Ol Misin na Baim Ol Man Long Mekim Wok Kalabus
NAMEL long yia 1800 na 1900 ol misineri bilong lotu Katolik na Talatala i no orait long pasin bilong baim ol man i go bilong mekim wok kalabus. Tasol paslain long dispela taim ol dispela misin i bin orait long pasin bilong baim ol man i go bilong mekim wok kalabus, na ol tu i insait long dispela pasin, maski dispela i bin kamapim bikpela pen na hevi nogut tru long ol dispela lain taranguman.
Long yia 1450 samting ol man bilong karim kago long sip ol i painim rot bilong raunim wanpela poin bilong Afrika (Cape of Good Hope). Long dispela taim ol misineri i kirap i kam long Afrika. Tasol i no planti Afrika i kam insait long misin bilong ol. Wanpela as, em ol misin i insait long wok bilong baim ol Afrika i go bilong mekim wok kalabus. Wanpela buk i stori long dispela samting olsem:
‘Dispela pasin bilong kisim ol man na baim ol i go bilong mekim wok kalabus, misin Kristen i no ting em i samting nogut. Dispela misin yet i gat ol lain i wok kalabus long en. Wanpela bikpela haus pris long Luanda, long Angola, i gat 12,000 man i wok kalabus long ol. Bihain Angola i kirap baim ol Afrika i go long Brasil bilong wok kalabus, na taim ol i pulimapim ol dispela lain long sip olsem kago na ol i redi long lusim Angola, bisop bilong Luanda i blesim ol dispela lain taranguman na em i tok promis long ol bai stap amamas long bihain, taim ol hevi bilong dispela laip nau i pinis.’—The Planting of Christianity in Africa.
Wanpela buk (Africa From Early Times to 1800, bilong C. R. Bokser) i tok, “Ol misineri i no gat tok long ol i kisim ol Nigro bilong Afrika na baim ol i go bilong mekim wok kalabus.” Buk i tok, “Long Luanda, taim ol dispela kalabus i redi long kalap long sip i go long ol hap em Spen na Potyugal i bosim, ol i save kisim dispela lain kalabus i go long wanpela haus lotu na pris i givim baptais long planti handet wantaim.” Pris i tromoi “wara santu” antap long ol na em i tokim ol: “Yupela i kamap pikinini bilong God pinis; bai yupela i go long hap bilong ol Spen na bai yupela lain long bilip [bilong lotu Katolik]. Yupela no ken tingting moa long ples bilong yupela . . . Yupela mas amamas long i go.”
Tru i no ol misineri tasol i orait long pasin bilong baim ol man i go bilong wok kalabus; nogat. Wanpela buk (The Missionaries, bilong Jefri Mohaus) i tok, “Inap long yia 1870 samting, planti man long olgeta hap ol i orait long dispela pasin.” Buk i stori long wanpela misineri bilong lotu Talatala (Tomas Tomson), em i raitim wanpela liklik nius, long tok Pisin het-tok em olsem: Wok Bisnis Long Afrika Long Baim Ol Nigro i Go Bilong Wok Kalabus em i Stret Wantaim Ol Lo Bilong Mekim Pasin Sori Long Ol Man na i Stret Wantaim Ol Lo Bilong Lotu i Kamap Ples Klia Pinis.
Ol misin i insait long dispela wok nogut, olsem na ol tu i gat asua long bikpela pen na hevi nogut tru i bin painim ol planti milion Afrika em ol i wok kalabus long ol narapela kantri. Wanpela buk (The Encyclopædia Britannica) i tok, ‘Sampela bilong dispela lain ol i dai taim sip i no lusim yet Afrika, na inap olsem 12-pela long olgeta 100 ol i dai long sip taim ol i no kamap yet long Wes Indis; long Jameka olsem 4-pela long olgeta wan handet i dai taim ol i kamap pinis na ol i stap yet long bris; na long olgeta 3-pela i bin lusim Afrika, wanpela i dai long ol samting nogut ol man i mekim long ol bilong redim ol long mekim wok kalabus.’
Klostu nau Jehova bai bekim nogut long ol misin na ol narapela lotu giaman long bikpela asua bilong blut i stap long han bilong ol, long wanem, ol i bin orait long ol samting nogut tru ol man i mekim long ol dispela lain taranguman, na ol i bin blesim dispela wok nogut.—KTH 18:8, 24.
[Sat long pes 8]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin.)
Ol i wokim piksa bilong ol dispela lain kalabus i pas pas insait long sip
[Kredit Lain]
Schomburg Center for Research in Black Culture / The New York Public Library / Astor, Lenox and Tilden Foundations