“Nambawan Strongpela Masin Bilong Lain na Kisim Save”
OL I bin tok, kru bilong bebi em i “nambawan strongpela masin bilong lain na kisim save,” na i gat as na ol i tok olsem. Taim bebi i bon, bebi i redi pinis long lukim, harim, na pilim ol samting i stap klostu long em.
Na tu, em i laik save long ol narapela man—olsem pes bilong ol, nek bilong ol, na taim ol i tatsim em. Wanpela buk (Babyhood) bilong Penelope Leach, i tok: “Planti saveman i bin skelim ol samting em bebi i save laik tru long lukim, na ol nois i save kirapim tingting bilong em, na ol samting em i pilim na em i amamas long en. Em inap lain long ol dispela samting long rot bilong wanpela man o meri i bikpela pinis husat i save lukautim em.” Tru tumas, papamama i mekim bikpela wok tru bilong helpim pikinini long lain na kisim save long ol samting!
“Mi Save Toktok Olsem Pikinini”
Ol papamama na ol dokta tu i save kirap nogut long bebi inap lainim wanpela tokples long rot bilong harim tasol. Ol saveman i kisim save olsem insait long sampela de tasol, bebi i save long nek bilong mama na em i laik tru long harim, winim nek bilong man em i no save long en; insait long sampela wik em inap save long krai bilong tokples bilong papamama i narapela kain long krai bilong ol narapela tokples; na insait long sampela mun em inap save, ol toktok i narapela kain long ol nois nating.
Aposel Pol i tok: “Taim mi stap pikinini, mi save toktok olsem pikinini.” (1 Korin 13:11) Bebi i save mekim wanem kain toktok? Em i mekim ol toktok yumi no klia liklik long en. Tasol yu ting ol dispela toktok i olsem ol nois nating? Nogat. Long buk bilong em (What’s Going On in There—How the Brain and Mind Develop in the First Five Years of Life), Dokta Lise Eliot i tok, taim bebi i toktok, “em i mekim wanpela bikpela wok, olsem wantu tasol planti masol long pes i wok gut wantaim bilong bosim wok bilong maus, tang, ol hap insait long maus na nek.” Na em i tok moa: “Tru, taim bebi i mekim ol bebi toktok yumi inap ting em i laik pulim ai bilong yumi na bai yumi helpim em, tasol taim em i mekim olsem dispela em i bikpela samting bilong strongim na lainim ol masol long wok gut wantaim bilong mekim toktok.”
Taim bebi i mekim ol bebi toktok, papamama i bekim kain tok bilong ol yet we i amamasim bebi, na dispela tu i gat wok bilong en. Dispela kain tok bilong papamama i save kirapim bebi long bekim. Ol i mekim olsem i go i kam na dispela i lainim pikinini long pasin bilong toktok wantaim ol narapela—em samting em bai mekim long laip olgeta bilong em.
Wok i Senis Senis
Ol papamama i gat bebi ol i gat planti wok bilong lukautim em long ol samting em i mas kisim long olgeta de. Taim bebi i krai i mas i gat wanpela bilong givim susu long en. Taim bebi i krai, i mas i gat wanpela bilong senisim nepi. Taim bebi i krai i mas i gat wanpela bilong holim em. I stret papamama i mekim olsem bilong lukautim bebi. Dispela em i namba wan rot we papamama i mekim wok bilong ol long lukautim bebi.—1 Tesalonaika 2:7.
Ol dispela samting i mekim na bebi i ting em i nambawan, na ol manmeri i bikpela pinis—na papamama tu—ol i stap bilong bihainim laik bilong em—i no gat narapela wok bilong ol. Tru, dispela tingting i kranki, tasol yumi ken save long as na bebi i ting olsem. Inap wanpela yia pinis, ol i bin bihainim laik bilong bebi long olgeta de. Long tingting bilong em, em i olsem king na ol bikpela manmeri ol i stap bilong mekim wok bilong em tasol. Wanpela saveman bilong helpim ol famili, em John Rosemond, em i tok: “Insait long tupela yia tasol ol papamama i givim tingting long pikinini long bilip long dispela tingting kranki. Na papamama i mas wok inap 16 yia moa bilong stretim dispela tingting! Tasol dispela em i wanpela wok bilong papamama, olsem kirapim pikinini long bilip long dispela kain tingting, na bihain, isi isi ol i gat wok long daunim dispela tingting bilong pikinini.”
Tru tumas, taim pikinini i gat tupela krismas samting, em i kirap long kisim save olsem papamama i no stap tasol bilong lukautim em—nau ol i gat wok long skulim em. Nau pikinini i wok long kisim save olsem papamama i no bihainim moa olgeta laik bilong em; nau em yet i mas bihainim laik bilong tupela. Pikinini i no stap king moa; nau papamama i bos, na ating em i no amamas long dispela senis i kamap. Em i bikhet na em i traim long bosim yet papamama. Em i mekim olsem wanem?
Bikhet Nabaut
Planti pikinini, taim ol i gat olsem tupela krismas pasin bilong ol i senis na ol i save bikhet nabaut na belhat na pundaun i go daun long graun na tanim tanim nabaut. Papamama i gat hatwok tru long dispela taim. Kwiktaim em i lain long tok olsem “Mi les ya!” o “Mi no laik!” Em i gat ol narapela narapela kain tingting i pait wantaim, na ating em i les long em yet na long papamama. Em i laik i stap longwe long ol, tasol em i laik i stap klostu long ol. Papamama i paul tru; i olsem ol samting ol i mekim i no wok gut. Wanem samting i kamap long pikinini?
Orait tingim bikpela senis i bin kamap long i stap bilong pikinini. I kam inap long taim em i gat 2-pela krismas samting, sapos em i krai liklik tasol, wantu ol manmeri i spit i kam helpim em. Tasol nau em i luksave olsem em i no stap bos moa na em i mas helpim em yet long sampela samting. Em i wok long kisim save olsem nau em i stap aninit long ol narapela, olsem Baibel i tok: “Yupela ol pikinini, yupela i mas bihainim tok bilong papamama bilong yupela long olgeta samting.”—Kolosi 3:20.
Long dispela taim i gat hatwok long en, papamama i mas strong long i stap bos. Sapos ol i mekim wok bos long gutpela pasin sori, pikinini bai lain long nupela wok bilong em long daun long papamama. Na ol samting em i lainim bai redim em long ol narapela senis bai kamap taim em i wok long i go bikpela.
Lain Long Stretpela Pasin
Ol animal, na sampela masin tu, ol inap save long sampela hap tok na bihainim nek bilong man. Tasol ol man tasol inap skelim pasin bilong ol yet. Olsem na taim pikinini i gat 2-pela o 3-pela krismas samting, em inap pilim amamas long em yet, sem, o bel i gat tok. Em ol namba wan samting i save painim em taim em i wok long kamap bikpela na i wok long kisim ol pasin i stret—olsem em inap sanap strong na bihainim ol pasin i stret maski ol narapela i mekim rong.
Long dispela taim papamama i amamas long lukim narapela nupela samting i kamap. Pikinini i wok long tingim filings bilong ol narapela. Taim em i gat tupela krismas, em i bin pilai klostu long ol narapela, tasol nau em i save pilai wantaim ol. Na em i luksave tu long wanem samting i mekim papamama i amamas na ating em i laik mekim ol samting tupela i laikim. Olsem na dispela bai mekim na em isi moa long papamama i skulim em.
Taim pikinini i gat 3-pela krismas samting, em i kirap lain long wanem pasin i stret na wanem pasin i no stret, na wanem pasin i gutpela na wanem pasin i nogut. I klia tru olsem, nau em i taim bilong papamama i skulim pikinini bambai ol i ken helpim em long kamap man o meri i bikpela pinis husat inap mekim gut ol wok.
[Rait long pes 5]
Insait long sampela de, bebi i save long nek bilong mama na em i laik tru long harim, winim nek bilong narapela
[Rait long pes 6]
Taim pikinini i gat olsem 3-pela krismas, em i kirap lain long pasin i stret na pasin i no stret, na pasin i gutpela na pasin i nogut
[Blok long pes 6]
AS NA PIKININI I KRAI NA BIKHET
Long buk New Parent Power John Rosemond i tok: “Sampela papamama i ting pikinini i krai na bikhet, long wanem, tupela yet i no bin lukautim em gut. Sapos tru em asua bilong tupela na pikinini i bikhet, orait tupela i mas stretim hariap. Olsem, sapos tupela i bin tok, nogat, nau ol bai tok yes. O taim ol i stikim em pinis, ol i givim planti samting long pikinini, winim samting em i bin singaut long en, bambai bel bilong tupela i no gat tok. Em nau, ol samting i wok gut. Krai na bikhet bilong pikinini i pinis, na papamama i stap bel isi, na pikinini i lain olsem, pasin bilong krai na bikhet i gutpela rot bilong kisim ol samting em i laikim, olsem na bihain em i krai na bikhet moa yet.”