusim tingting​—⁠pikinini i liklik yet na long dispela taim em inap kisim kain kain tingting na pasin. Papa na mama wantaim i mas tingim na skelim gut dispela samting. Taim ol i laik pasim tok long samting ol bai mekim, ol i mas tingim gut wanem ol rot i stap na ol i ken bihainim.

Dokta Joseph Zanga, em wanpela dokta bilong ol pikinini long Amerika, em i tok, “Long nau em i klia tru olsem, maski yumi kisim ol gutpela lain tru bilong lukautim pikinini bilong yumi, pikinini i mas i gat taim bilong i stap wantaim papa na mama bilong em.” Sampela saveman bilong dispela wok ol i ting, long ol ples ol i save lukautim ol pikinini long san, ol lain bilong lukautim ol i no save lusim bikpela haptaim tumas long toktok na mekim gut long ol wan wan pikinini.

Sampela mama em ol i save wok mani, ol i save long ol samting pikinini bilong ol i mas kisim, olsem na ol i lusim wok na stap long haus na ol i no ken larim ol narapela lain i kisim wok bilong ol long lukautim pikinini na strongim tingting na bel bilong em. Wanpela mama i tok: “Mi bin kisim bel isi moa yet long dispela wok, winim olgeta narapela wok mi inap mekim.” Tru, long nau hevi bilong mani i go bikpela na i no olgeta mama inap lusim wok na lukautim pikinini bilong ol. Planti papamama i no gat narapela rot​—⁠ol i mas putim pikinini long ol ples bilong lukautim ol pikinini long san. Olsem na taim ol i stap wantaim pikinini long haus, ol i save wok strong long toktok wantaim em na holim em na mekim gut long em. Na ol papa o mama wanpis i save wok mani, ol tu i no gat narapela rot​—⁠tasol ol i save mekim bikpela wok tru long helpim ol pikinini bilong ol na mekim bikpela long ol, na gutpela samting tru i kamap long hatwok bilong ol.

Papamama inap kisim bikpela amamas long wok bilong lukautim pikinini. Tasol sampela taim i gat hatwok long mekim. Olsem wanem yu inap mekim gut dispela wok?

[Futnot]

[Blok/Piksa long pes 16]

Ol Bebi i Save Pasim Maus Tasol

Sampela dokta long Japan i tok, long nau namba bilong ol bebi husat i no save krai o smail liklik i go antap. Satoshi Yanagisawa, em dokta bilong ol pikinini, em i kolim ol olsem ol bebi i save pasim maus tasol. Bilong wanem na ol dispela bebi i no kamapim moa filings bilong ol? Sampela dokta i ting, as bilong dispela em mama i no save holim na tatsim ol. Ol i tok dispela i lainim bebi long em i no inap mekim wanpela samting bilong helpim em yet. Sampela i ting, taim bebi i krai bilong kirapim mama long kam toktok long em na oltaim mama i givim baksait long em o i ting bebi i bikhet samting, orait bihain bebi bai givap na i no krai moa bilong kirapim mama long kam.

Dokta Bruce Perry (bilong Haus Sik Bilong Ol Pikinini Bilong Texas) i tok, sapos mama i no wok long kirapim bel na tingting bilong bebi long taim stret long mekim, orait hap bilong kru i lainim bebi long mekim pasin sori, em i no ken wok gut. Na sapos mama i no holim em liklik na mekim gut long em, bihain em i no inap tru long sori long ol man. Dokta Perry i ting dispela pasin ol i mekim long liklik pikinini i as na taim pikinini i kamap bikpela em i kisim ol drak na pait nabaut.

[Piksa long pes 17]

Taim papa o mama i wok long lukluk na toktok long pikinini, tupela i kisim pasin bilong pas strong wantaim