Sik Aids Long Afrika—Ol Lotu i Gat Nem Kristen i Gat Hap Asua?
Wanpela man long Afrika i raitim dispela stori bilong Kirap!
Taim dispela stori i mekim wok long wanpela tok Inglis olsem “Christendom,” dispela i makim ol lotu i tok ol i Kristen; i narapela kain long lotu Kristen bilong Baibel.
Christendom
“Em ol hap bilong graun na klostu olgeta man i tok ol i Kristen.”—Webster’s New World Dictionary.
SIK AIDS
“Wanpela kain binatang jem i save bagarapim ol sel insait long skin bilong man na skin i no gat strong moa long sakim ol sik.”—Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary.
SIK AIDS i kisim planti man long olgeta hap. Ol man i ting inap olsem 17 milion manmeri i kisim pinis dispela binatang jem bilong kamapim sik AIDS. Na dispela sik i wok long go nabaut hariap hariap.
Ol man i tingting tasol olsem dispela bikpela sik em samting bilong ol dokta, wok politik, bel na tingting—ol i no ting em samting bilong lotu. Ating sampela man i kaunim dispela stori bai ting dispela tok olsem sik AIDS em samting bilong lotu, dispela i no gat as bilong en. Tasol yumi no ken ting dispela tok i kranki sapos yumi tingim hevi i bin kamap long Afrika.
Sik AIDS i bin bagarapim tru Afrika.a Sampela man i tok, inap 67 pesen bilong ol man i kisim pinis sik AIDS, em ol Afrika. Insait long 5-pela yia long kantri Sat, namba bilong ol man i kisim sik AIDS i go antap tru. Tasol ol i ting long olgeta 3-pela 3-pela man i gat sik AIDS, i gat ripot bilong wanpela tasol i kamap. Wol Beng i kamapim wanpela ripot i tok, long ol taun bilong Afrika i gat planti man i sindaun long en, sik AIDS em nambawan as na planti manmeri i dai.
Lotu i Gat Hap Asua?
Lotu Kristen—em lotu Krais Jisas i skulim ol man long en—i no as na dispela bikpela hevi i kamap. Tasol olsem yumi lukim daunbilo, dispela tok “Christendom,” i makim ol kantri i gat nem Kristen na ol man i tok ol i Kristen. Em nau, ol misin i gat hap asua. I no olsem ol misin i bin kamapim sik AIDS o ol i bin karim dispela sik i go nabaut nabaut, nogat. Tasol wanpela bikpela samting i mekim na sik AIDS i bin go bikpela long Afrika, em planti man na meri ol i pamuk nabaut.b Olsem na yumi ken tok sik AIDS i bin kamap, long wanem, ol man i lusim pinis stretpela pasin. Na dispela i save kamapim sampela askim long lotu, long wanem, “lotu Kristen” bilong Afrika i bin kirap long ol kantri bilong Wes na i kam. Ol bikman bilong lotu i bin kirapim ol Afrika long kam insait long lotu bilong ol yet, na tokim ol olsem lotu bilong Wes bai stretim i stap bilong ol, winim i stap bilong ol taim ol i bihainim pasin bilong ol tumbuna. Olsem wanem? Ol misin i bin helpim ol nupela man i kam insait long lotu bilong ol na pasin bilong ol i kamap gutpela moa? Dispela bikpela hevi long sik AIDS i helpim yumi long save, pasin bilong ol i no kamap gutpela moa—em i go nogut.
Tingim Sat. Dispela kantri i gat 4-pela biktaun na klostu olgeta man long 3-pela biktaun, ol i tok ol i “Kristen.” Long narapela biktaun, klostu olgeta man i bilong lotu Muslim. Tasol long 3-pela biktaun “Kristen” planti man tru i gat sik AIDS! Na wankain samting i kamap long planti kantri moa bilong Afrika. Long hap sentral na saut bilong Afrika em ol kantri planti man long en i tok ol i Kristen, planti i gat sik AIDS, winim ol man i sindaun long hap not bilong Afrika na ol i bilong lotu Muslim.
Afrika i Kisim Lotu “Kristen” Olsem Wanem?
Bilong wanem kwiktaim tru dispela sik i go bikpela namel long ol man i tok ol i bihainim Krais? Tru, planti Afrika i tok ol i Kristen, tasol wan wan tasol i save bihainim ol lo bilong lotu Kristen em Baibel i makim. Ating as bilong dispela em pasin ol misineri bilong ol misin i bin mekim long kirapim ol Afrika long “tanim bel” na kamap Kristen.
Namel long yia 1700 na 1900, sampela man i kirap na tok pait long ol bilip ol misin i bin holim longtaim tru. Na planti man i daunim ol tok bilong Baibel, olsem na long ai bilong planti man Baibel i kamap olsem wanpela buk nating bilong bipo. Na sampela man—ol pris tu—ol i orait long tok bilong evolusen. Em nau, dispela i givim tupela tingting long ol man long ol samting bilong lotu. Ol i ting i no bikpela samting long bilip long Baibel. Olsem na bilong helpim ol Afrika long kamap “Kristen,” ol misin i bin wok long tingim ol samting bilong graun. Ol misineri i autim tok olsem man yet i mas stretim ol hevi, na ol i bin mekim bikpela wok long helpim ol Afrika long ol samting bilong skin. Ol misineri i no skulim ol long bihainim ol stretpela lo bilong Baibel. Tru tumas, pasin bilong ol misineri i mekim na ating dispela i daunim ol stretpela lo ol Afrika i bin kisim long ol tumbuna.
Olsem: Pasin bilong ol man i ken maritim planti meri i bin stap bipo tru long planti lain bilong Afrika. Tasol ol man i no bin pamuk—wan wan tasol, long wanem, klostu olgeta lain i gat strongpela lo long pasin bilong bagarapim marit. Joseph Darnas, bipo em i wanpela tisa na planti man i save long em long Sat, em i tokim Kirap! olsem: Taim ol misineri bilong ol misin i no kam yet long Afrika “ol Afrika i ting sapos ol i bagarapim marit, samting nogut bai painim lain olgeta.” Olsem na “man o meri i gat asua long dispela samting, em i bin kisim bikpela strafe—planti taim em dai, long wanem, lain i bilip olsem olgeta inap kisim nogut long pasin em i bin mekim.” Olsem wanem? Yu ting em bilip kranki bilong ol tumbuna? Yes ating olsem, tasol dispela i mekim na planti man i no bin pamuk.
Orait, ol misineri bilong ol misin i kam. Ol i autim tok olsem man i no ken maritim planti meri, tasol ol i no strong long ol man i mas bihainim ol stretpela pasin Baibel i makim. Baibel i tok, kongrigesen Kristen i mas rausim ol man i mekim pasin pamuk o bagarapim marit na ol i no tanim bel. Wan wan taim tasol ol misin i save stretim man i mekim kain rong olsem. (1 Korin 5:11-13) Inap long nau planti bikman politik long Afrika ol i gat nem olsem man bilong pamuk, tasol misin bilong ol i orait yet long ol. Long Afrika, namel long ol man i tok ol i Kristen, wan wan tasol i stap gut long poroman marit bilong em.
Na yumi ken tingim ol pris pasto—ol i no stap olsem gutpela piksa long ai bilong ol man. Long Afrika, em pasin bilong ples long marit na kamapim planti pikinini. Ating dispela i as na planti pris Katolik i ting i stret sapos ol i no tingim tok promis ol i bin mekim long bihainim stretpela pasin na stap tambu long marit. Nius The New York Times bilong Me 3, 1980 i tok: “Long planti hap bilong bus . . . ol pris na bisop i gat planti meri.”
Ol i no stretim tru marit bilong ol, na “meri” bilong ol i olsem meri bilong slip nating wantaim ol. Yumi no ken ting dispela kain pasin i samting nating. Nius Times i tok, “wanpela pris Katolik i gat biknem” em i tok, “long Afrika pris i olsem bos, na man bilong bosim nabaut ol man, em i no wokman bilong Krais Jisas.” Tok i kam long ol dispela “bosman” i olsem: “Bihainim tok bilong mi, tasol no ken bihainim pasin bilong mi.”
Amamas i Kam Long Wes
Na bikpela samting i olsem: Long nau planti planti amamas nogut i save kam long Afrika. Long olgeta hap bilong kantri Sat ol manmeri inap lukim ol video i gat piksa bilong pasin pamuk—i no gat was bilong ol. Video i save kamap long haus bilong man, long haus ka, na planti taim long banis bilong wanpela man long taim bilong tudak. Bilong lukim kain video olsem i no gat bikpela pe—25 frank (em olsem 6-pela toea). Ol liklik pikinini tu i go. Ol dispela kain video i kam long we? Planti i kam long Yunaitet Stets—em wanpela kantri ol lain man i tok ol i Kristen!
Olsem wanem? Ol dispela video i kamapim pasin bilong ol lain bilong Wes ol i save nogutim ol man i lukim ol dispela piksa? Wanpela misineri bilong ol Witnes Bilong Jehova i bin stap 14 yia long Sentral Afrika, em i tok: “Ol man bilong ples i no save tumas long ol samting bilong Wes. Samting ol i lukim long video, em dispela save tasol ol i kisim. Ol i laik kamap olsem ol lain bilong Wes ol i save lukim long ol video. Mi no save long wanpela ripot samting bilong truim dispela tok, tasol em i stap ples klia long planti man long hia olsem dispela kain amamas i save givim tingting long ol man long mekim pasin pamuk.”
Man! Ol man bilong helt i wok strong long pasim dispela bikpela sik nogut tru bilong pamuk, tasol ol kantri i tok ol i Kristen, ol i wok long salim ol piksa i kamapim olkain pasin pamuk ol man inap kisim bagarap long en! Ol misin long Afrika na long ol hap bilong Wes, ol i no bin mekim bikpela wok bilong pasim ol dispela piksa nogut, tasol sampela gavman long Afrika olsem long Sat na Kamarun, ol i wok long tambuim o pasim liklik ol piksa nogut bilong pasin sem na ol i no ken kam insait long kantri bilong ol. Tasol sori tru, planti taim wok bilong ol i lus.
Em nau, long olgeta hap bilong Afrika, ol “Kristen” i wok long lusim stretpela pasin. Na pasin bilong i stap rabis em tu i nogutim planti man. Wok mani i sot, olsem na planti man i mas lusim famili bilong ol inap sampela mun bilong painim wok. Ol dispela kain man inap pundaun na pamuk wantaim ol pamukmeri. Ol pamukmeri tu i rabis, olsem na ol i pamuk bilong painim wansiling. Na narapela samting, em pasin bilong sampela papamama long man i mas baim pikinini meri bilong ol long bikpela mani. Planti man i no save marit, long wanem, ol i no gat rot long painim mani bilong baim meri. Olsem na sampela bilong ol i save prenim meri—ol i no marit. Em nau, ol man i lusim stretpela pasin, na tu, ol i stap rabis, olsem na kwiktaim sik AIDS i kisim planti man.
Rot Bilong Stretim Hevi
Tru, yumi no ken putim olgeta asua long ol misin long sik AIDS i kamap bikpela long Afrika. Tasol yumi save, ol i gat bikpela hap asua. Olsem na ol man i mas tingting gut long dispela samting sapos ol i laik stap namel long ol man Jisas i kolim olsem ol man i “lotu tru” long God.—Jon 4:23.
Maski husat i gat asua, ol man i ken mekim wanem bilong pasim sik AIDS i save bagarapim planti man? Ol gavman long Afrika i kirapim sampela program bilong skulim ol man long ol i ken mekim wanem, olsem mekim wok long kondom na ol i no ken kisim dispela sik. Tasol Dokta Samuel Brew-Graves, em mausman bilong Wol Helt Oganaisesen long Naijiria, em i tok: ‘Man yet i mas wokabaut stret, na famili i mas givim baksait long pasin pamuk.’
Taim ol man i no save yet long sik AIDS, longtaim pinis Baibel i bin tambuim pasin pamuk na i kirapim ol man long bihainim stretpela pasin, na daunim laik nogut bilong skin, na stap gut long poroman marit. (Sindaun 5:18-20; 1 Korin 6:18) Pasin bilong planti handet tausen Witnes Bilong Jehova long Afrika i kamapim klia olsem sapos man i bihainim ol dispela lo bilong Baibel, dispela inap helpim man long abrusim sik AIDS na ol narapela sik bilong pamuk. Pasin bilong ol Witnes long bihainim ol lo bilong Baibel i save kotim ol misin. Na ol dispela Kristen tru i wetim wanpela nupela taim i kamap, na “stretpela pasin tasol bai i stap long en.” (2 Pita 3:13) Ol bilipman i save, dispela tasol i rot bilong stretim dispela bikpela hevi long sik AIDS.
[Ol Futnot]
a Bilong kisim sampela save moa, lukim Kirap! bilong Jun 8, 1993, “Sik AIDS Long Afrika—Olsem Wanem Em Bai Pinis?”
b Man i kisim drak long rot bilong nil bilong sut ol narapela i bin mekim wok long en, o kisim blut long haus sik, em tu inap kisim dispela sik. Sampela Kristen em ol i stap gut long poroman, ol i bin kisim sik AIDS long poroman marit bilong ol i bin mekim pasin pamuk o kisim drak.
[Rait long pes 20]
“Long planti hap bilong bus . . . ol pris na bisop i gat planti meri.”—The New York Times
[Piksa long pes 20]
Ol pris pasto i no stap olsem gutpela piksa, olsem na planti manmeri long Afrika i mekim pasin pamuk
[Piksa long pes 21]
Ol kantri i tok ol i “Kristen,” ol i salim ol piksa nogut na ol yangpela i lukim