Matmat Bilong Pita i Stap Long Vatiken o Nogat?

“OL I painim pinis matmat bilong Hetman bilong ol Aposel.” Pop Pius Namba 12 i amamas na tokaut olsem long redio bilong Vatiken. Em i tokaut olsem klostu long yia 1960 taim ol i pinis long digim graun aninit long Sios Bilong Santu Pita long Vatiken. Sampela i tok, ol samting ol i painim pinis insait long graun i makim olsem ol man i bin planim Pita long hap bilong Vatiken. Tasol planti ol i no wanbel long dispela.

Ol Katolik i save tingim tru Sios Bilong Santu Pita long Vatiken. Wanpela buk Katolik i tok: “Ol man i kam long dispela ples holi bilong bungim senis bilong Pita na em i ken givim blesing long ol, long wanem, Pita em i bin kam long Rom, na ol i planim em hia.” Tasol tru ol i planim Pita long Rom? Matmat bilong em i stap long Vatiken? Ol i painim pinis bun bilong em?

Ol i Painim Wanem Samting?

Pop i makim sampela man bilong painim ol samting bilong bipo long dispela hap. Ol i kirap long digim graun long yia 1940 samting na ol i wok inap 10-pela yia. Ol i painim pinis wanem samting? Wanpela ples matmat haiden i gat planti matmat long en. Namel long ol, aninit long hap bilong alta bilong pop long nau, ol i lukim hap ston i gat ples bilong putim piksa bilong lotuim, em ston i stap long banis ol i bin karamapim retpela simen long en, na i gat banis long tupela hapsait. Na las tru, long rot i no klia, ol i painim pinis sampela bun bilong man na ol i tok ol i kisim long wanpela bilong dispela tupela banis long sait sait.

Nau kain kain tingting i kamap. Sampela saveman bilong lotu Katolik i tok, dispela i truim stori olsem Pita i bin i stap long Rom na ol i kilim em i dai taim Niro i stap king, ating long yia 64 samting, taim ol i mekim nogut long ol Kristen. Sampela i tokaut olsem em ol bun bilong Pita, na ol i tok, ol inap save olsem long rot bilong wanpela rait ol i ting em i tok: “Pita i stap.” Ating Pop Paul Namba 6 i bihainim dispela tingting, olsem na long 1968 em i tokaut olsem ol i painim pinis “ol bun bilong Santu Pita na i stret yumi mas givim bel long en na adorim.”

I gat kain kain tingting, na i gat sampela man i sakim ol dispela tingting. Wanpela pris Katolik (Antonio Ferrua) i bin helpim wok bilong painim ol samting insait long graun long hap bilong Vatiken, planti taim em i tokaut olsem ‘ol i no larim em i kamapim’ olgeta save em i bin kisim na i makim olsem ol i no inap save tru ol dispela bun i bilong Pita. Na long 1991, Kadinal Poupard bilong misin Katolik i wokim wanpela buk bilong soim rot long ol man taim ol i kam lukim Rom na buk i tok: “Taim ol saveman bilong saiens i glasim ol bun ol man i painim pinis aninit long Retpela Banis, i no gat as bilong tok ol i bun bilong Pita.” Bihain liklik (long 1991) ol i wokim gen dispela buk na i no gat dispela hap tok long en; i gat nupela sapta ol i skruim long buk, nem bilong en “Tru Tumas, Pita i Stap Long Sios Bilong Santu Pita.”

Tingting Long Ol Samting Ol i Painim Pinis

Ol dispela samting ol i painim pinis, ol man i gat narapela narapela tingting long en. Ol Katolik bilong raitim stret stori bilong bipo, planti ol i tok “i gat planti askim long stori olsem ol i bin kilim i dai Pita long Rom, na ol i planim em we.” Ol samting ol i painim pinis i givim wanem save long yumi?

Ol man i bilipim stori Katolik bilong ol tumbuna ol i tok, dispela hap ston ol i painim long Vatiken na i gat ples bilong piksa, em dispela “mak” wanpela pris nem bilong em Gaius, i stori long en, em i bin stap long yia 200 samting. Wanpela man bilong Sisaria long yia 300 samting, nem bilong em Yusibias, em i raitim stori bilong misin long bipo na em i tok, Gaius i stori olsem em i save ‘mak bilong Pita i stap we long liklik maunten Vatiken.’ Ol man bilong bilipim dispela stori bilong ol tumbuna i tok, ol man i bin planim Pita long dispela hap, aninit long dispela hap ston ol i kirap long kolim “mak bilong Gaius.” Tasol sampela i kisim narapela tingting long ol samting ol man i painim pinis. Ol i tok, ol Kristen bilong pastaim i no tingting tumas long ples bilong planim man i dai pinis, na sapos tru ol birua i bin kilim i dai Pita long dispela hap, ol Kristen i no inap kisim bodi bilong em. (Lukim blok long pes 29.)

Planti man i ting, dispela hap ston ol i kolim “mak bilong Gaius” (sapos tru em i “mak bilong Gaius”) em i no mak bilong matmat. Ol i ting em i wanpela hap ston ol man klostu long yia 200 samting i bin putim bilong tingim Pita na givim biknem long em, na bihain “ol man i kisim tingting olsem em i ston bilong makim matmat.” Tasol wanpela tisa bilong lotu (Oscar Cullmann) i tok: “Ol samting ol i painim pinis taim ol i digim graun long hap bilong Vatiken i no makim dispela em i matmat bilong Pita.”

Orait, olsem wanem long ol bun? Ol i no kisim save yet, ol bun i stap we tru na ol man i kisim. Tasol long taim bilong ol aposel, ples matmat bilong ol haiden i stap long dispela hap nau ol i kolim liklik maunten Vatiken, olsem na planti bun bilong man i stap long dispela hap, na ol i kisim pinis planti. Na hap rait long ston (bilong yia 350 samting), em sampela i tok em i makim olsem ol i bin planim Pita long dispela hap, ating em i makim olsem “ol man i ting ol bun bilong Pita i stap hia.” Tasol planti saveman bilong skelim ol rait i ting dispela rait i tok, “Pita i no i stap hia.”

‘Stori Nating Yumi No Inap Bilip Long En’

Wanpela man bilong raitim stori bilong bipo (D. W. O’Connor) em i tok: “Ol rait bilong pastaim tru em yumi inap bilip long en, ol i no stori long ples ol birua i bin kilim i dai Pita long en, tasol sampela rait yumi no inap bilip tumas long en, klostu olgeta i tok ol i bin kilim i dai Pita long hap bilong Vatiken.” Olsem na ol stori bilong bihain em yumi no inap bilip tumas long en, ol dispela stori tasol i as na ol i kirap long painim matmat bilong Pita long hap bilong Vatiken. Dispela man i tok moa olsem: “Taim ol man i kirap long ting bun bilong ol santu i bikpela samting, nau ol Kristen i kirap long bilip tru olsem [mak] bilong Pita i makim ples stret matmat bilong em i stap long en.”

Ol dispela stori nating bilong bipo i kamap strong wantaim pasin bilong adorim bun bilong ol santu, tasol dispela pasin i no stret long Baibel. Kirap long yia 250 na bihain long dispela taim, long planti haus lotu samting i gat ol bun bilong ol santu​—⁠tru o giaman​—⁠na ol i mekim wok long en bilong kisim mani, na bilong helpim ol long kisim biknem long samting bilong spirit na kisim strong bilong bosim ol man. Ol man i kirap long bilip tru olsem ol bun bilong Pita inap wokim mirakel, na ol i wok long i go long ples ol man i ting matmat bilong em i stap long en. Klostu long yia 600, ol i kirap long tromoi long “matmat” ol liklik hap laplap ol i save gut long hevi bilong en long skel. Wanpela man i stap long dispela taim, em i stori olsem: “Ol i ting sapos man i bilip strong, orait taim em i kisim bek hap laplap em i tromoi, bai strong bilong God long mekim gutpela pasin i pulap long en na em bai hevi moa long skel.” No gat as na ol i bilip olsem; ol i bilip nating.

Insait long planti handet yia, ol stori nating olsem dispela na ol narapela stori bilong ol tumbuna i no gat as bilong en, ol i mekim na Sios Bilong Santu Pita long Vatiken i kisim biknem. Tasol planti man i tokaut olsem, dispela i no stret. Long yia 1100 inap 1300 samting, lain Waldens i tokaut olsem. Ol i opim Baibel na tokim ol man, Pita i no bin i go long Rom. Sampela handet yia bihain, ol man i bruk long lotu Katolik na kamapim ol lotu Talatala na ol i autim wankain tok. Long yia 1750 samting ol saveman i gat nem ol i ting dispela stori i no gat as long ol samting tru i bin kamap long bipo o long Baibel. Ol gutpela saveman bilong nau, bilong lotu Katolik na ol narapela, ol tu i no bilipim dispela stori.

Pita i Dai Long Rom o Nogat?

Pita em i man nating bilong kisim pis long Galili, na em i no gat tingting liklik long i stap hetman bilong ol elda long lain Kristen bilong pastaim. Em i wanwok bilong ol. Em i tok: “Mi tu mi hetman olsem yupela.” (1 Pita 5:​1-6) Dispela i narapela kain long ol bilaspasin ol i mekim bilong litimapim nem bilong Pita long ples ol i ting matmat bilong em i stap long en. Ol man i go long Sios Bilong Santu Pita long Vatiken inap lukim dispela.

Bilong winim ol narapela misin Kristen, Misin Katolik i wok long strongim dispela stori ‘bilong bihain em yumi no inap bilip tumas long en,’ em stori i tok Pita i bin stap longtaim liklik long Rom. Tasol sampela stori moa bilong bipo i tok, matmat bilong em i no stap long hap bilong Vatiken; em i stap long narapela hap bilong Rom. Tasol gutpela sapos yumi bilipim stori tru bilong Baibel, a? Em tasol inap givim stretpela save long yumi long Pita. Baibel i tok klia olsem Pita i bihainim tok bilong lain bilong bosim ol Kristen, em dispela lain i stap long Jerusalem, na em i go autim tok long hap bilong is bilong bipo, na em i go long Babilon tu.​—⁠Galesia 2:​1-9; 1 Pita 5:13; skelim wantaim Aposel 8:⁠14.

Taim Pol i raitim pas long ol Rom long yia 56, em i givim gude long 30 Kristen long kongrigesen long Rom na kolim nem bilong ol, tasol em i no kolim nem bilong Pita. (Rom 1:​1, 7; 16:​3-23) Na namel long yia 60 na 65, Pol i stap long Rom na em i raitim 6-pela pas, tasol i no gat wanpela taim long ol dispela pas em i stori long Pita. Dispela i strongpela samting bilong makim olsem Pita i no bin i stap long Rom.a (Skelim wantaim 2 Timoti 1:​15-17; 4:11.) Long pinis bilong buk Aposel i gat stori bilong ol wok Pol i mekim long Rom, tasol i no gat liklik stori bilong Pita. (Aposel 28:​16, 30, 31) Olsem na sapos yu no bin kisim sampela tingting na yu kirap skelim ol tok bilong Baibel, bai yu no kisim tingting olsem Pita i bin autim tok long Rom.b

Ol i bihainim ol stori nating yumi no inap bilip long en na paulim tok bilong Baibel na ol i kamapim tok olsem pop em i stap “nambawan.” Jisas em i as bilong lotu Kristen, i no Pita. Pol i tok, “Krais em i het bilong sios.” (Efesus 2:​20-22; 5:23) God i salim Krais bilong mekim gut long olgeta man i bilip na kisim bek ol.​—⁠Jon 3:16; Aposel 4:12; Rom 15:29; lukim tu 1 Pita 2:​4-8.

Olgeta manmeri i save go long ples ol i ting matmat bilong Pita i stap long en bambai ol i ken ‘bungim senis bilong Pita’ ol i mas tingting: Bai ol i bilipim ‘ol stori nating’ o tok tru bilong Baibel. Ol Kristen i laik lotuim God long pasin em i laikim na ol i ‘lukluk i go long Jisas, em i Man bilong inapim tru bilip bilong ol,’ na ol i bihainim stretpela pasin em yet i makim.​—⁠Hibru 12:2; 1 Pita 2:21.

[Ol Futnot]

[Blok long pes 29]

“Ol i digim graun, tasol ol i no painim samting tru i makim olsem i gat matmat aninit long dispela hap ston i gat ples bilong putim piksa; na i no gat samting tru i makim olsem ol Kristen i bin kisim bodi bilong Santu Pita taim ol birua i kilim em i dai. Man bilong narapela ples, em lo i makim em i man nogut na ol i kilim em i dai, ol i save tromoi bodi bilong em long wara Taiba. . . . Na long dispela taim, long pastaim tru, ol Kristen i no tingting long lukautim bun bilong ol santu; ol i kirap mekim olsem long bihain, taim ol i no strong moa long ting las de i klostu, na sampela i kirap long adorim ol Kristen ol birua i bin kilim ol i dai. Olsem na i luk olsem ol i no bin kisim bodi bilong Santu Pita bilong planim.”​—⁠Buk The Shrine of St. Peter and the Vatican Excavations, bilong Jocelyn Toynbee na John Ward Perkins.