Dokta Luk i Mekim Dispela Wok i Nambawan Gutpela Wok

YU TING olsem wanem long ol dokta? Long bipo na long nau tu ol man i save litimapim nem bilong ol dokta. Ol man i stap kanaka yet ol i save tingim tru ol “dokta bilong ples” olsem ol man bilong taun i save tingim tru ol dokta bilong ol. Bilong wanem i olsem?

Long wanem ol dokta i save helpim gut ol man. Tru, bilong en yet skin inap sakim planti sik na orait bek. Tasol sampela taim, sapos yumi gat gutpela dokta yumi save bilip tru long em, dispela inap helpim yumi na bai skin bilong yumi i orait bek. Na ol dokta i gat save long ol marasin samting na long ol pasin bilong helpim skin i orait bek, na dispela save bilong ol inap helpim yumi. Olsem na planti man i save litimapim nem bilong ol dokta. Ol i save tingim ol dokta i mekim gutpela wok tru.

Tasol Baibel i stori long wanpela gutpela dokta em i lusim wok dokta bambai em inap mekim dispela wok em i nambawan gutpela wok bilong helpim ol man. Em i makim gutpela wok yumi ken mekim.

Dispela man, Luk, em i stap long taim bilong ol Kristen bilong pastaim. Aposel Kristen Pol i kolim Luk olsem “dispela dokta yumi save laikim tumas.” Na taim yumi skelim ol tok Luk i bin raitim yumi inap save, tru Luk em i wanpela dokta. (Kolosi 4:14) Tasol Luk i no kisim gutpela nem long wok bilong helpim ol sikman na ol man i kisim bagarap. Nogat. Em i kisim long ol wok em i mekim taim em i kamap Kristen pinis.

Ating Luk inap i stap long wanpela taun na mekim wok dokta na kisim gutpela sindaun long dispela rot. Tasol laik bilong em na em i raun wantaim Pol na karim hevi wantaim em. Bihain Luk i givim bel long skelim ol tok bambai em inap raitim stori bilong Jisas na stori gut long ol samting Jisas i bin mekim na long wok bilong God em i mekim. Em i raitim “Gutnius” o gutpela tok bilong Jisas. Luk i wok strong long autim ol gutpela tok bilong Krais, na em i raitim Gutnius bilong em na Wok Bilong Ol Aposel, na ol dispela wok Luk i mekim i soim yumi, wok bilong Kristen i helpim tru ol man, winim wok bilong gutpela dokta. Long wanem, ating dokta inap pinisim sik na pen bilong man, tasol dispela samting i helpim man inap liklik taim tasol. Orait, nau yumi ken stori long Luk na long Gutnius em i raitim na bai yumi pilim tru gutpela wok Luk i mekim.

Dispela Man Luk

Sampela man i ting Luk em i no bilong lain Juda, long wanem em i gat nem Grik, na em i raitim ol tok bilong em long narapela kain pasin, na long Kolosi 4:10-14 pastaim Pol i stori long “lain bilong Juda” na bihain em i stori long Luk. Tasol dispela tingting em i tingting bilong sampela man tasol na i no stret wantaim tok bilong Rom 3:1, 2. Long Rom 3:1, 2 Baibel i tok, God i bin givim ol tok bilong em “long ol Juda,” olsem na ol Juda tasol i raitim ol tok bilong Baibel. Luk em i wanpela Juda, tasol ating em i save mekim tok Grik na em i gat nem Grik.

Taim yumi skelim ol tok Luk i raitim yumi ken save, em i bin winim bikpela skul. Em i raitim gut ol tok long tok Grik. Em i save skruim planti tok wantaim na ol narapela man bilong raitim Gutnius ol i no mekim olsem, na em i save kolim planti narapela narapela tok.

Ol namba wan tok bilong Gutnius Luk i raitim i soim yumi, em i bin skul gut, i tok olsem: “Bipo planti man ol i traim han bilong ol long raitim stori bilong olgeta samting God i bin mekim i kamap namel long mipela. Ol i bihainim tok bilong ol man i bin lukim ol dispela samting long ai bilong ol, … Olsem na mi tu mi laik raitim dispela stori na salim i go long yu. Longtaim mi wok long askim gut long as bilong dispela olgeta samting. Nau mi raitim stret tasol, olsem bipo i kamap. Olsem na yu ken save gut, dispela tok ol i bin lainim yu, em i tru tumas.” (Luk 1:1-4) Ol dispela tok i kain olsem ol tok ol saveman bilong Grik i save raitim taim ol i kirap raitim wanpela buk.

Luk i toksave olsem: Em i no bihainim tingting nating o tok nating bilong ol man na em i raitim ol dispela tok. Nogat. Taim em i laik raitim dispela Gutnius bilong Jisas, pastaim em i askim gut ol man “i bin lukim ol dispela samting long ai bilong ol,” na em i skelim gut ol buk i stori long ol samting i bin kamap bambai em inap “raitim stret.” Long wanem, taim Jisas i stap long graun, Luk i no kamap disaipel yet. Luk i skelim gut ol samting pastaim na dispela samting i kirapim yumi long bilip tru long ol tok em i raitim, em i stret na i tru.

Tasol olsem wanem Luk i kisim save long ol samting i bin kamap? Long Wok Bilong Ol Aposel, taim Luk i stori long ol raun bilong Pol, pastaim em i tok long “ol” o “em,” tasol bihain em i tok long “mipela.” Olsem na taim Pol i mekim namba tu raun bilong em, ating Luk i kirap long raun wantaim em. (Aposel 16:10) Long pinis bilong namba tri raun bilong Pol, Pol i go long Jerusalem, olsem na sapos Luk i go wantaim em bai em inap toktok wantaim ol man na meri ol i bin lukim ol wok bilong Jisas long ai bilong ol yet. (Aposel 21:1, 7, 15-18) Na ating long dispela hap Luk i skelim sampela buk bambai em inap kolim ol tumbuna bilong Jisas, olsem i stap long Luk 3:23-38.

Aposel Pol i kalabus long Sisaria namel long yia 56 na 58 CE. Luk i raitim Gutnius bilong em paslain long taim em i raitim Wok Bilong Ol Aposel (em i pinis long raitim dispela long yia 61 samting), olsem na ating Luk i no laik i stap nating taim Pol i kalabus na long dispela taim em i kirap raitim dispela Gutnius.

Yu Mas Lukim Wanem Samting?

Sapos yu kaunim gut ol tok Luk i raitim, dispela bai givim gutpela save long yu. Na i gat sampela samting yu bai lukim i narapela kain. Mipela bai stori long fopela samting.

Namba wan em olsem: Luk i save kolim ol tok bilong dokta. Na em i stori gut long ol meri na long pasin bilong beten. Bai yu lukim dispela tupela samting. Na namba foa em olsem: Luk i raitim ol dispela tok bilong helpim ol manmeri bilong olgeta lain. Orait, nau yumi ken stori liklik long dispela fopela samting na bai yu laik long kaunim gutnius Luk i raitim.

Long Tingting Bilong Dokta

I gat fopela man i raitim gutnius bilong Jisas na fopela wantaim i stori long ol mirakel em i wokim, tasol planti taim Luk i stori long Jisas i oraitim sik bilong ol man. Taim yumi skelim ol tok Luk i raitim long dispela yumi ken save em i wanpela dokta.

Olsem: Taim Luk i stori long Jisas i oraitim sik bilong man, planti taim em i stori long ol tok bilong dokta; Matyu na Mak i no stori olsem. Matyu na Mak i stori long Pita i katim yau bilong Malkas i pundaun, tasol Luk i kolim stret olsem em i katim yau long han sut i pundaun na Jisas i putim han long yau bilong dispela man na yau i kamap gutpela gen. Luk em i wanpela dokta na em i stori gut olsem. (Matyu 26:51; Mak 14:47; Luk 22:50, 51) Na Luk i kolim stret wanem kain fiva tambu mama bilong Pita i gat, em i tok, “mama bilong meri bilong [Pita] i gat fiva nogut tru.” Na em i stori long Jisas i oraitim sik bilong wanpela lepraman “em i gat sik lepra i pulap tru long bodi bilong em,” na Jisas i stretim bek han bilong wanpela man em “han sut bilong em i nogut.”—Luk 4:38, 39; 5:12-14; 6:6-10.

I gat planti narapela tok tu i kamapim tingting bilong Luk em i tingting bilong dokta. Em i stori long Jisas i “mekim orait planti manmeri i gat kain kain sik. Em i rausim planti spirit nogut long ol. Na planti aipas, em i mekim ol i lukluk.” Luk i stori gut long Jisas i oraitim bek sampela man i gat sik bilong bodi, na em i oraitim bek tu ol man i gat sik long wanem spirit nogut i stap long ol. (Luk 7:21) Luk tasol i stori long taim Jisas i beten paslain liklik long taim ol birua i holim em, em “i pilim hevi nogut tru” na “tuhat bilong en i kamap olsem blut.” (Luk 22:44) Na taim Luk i stori long ol tok piksa bilong Jisas tu em i stori olsem wanpela dokta. Luk tasol i stori long tok piksa bilong man bilong Sameria i helpim wanpela Juda. Yu tingim dispela stori? Man bilong Sameria i mekim wanem bilong helpim dispela man i kisim bagarap? Luk i stori long dispela man i mekim ol samting olsem ol dokta bilong dispela taim bipo i save mekim bilong oraitim bek skin bilong man. (Luk 10:29-37) Luk tasol i kolim tok piksa bilong Jisas long ‘maniman na Lasaras.’ Na Luk i stori stret long sik bilong Lasaras. Lukim Luk 16:20. Na lukim ves 24 tu i tok maniman i singaut strong na i tok: “Mi pilim pen nogut tru.” Luk i kolim wanpela tok Grik ol i tanim long tok Pisin olsem “pen” na i no gat narapela man bilong raitim Baibel i kolim dispela tok. Tasol ol dokta bilong Grik, olsem Hippocrates na Aretaeus na Galen ol i save kolim dispela tok.

Em i Save Tingim Gut Ol Meri na Pasin Bilong Beten

Taim yu kaunim ol tok Luk i raitim, bai yu save em i tingim gut ol meri, ating dispela pasin sori bilong em i bin kirapim em long mekim wok dokta na helpim ol man long sik bilong ol. Luk tasol i stori long Ilisabet (sapta 1), em mama bilong Jon Bilong Baptais, na Luk i stori long pikinini i stap long bel bilong Ilisabet em i kalap. Na long dispela sapta Luk i stori gut long tingting bilong Maria taim em i harim tok olsem em bai kamap mama bilong Krais.

Na taim yu kaunim Gutnius Luk i raitim, bai yu kaunim stori bilong planti narapela meri tu, olsem: Profet meri Ana; meri wanpis bilong Nen; wanpela meri bilong sin em wara bilong ai bilong em i wasim lek bilong Jisas; sampela meri ol i helpim Krais long ol samting bilong ol; wanpela meri em i karim blut inap longtaim na Jisas i oraitim sik bilong em; dispela liklik kros i kamap namel long Mata na Maria long wok bilong haus; dispela meri “em i wanpela pikinini bilong Ebraham” em i gat sik inap18 yia; na tok piksa bilong meri em wanpela mani bilong em i lus na tok piksa bilong meri wanpis na jas.—Luk 2:36-38; 7:11-15, 36-50; 8:1-3, 43-48; 10:38-41; 13:11-16; 15:8-10; 18:2-8.

Yu ting Luk i stori long ol dispela meri tasol? Orait, sapos yu wanpela meri, o yu save tingim gut ol meri, o yu laik save long gutpela tingting bilong dokta Luk long ol meri, yu mas kaunim Gutnius em i raitim na ating bai yu lukim planti tok moa long ol meri. Na bai yu lukim planti tok long pasin bilong beten.

Luk tasol i stori long planti taim Jisas i beten. Olsem: Luk tasol i stori long Jisas i beten taim heven i op na spirit holi i kam daun long em. Na Luk tasol i stori long wanpela taim bihain Krais i beten long nait olgeta. (Luk 3:21; 6:12) Sapos yu laik lukim sampela taim moa Luk i stori long Jisas i beten, orait yu ken lukim Luk 5:16; 9:18, 28; 11:1; 23:46. Na Luk i kolim sampela tok piksa Jisas i mekim long pasin bilong beten, olsem tok piksa long pren i kam long biknait tru, na tok piksa bilong jas nogut, na bilong Farisi wantaim man bilong kisim takis.—Luk 11:5-13; 18:1-8, 10-14.

Gutnius” Bilong Olgeta Lain Man

Ating Matyu i raitim Gutnius bilong helpim ol Juda tasol, na Mak i raitim Gutnius bilong helpim ol Rom, tasol Luk i raitim “gutnius” bilong olgeta lain man. Wanpela samting i makim ol dispela tok Luk i raitim em bilong helpim olgeta lain man, em olsem: Taim em i kolim nem bilong ol tumbuna bilong Jisas em i kolim i go i go inap long Adam, em tumbuna bilong olgeta manmeri. (Luk 3:23, 38; skelim wantaim Matyu 1:1, 16.) Olgeta manmeri bai laikim ol tok Luk i raitim, long wanem Luk i helpim yumi long save ol tok na wok bilong Krais i bilong helpim olgeta man, maski man i wanpela lepraman bilong lain bilong Sameria, o wanpela man bilong kisim takis em i gat planti samting, o wanpela stilman kot i tok em i mas i dai na ol i nilim em long pos. (Luk 17:11-19; 19:2-10; 23:39-43) Bai yu pilim ol gutpela tok Luk i mekim bilong helpim olgeta manmeri i olsem ‘i lus,’ long wanem em i stori long ol tok piksa bilong Jisas long sipsip i lus, na mani i lus, na long yangpela man i go bek long papa, na long Farisi na man bilong kisim takis. (Luk 15:4-32; 18:9-14) Taim yu kaunim Gutnius Luk i raitim, yu ken wok long painim sampela tok moa Luk i bin raitim bilong helpim olgeta manmeri bambai ol i ken bilip na wetim gutpela samting i kamap long bihain.

I gat planti samting moa long Gutnius bilong Luk i narapela kain. Tasol taim yu kaunim ol dispela tok bai yu pilim olsem wanpela man i gat save na em i bin skul em i raitim ol dispela tok. Luk i skelim gut ol samting na raitim stret ol tok, tasol ol tok em i raitim long ol samting Jisas i bin mekim bai kirapim bel bilong yu na bai yu pilim sori bilong Jisas. Ol tok Luk i raitim i helpim yumi long save i gat gutpela tok o “gutnius” bilong olgeta manmeri long dispela taim nau.

Na nau long taim bilong yumi yumi sot tru long gutpela tok. Dokta Luk tasol i kolim tok profet Jisas i mekim long wanpela taim bai kamap, olsem taim bilong pinis bilong olgeta samting, na bai ‘bel bilong ol man i pret.’ Matyu na Mak na Jon ol i no kolim dispela tok profet. Ating Luk i amamas long raitim tu gutpela tok Jisas i mekim long Luk 21:25-28!