I Gat Wok Tru Long Lotu o Nogat?
LOTU em i bikpela samting long yu o nogat? Olsem wanem? Yu gat lotu? Sapos olsem, orait yu olsem ol man i bin stap long yia 1844, long taim wanpela man bilong Jemani, em Karl Marx, i tok: “Lotu . . . em i olsem drak i save paulim tingting bilong ol man.” Long dispela taim bipo, klostu olgeta man i save go long lotu, na lotu i bosim strong olgeta kain man. Tasol bikpela senis tru i bin kamap na nau planti handet milion manmeri i no tingim moa lotu o ol i tingim liklik tasol.
Wanem samting i mekim na dispela bikpela senis i kamap? Wanpela samting em olsem: Dispela man Karl Marx i bin kamapim wanpela tingting i daunim lotu na i tanim tingting bilong planti man. Marx i ting olsem lotu i pasim rot na wok bilong ol man i no inap kamap gutpela. Em i tok, samting bilong helpim tru ol man em olsem: Ol i mas laik tumas long kisim ol samting bilong skin.
I gat tupela man i bin helpim dispela tingting bilong Marx, em Friedrich Engels bilong Jemani na Vladimir Lenin bilong Rasia. Olsem na ol man i kirap kolim dispela kain tingting olsem tingting bilong Marx na Lenin. Sampela gavman i bihainim tru dispela tingting bilong ol man i no bilip long God, na sampela i bihainim liklik, na ol dispela kain gavman i bin bosim bikpela hap lain tru long graun i kam inap long nau.
Pasin Bilong Givim Baksait Long Lotu i Wok Long Kamap Strong
Planti man i kirap bihainim dispela tingting Komyunis, tasol i no dispela samting tasol i mekim na ol lotu i no gat strong moa long bosim ol man. Nogat. Sampela tingting bilong ol saveman bilong saiens tu i kirapim planti man long sakim lotu. Olsem: Planti saveman bilong saiens i kamapim tingting olsem ol samting i bin kamap nating, na ol man i bin kamap long rot bilong ol animal. Dispela tingting i mekim na nau planti man i gat askim olsem: I gat Man bilong wokim olgeta samting o nogat? Na i gat sampela samting moa i mekim na lotu i no gat strong moa.
Wanpela buk (Encyclopædia Britannica) i stori long tupela samting olsem: “Ol saveman bilong saiens i kisim save long as bilong sampela narapela kain samting i save kamap na bipo ol man i ting God i as bilong en,” na “ol man i pinisim strong bilong lotu long bosim sampela wok.” Ol dispela samting i wok long kamap na nau pasin bilong givim baksait long lotu i wok long kamap strong. Planti man i kirap long ting olsem i no gat wok moa long ol i tingim lotu. Dispela kain tingting o pasin i kamap strong long ol kantri Komyunis na ol kantri i no Komyunis.
Pasin bilong givim baksait long lotu, na tingting bilong Marx na Lenin, dispela i mekim na ol lotu i no gat strong moa long bosim ol man. Tasol i no dispela tupela samting tasol i mekim. Nogat. Ol misin i gat nem Kristen, ol yet i gat hap asua long dispela. Long wanem, inap planti handet yia pinis ol i bin mekim wok nogut long strong bilong ol long bosim ol man. Na ol i bin lainim ol man long ol tok em stori nating bilong ol tumbuna i as bilong en na i no stret wantaim Baibel, na ol i bin lainim ol long tingting bilong ol man tasol. Ol i no bin lainim ol long ol tok bilong Baibel. Olsem na planti man insait long lain bilong ol misin, bilip bilong ol i no strong na ol i kirap givim baksait long ol samting bilong lotu na ol i tingim ol samting bilong graun tasol.
Na planti misin yet i kirap bihainim kain pasin olsem. Ol i no tingim moa ol samting bilong God—ol i kirap long tingim ol samting bilong graun tasol. Long yia 1850 samting, sampela saveman bilong ol lotu i gat nem Kristen ol i kirap sutim tok long Baibel. Ol tok bilong ol i bagarapim bilip bilong planti man na ol i no bilip moa olsem Baibel em i Tok bilong God. Planti misin, na misin Katolik tu, ol i kirap bilipim tok bilong ol saveman bilong saiens olsem yumi ol man i bin kamap nating long rot bilong ol animal. Tasol ol i tok, ol i bilip tu olsem God i bin wokim yumi. Ol i ting olsem bodi bilong man i bin kamap long rot bilong ol animal, tasol ol i tok ol man i gat tewel na ol i ting God i bin wokim dispela. Namel long 1960 na 1969 ol lotu Talatala i kamapim tingting olsem “God i dai pinis.” Planti pasto bilong ol dispela lotu i orait long pasin bilong kisim planti samting bilong skin. Ol i no gat tok long pasin pamuk o pasin Sodom. Sampela pris Katolik i kamapim tingting olsem ol man i mas pait long ol gavman bilong helpim ol rabisman.
Ol i Lusim Pasin Bilong Givim Baksait Long Lotu
Long dispela rot pasin bilong givim baksait long lotu i bin kamap strong namel long 1960 na 1969 na i go inap long 1975 samting. Tasol bihain senis i kamap. I olsem lotu i laik kamap strong gen, tasol i no ol bikpela lotu i bin stap longtaim ol i kamap strong. Nogat. Kirap long 1976 samting i go inap long 1989, long olgeta hap bilong graun planti planti nupela lotu i bin kamap.
I gat wanem as na lotu i kamap strong gen? Wanpela saveman bilong Frans (Gilles Kepel) i tok: “Ol man i no pasto . . . ol i strong long tok olsem pasin bilong tingim ol samting bilong graun na bilong skin i no bin helpim ol. Ol i tok, ol man i bin lusim God na nau ol i kisim pe nogut long pasin bikhet na pasin hambak ol i bin mekim, olsem planti yangpela i bikhet, planti marit i katim marit, sik AIDS i kamap, planti man i mekim wok nogut long ol drak, planti ol i kilim i dai skin.”
Long nau planti man i kirap laikim gen lotu na dispela pasin i kamap strong moa long dispela taim, long wanem, long nau i olsem wok komyunis i laik bagarap. Planti manmeri i bin givim bel tru long dispela wok em tingting bilong Marx na Lenin i bin kamapim, na i kamap olsem lotu bilong ol. Ol man i bin bilip tru long wok komyunis, nau ol i longlong i stap! Wanpela nius (Washington Post) i salim ripot i kam long Mosko. Ripot i kamapim tok bilong wanpela man bipo em i stap pasto bilong bikpela skul bilong lain Komyunis, em i tok: “Sapos lain bilong wanpela kantri i kisim save olsem ol stori ol i bin bilip tru long en i no tru na ol tok gris nating bilong gavman o ol tok giaman i as bilong en, dispela bai bagarapim tru bel bilong ol. Nau yumi kisim save olsem long Lenin na long nupela gavman i bin kamap taim ol i daunim olpela.”
Wanpela saveman bilong Frans (Edgar Morin) i stori long ol kantri Komyunis wantaim ol kantri i orait long ol man yet i mekim wok bisnis na em i tok: “Ol i bin tokim ol man i wok leba nating olsem bihain bai ol i kisim ol gutpela samting, tasol nogat. Na ol lain i wok bisnis, ol i bin ting wok bilong ol i mas kamap gutpela, long wanem, saiens na gutpela save na pasin bilong vot na makim gavman bai kamap strong wantaim, tasol wok bilong ol tu i bagarap. . . . Ol gutpela samting yumi ting bai kamap long bihain i no inap kamap.” Planti man em bipo ol i bilip tru olsem wok bilong ol man yet inap kamapim gutpela taim long graun, maski God, nau ol i bel hevi na pilim olsem i no gat wanpela gutpela samting inap kamap.
Ol Man i Kirap Laikim Gen Lotu
Nau long olgeta hap bilong graun ol man i save, ol gutpela samting ol i bin wet long en i no inap kamap. Dispela samting i kirapim tingting bilong sampela man i gat gutpela bel na ol i save ol i no ken tingting tasol long kisim ol samting bilong skin—ol i mas tingting tu long God. Ol i save ol i mas i gat lotu. Tasol ol i les pinis long ol bikpela lotu i bin i stap longtaim, na sampela i tingting planti long sampela nupela misin, em ol i tok ol inap oraitim sik bilong ol man, na ol misin i tok ol i gat strong bilong mekim kain kain tok ples samting, na ol lain i gat ol pasin na tok hait na ol i tok sampela man tasol inap save long en na insait long lain bilong ol, na ol lain i save lotuim Satan. Na sampela man i kirap givim bel tumas long wanpela lotu na ol i birua long olgeta narapela lotu. Olsem na tru, sampela man i kirap tingim gen lotu, tasol yu ting dispela inap helpim tru ol manmeri? Olsem wanem? I gat wanpela lotu em inap helpim ol man long lotu tru long God?
[Piksa long pes 3]
“Lotu em i krai bilong man i gat hevi, em i laik bilong ol man i sot long sori, . . . em i olsem drak i save paulim tingting bilong ol man”
[Kredit Lain]
Photo: New York Times, Berlin—33225115
[Piksa long pes 4]
Marx na Lenin i ting lotu i pasim rot na wok bilong ol man i no inap kamap gutpela
[Kredit Lain]
Musée d’Histoire Contemperaine—BDIC (Universitiés de Paris)
[Piksa long pes 5]
Tingting bilong Marx na Lenin i bin kirapim planti milion manmeri long wetim gutpela samting i kamap
[Kredit Lain]
Musée d’Histoire Contemperaine—BDIC (Universitiés de Paris)
[Piksa Kredit Lain long pes 2]
Cover photo: Garo Nalbandian