Samting Ol Misin i Kamapim Long Afrika
WANPELA man, em Sals Lavisri, em i gat bikpela tingting long mekim olgeta man bilong Aljiria i tanim bel na kamap wanpela “Kantri Kristen.” Tasol nau klostu olgeta man long Aljiria ol i bilong lotu Muslim, na ol lotu ol i kolim Kristen ol i no strong moa long ol planti hap bilong Not Afrika. Tasol olsem wanem long ol narapela hap bilong Afrika?
Wanpela man bilong misin i gat namba, em J. H. Kein, i raitim wanpela buk (A Concise History of the Christian World Mission) i stori long wok ol misin i bin mekim, na em i tok, ‘Long hap bilong ol blakskin long Afrika, ol misin i mekim planti man i kamap Kristen, winim ol narapela kantri i no gat planti wok bisnis na mani samting.’ Tasol ol dispela man i tanim bel na kamap Kristen, ol i Kristen tru o olsem wanem? Man i raitim dispela buk em i tok, ‘Long lotu bilong Afrika, ol i mas lukaut, nogut ol i bungim ol pasin na bilip bilong ol Kristen wantaim ol pasin na bilip bilong ol haiden.’ Na dispela tok bilong em, olsem ‘lotu bilong Afrika,’ dispela tok tu i kranki, long wanem, i gat planti tausen lotu long Afrika ol i kolim Kristen, na ol i gat ol narapela narapela pasin bilong lotu. Bilong wanem i olsem?
Samting Ol i Planim i Brukim Ol Man
Taim ol misineri i no lusim yet kantri bilong ol na kisim sip i go long Afrika, i olsem ol misin i planim kaikai i mekim ol man i bruk. Wanpela lain bilong lotu, em Landon Misineri Sosaiti, i kisim ol misineri bilong ol narapela narapela misin, na taim ol dispela misineri i stap yet long sip ol i tok kros long ol samting bilong bilip. Bihain long ol i sindaun pinis long Afrika, ol i pait moa yet long toktok.
Wanpela profesa, em Robet Rotbek, em i raitim wanpela buk (Christian Missionaries and the Creation of Northern Rhodesia 1880-1924), na i tok: ‘Narapela misineri i tok kros wantaim narapela na ol i tok kros wantaim bos bilong ol i stap long kantri bilong ol, na dispela i nogutim wok bilong mekim ol man i kamap Kristen. Hap taim na strong ol misineri i lusim long raitim ol samting ol i tok kros long en, i wankain long taim na strong ol i lusim long wok bilong mekim man i tanim bel.’
Sampela taim ol misin i tok pait wantaim, na ol i bruk na kamapim narapela misin. Na misin Katolik na misin Talatala i resis long pulim ol man. Olsem na lain bilong ol tu i no stap wanbel. Planti milion Afrika i lusim ol bikpela misin na ol i kamapim misin bilong ol yet.
Dispela man bilong misin (J. H. Kein) i tok: ‘Long olgeta hap bilong Afrika i gat ol misin bilong ol Afrika yet i stap (The African Independent Churches). I gat 7,000 i stap, na ol i stap narapela narapela.’ Ol misineri i bin tok pait long bilip na pasin bilong ol Afrika, na dispela i wanpela as na ol i bruk. Jefri Mohaus i raitim tok long wanpela buk (The Missionaries) na i tok: ‘Narapela as na ol misin i bruk em i olsem: Ol blakskin i bel nogut long ol waitskin i mekim pasin antap na i bosim ol.’
Ol i Kristen Tru, o Ol i Bikman Waitskin Tasol?
Dispela man Kein i tok, ol waitskin misineri long Afrika i bin mekim pasin antap. Na Edrian Hestings (African Christianity) i tok, ol dispela misineri i ting lotu Kristen i samting bilong ol waitskin, na ol tasol i mas bosim.
Dispela bikman misineri bilong Frans, em Sals Lavisri, em tu i gat dispela tingting. Na narapela tu, em Jon Filip, em i wanpela bos bilong ol misineri bilong Landon Misineri Sosaiti long hap bilong saut long Afrika. Long 1828 em i tok: ‘Ol misineri bilong yumi ol i wok long helpim ol samting bilong Inglan, na ol i bihainim ol pasin bilong Inglan, na ol i mekim ol samting i stret long gavman bilong Inglan. Na ol misineri i subim ol kanaka long bihainim ol pasin na lo bilong ol, na taim ol misineri i pulim ol pinis na ol i kam insait long lotu, ol i daun na ol i no birua moa long gavman. Na gavman waitskin i kirapim ol bisnis na kampani, na nau ol kanaka i kisim wok long dispela na bai ol i ken painim sampela ol samting bilong skin, olsem na ol man i go insait long lotu ol i mas orait tasol long gavman.’
Ol dispela misineri bilong Yurop ol i olsem rot bilong ol gavman bilong Yurop long kisim sampela kantri moa na bai ol i ken bosim. Na taim ol dispela gavman bilong Yurop i winim ol kantri long Afrika ol misineri bilong Yurop i amamas, em ol i mekim wok misineri bilong ol long Afrika. Long 1910 long biktaun Edinbara i gat wanpela bung bilong ol misineri (World Missionary Conference), na wanpela i tok: ‘Ol samting ol misineri i laik kamapim i wankain olsem ol samting gavman tu i laik kamapim long ol dispela kantri ol misineri i stap long en.’
Misineri i Olsem King
Ol misineri i tingim gavman bilong ol na ami tu i ken strongim ol na bai ol i ken bosim nabaut ol man. Sapos ples bilong ol man em i stap long nambis na ol i no bihainim tok bilong misineri, ol sip bilong gavman bilong Inglan i sut long bikpela gan na bagarapim ples bilong ol man. Long 1898 wanpela misineri bilong lotu Metodis long Wes Afrika, em Denis Kem, em i bin tok, ‘God i mekim wok long ami na nevi bilong Inglan na bai em i ken kamapim laik bilong em.’
Taim misineri i sindaun pinis long ples bilong ol man, em i kirap long daunim strong bilong ol bikman bilong ples na bai em yet i ken bosim ol man. Profesa Rotbek i tok: ‘Planti taim ol misineri bilong Landon Misineri Sosaiti ol i save subim ol man na bai ol i mas bihainim tok. Ol misineri i save paitim ol man long wanpela samting ol i kolim sekote, em wanpela longpela rop ol i wokim long skin bilong animal hipopotamus. Sapos man Afrika i mekim wanpela liklik rong samting, ol i mekim save long em na paitim em.’ Devit Lam i raitim wanpela buk (The Africans) i tok: ‘Wanpela misineri Angliken long Yuganda, ol i kolim Masta Botri, taim em i bosim lotu long haus lotu na sampela Afrika i kam bihaintaim, em i save lusim pletfom na i kam daun na em i paitim ol dispela man.’
Tasol wanpela misineri, em Jems Makei, em i nolaik tru long dispela pasin, olsem na em i salim tok long ol bos bilong Landon Misineri Sosaiti na em i tok: ‘Ol Afrika i no ting ol waitman i man bilong bringim gutpela tok na sori bilong God i kam long ol, nogat. Ol i pret long ol waitman misineri.’
Ol Bikpela Pait
Wanpela buk (The Missionaries) i tok: “Inap 100 yia samting ol i bin tok strong long ol Afrika long ol i mas lusim pasin bilong pait, long wanem, pait i samting nogut na i no inap kamapim gutpela samting.” Tasol long 1914 ol lain man i tok ol i Kristen ol i kirap pait na Namba Wan Pait i kamap.
Mohaus i tok: “Ol kantri bilong ol dispela misineri, klostu olgeta i insait long dispela pait.” Ol misineri long Afrika i tokim ol Afrika long go insait long dispela pait na helpim kantri bilong lotu bilong misineri na bai dispela kantri i ken winim pait. Sampela misineri yet i go insait long ami na bosim ol Afrika long pait. Profesa Stiven Neil i stori long dispela pait, na long buk bilong em (History of Christian Missions) em i tok: ‘Ol lain bilong Yurop i strong long bosim olgeta samting bilong lotu Kristen na bilong ol man, na ol i go insait hariap long pait, na ol i no tingting gut pastaim, na dispela pait i bagarapim sindaun bilong ol man na rabisim ol na i no kamapim wanpela gutpela samting. Na Namba 2 Pait i skruim ol dispela rong i go moa na mekim bikpela bagarap tru i kamap. Ol dispela kantri long Yurop ol i giaman. Ol dispela misin i tok ol i Kristen ol tu i giaman. Giaman bilong ol i kamap ples klia. Olsem na yumi no ken tok, ol i Kristen.’
Olsem na bihain long Namba Wan Pait planti senis i kamap long Afrika. Na olsem wanem long ol Afrika i bin go insait long lotu bilong ol dispela misineri? Ol i bin kisim save long tok i tru bilong Baibel, o nogat?
Bilip Bilong Ol Tumbuna Afrika
Ol misineri i bin daunim bilip bilong ol Afrika long ol samting bilong lotu bilong ol, olsem bilong askim glasman long mekim gut bel bilong ol tumbuna i dai pinis. Tasol ol misineri yet i tok ol man i dai pinis ol i gat tewel, na ol i tokim ol man long lotuim Maria na ol “santuman.” Dispela kain tok bilong ol misineri em i helpim bilip giaman bilong ol Afrika olsem tewel bilong tumbuna bilong ol i stap yet. Na ol misineri i lotuim ol piksa na kruse samting, na dispela i wankain olsem ol tanget na paspas bilong ol Afrika long sakim ol spirit nogut.
Wanpela buk (Christianity in Tropical Africa, bilong Profesa Baeta) i tok: ‘Ol Afrika i save go lotu long haus lotu bilong ol na ol i singsing na i tok, “Mi givim bel long God tasol,” tasol long han bilong ol i gat paspas i stap na ol i bilip long strong bilong dispela paspas, na taim ol i lotu pinis ol i save go askim glasman long helpim ol, na ol i no pilim olsem ol i brukim lo bilong God.—Lukim Lo 18:10-12 na 1 Jon 5:21.
Planti misineri i bin tokim ol Afrika olsem: ‘Ol tumbuna haiden bilong yupela ol i stap long paia bilong hel, na dispela bai painim yupela tu sapos yupela i no bihainim tok bilong misineri.’ Tasol dispela bilip bilong ol misineri i no stret wantaim tok bilong Baibel bilong ol Afrika.—Stat 3:19; Jeremaia 19:5; Rom 6:23.
Baibel i tok: “Ol man i dai pinis, ol i no inap save long wanpela samting.” (Saveman 9:5, 10; Esekiel 18:4) Sampela Afrika i dai pinis na ol i no bin harim tok i tru bilong Baibel, tasol “God bai i kirapim bek ol man i dai pinis, em ol stretpela man na ol man nogut wantaim.” (Aposel 24:15) Na taim ol i kirap bek ol bai lain long ol samting ol i mas mekim na bai ol i ken i stap laip, na God bai mekim pasin sori long ol, na sapos ol i pilim na ol i bihainim laik bilong God ol inap i stap oltaim long paradais long graun.—Buk Song 37:29; Luk 23:43; Jon 3:16.
Ol misin i no lainim ol Afrika long ol dispela gutpela tok tru bilong Baibel, nogat. Ol i giamanim ol long ol tok giaman bilong ol dispela misin yet. Baibel i no orait long wok bilong ol long helpim ol gavman bilong Yurop long daunim ol Afrika. Jisas i bin tok: “Kingdom bilong mi em i no bilong dispela graun.” Na em i tok, lain bilong em tu ol i “no bilong dispela graun.” (Jon 15:19; 18:36) Ol Kristen bilong bipo i save helpim wok bilong Krais Jisas—ol i no save helpim wok bilong ol gavman.—2 Korin 5:20.
Ol misin i kamapim ol wok nogut tasol long Afrika na nau ol man i stap birua birua, na lotu ol i bihainim i olsem lotu Kristen giaman wantaim lotu haiden—ol i bungim tupela wantaim. I gat planti pait i stap, maski ol dispela lain i gat nem Kristen i stap long ol. Ol i no bihainim tok bilong “King bilong kamapim gutpela sindaun na bel isi.” (Aisaia 9:6) Ol wok nogut ol misin i kamapim long Afrika i narapela kain long tok Jisas i mekim long lain tru bilong em, em i tok, “ol i ken kamap wanbel tru . . . na ol manmeri . . . i ken save, yu bin salim mi na mi kam.”—Jon 17:20, 23; 1 Korin 1:10.
Tasol i no olsem olgeta wok misineri long Afrika i nogut. Ol stori i kirap long pes 10 bai stori long ol gutpela wok ol misineri Kristen tru i mekim long Afrika na ol narapela hap bilong graun.
[Piksa long pes 6]
Ol misineri bilong bipo, olsem Jon Filip, ol i bin ting pasin bilong ol Yurop na pasin bilong lotu Kristen i wankain samting
[Kredit Lain]
Cape Archives M450
[Piksa long pes 7]
Ol misineri i bin lainim ol Afrika long ol bilip giaman, olsem taim man i dai em i no dai tru, na dispela i helpim bilip bilong ol tumbuna em ol Afrika i bilip long en
[Kredit Lain]
Courtesy Africana Museum, Johannesburg