Pasin Birua Bai Pinis?

MASKI sampela taim tasol yu lukim ol nius long televisen, ating yu save pasin birua i stap. Pasin birua i as na klostu olgeta de ol man i kilim i dai na kapsaitim blut bilong planti manmeri. Kirap long Belfast i go inap Bosnia, na long Jerusalem i go inap Johanisbek​—⁠ol man i kilim i dai planti man i no gat rong.

Planti taim ol man i kilim i dai ol narapela, maski ol i no save long ol. Ating ol i no gat rong, tasol ol i bilong “narapela lain”​—⁠em tasol. Ating ol i kilim i dai ol dispela man olsem bekim bilong pasin nogut tru dispela lain i bin mekim long lain bilong ol o ol i laik bagarapim dispela lain na pinisim olgeta. Na taim ol i pait pasin birua i go bikpela moa.

Pasin birua nogut tru i wok long go bikpela moa. Pasin birua i kamap namel long kain kain lain na skin na lotu. Olsem wanem? Pasin birua inap pinis? Bilong bekim dispela askim, yumi mas save long as bilong pasin birua, long wanem, dispela i no pasin tru bilong yumi man.

Ol i Kamapim Pasin Birua

Wanpela yangpela meri bilong Sarayevo, Bosnia, em Zlata Filipovic, em i no lain yet long pasin birua. Em i stori long pasin birua i stap namel long narapela narapela lain, na long buk bilong em, em i tok: “Mi save askim: Bilong wanem ol i pait? I gat wanem as na ol i mekim? Em asua bilong husat? Mi askim olsem, tasol i no gat bekim. . . . Namel long ol pren bilong mi, na long famili bilong mi, i gat ol man bilong Serbia na Kroesia na ol Muslim. . . . Mipela i save bung wantaim ol gutpela man, ol man nogut nogat. Na namel long ol gutpela man i gat ol Serbia na Kroesia na Muslim, na ol i stap tu namel long ol man nogut.”

Tasol planti man i bikpela pinis i gat narapela tingting. Ol i ting i gat as tru na ol i ken mekim pasin birua. Bilong wanem ol i ting olsem?

I no gat stretpela pasin. Ating as tru bilong pasin birua em pasin bilong daunim ol narapela na ol man i no mekim stretpela pasin. Baibel i tok, “Taim ol i mekim nogut long wanpela man na daunim em, maski em i gat gutpela tingting, em bai kirap mekim pasin kranki.” (Saveman 7:⁠7, NW) Taim sampela man i bagarapim na nogutim tru ol narapela, ating kwiktaim ol bai birua long ol man i daunim ol. Na planti taim ol i mekim dispela pasin birua long wanpela lain olgeta, maski dispela i no stret, o “pasin kranki.”

Ol man i no mekim stretpela pasin na dispela em i as tru bilong pasin birua, tasol i gat sampela as moa bilong pasin birua. Wanpela em pasin bilong tingting nogut long narapela lain.

Tingting nogut long narapela lain. Planti taim ol man i no save gut long wanpela lain o long ol man bilong wanpela kantri, olsem na ol i tingting nogut long ol. Ating ol i harim stori tasol, o ol i bihainim pasin birua olsem ol tumbuna bilong ol i bin mekim, o ol i kisim nogut long wanpela o tupela man bilong dispela lain, na nau ol i ting dispela lain o kantri olgeta i gat pasin nogut. Taim dispela pasin i kamap strong, nau ol man i no inap tingting stret moa. Charles Caleb Colton bilong Inglan i tok: “Yumi birua long sampela man long wanem yumi no save long ol; na yumi no save long ol long wanem yumi birua long ol.”

Ol bikman bilong politik na ol man bilong raitim buk long ol samting bilong bipo, ating ol i laik strongim dispela tingting nogut bilong helpim wok politik o wok bilong kantri bilong ol. Hitler i kain man olsem. Georg, bipo em i insait long yut grup bilong Hitler, em i tok: “Pastaim tok bilong ol Natsi i skulim mipela long birua long ol Juda, na bihain long ol Rasia, na bihain long ‘olgeta birua bilong gavman Natsi.’ Taim mi yangpela mi bilipim tok bilong ol. Bihain mi save, ol i bin giamanim mi.” Long Jemani, taim ol Natsi i bosim ol, na long ol narapela hap tu, ol man i bin tok i stret long ol i tingting nogut long ol narapela lain, long wanem, ol i mas litimapim kantri bilong ol. Dispela em i narapela as bilong pasin birua.

Litimapim kantri na lain na skin. Long buk bilong em (The Cultivation of Hatred), Peter Gay i stori long ol samting i bin kamap taim Namba Wan Pait Bilong Olgeta Hap i kirap, em i tok: “Pasin bilong litimapim kantri i bin kamap strong moa winim ol narapela pasin. Laikim kantri bilong yu na nolaik tru long ol birua bilong kantri, dispela tingting i bin strong tru long yia 1800 i go inap long yia 1900 na i kirapim ol man long pait.” Ol Jeman i pilim olsem kantri bilong ol i gutpela tru olsem na planti ol i laikim wanpela singsing bilong pait, ol i kolim “Singsing Bilong Pasin Birua.” Gay i tok, ol man bilong kirapim ol narapela long pasin birua, em ol i stap long Briten na Frans, ol i bin stori long ol soldia bilong Jemani i reipim ol meri na kilim i dai ol liklik pikinini. Siegfried Sassoon, em wanpela soldia bilong Inglan, i stori long ol bikpela tok bilong kirapim ol man bilong Briten long pait, em i tok: “I olsem yumi man i stap bilong kilim i dai ol Jeman.”

Pasin bilong litimapim wanpela lain o skin i wankain olsem pasin bilong litimapim kantri, dispela pasin inap long kamapim pasin birua long narapela lain o skin. Pasin bilong laikim ol wanpisin tasol i kirapim planti pait long Afrika na pasin birua long ol narapela lain i kamapim hevi long Wes Yurop na Not Amerika. Narapela samting i pas wantaim pasin bilong litimapim kantri na i save brukim lain, em lotu bilong ol man.

Lotu. Lotu i as bilong planti pait i kamap long graun em ol i hatwok long pinisim. Long Noten Aialan, na Midel-Is, na ol narapela hap tu, ol man i mekim pasin birua long ol man i gat narapela lotu. Tu handet yia samting bipo, Jonatan Swift bilong Inglan i tok: “Lotu bilong yumi i gat strong inap long mekim yumi i kamap birua, tasol strong bilong en i no inap mekim na bai narapela i laikim narapela.”

Long 1933, Hitler i tokim bisop bilong Osnabruk: ‘Long ol Juda, mi bihainim tasol pasin Misin Katolik i bihainim pinis inap 1,500 yia.’ Planti bikman bilong lotu long Jemani i no bin tokaut liklik long pasin nogut bilong Hitler. Long buk bilong em (A History of Christianity), Paul Johnson i tok olsem: “Misin i rausim ol Katolik sapos ol i raitim toksave olsem famili i mas kukim bodi bilong ol long paia taim ol i dai pinis, . . . tasol lotu i no tambuim ol long mekim wok long ol banis kalabus nogut.”

Sampela hetman bilong lotu i no orait tasol long pasin birua, nogat; ol i tok em i samting holi. Long 1936, taim Pait Bilong Spen i bin kirap, Pop Pius Namba 11 i tok, ol man i helpim gavman Ripablik ol i mekim ‘pasin birua tru long God olsem Satan’​—⁠em i tok olsem, maski sampela pris Katolik i helpim gavman Ripablik. Kadinal Gomá i bosim lotu long taim bilong Pait Bilong Spen, em i tok, ‘sapos i no gat pait, bai yumi no inap i stap isi gen.’

Pasin birua em lotu i as bilong en, i no laik pinis. Long 1992 wanpela nius (Human Rights Without Frontiers) i tok, pasin bilong ol bikman bilong Lotu Grik Otodoks long kirapim ol man long birua long ol Witnes Bilong Jehova, em i pasin nogut. Nius i kamapim planti stori, na wanpela em olsem: Wanpela pris Grik Otodoks i kotim tupela Witnes i gat 14 krismas. Em i tok, ‘ol i subim em long senisim lotu bilong em.’

Ol Samting Pasin Birua i Kamapim

Long olgeta hap bilong graun i no gat stretpela pasin na ol man i tingting nogut long narapela lain na litimapim kantri na lotu bilong ol, ol dispela samting i kamapim na strongim pasin birua. Olsem na ol kaikai nogut olsem kros, belhat, pait, bagarap i kamap. Tok bilong Baibel long 1 Jon 3:15 i kamapim klia olsem dispela i no liklik samting, em i tok: “Man i no laikim tru brata bilong en na i bel nogut long em, i olsem em i kilim man i dai.” Tru tumas, sapos i gat pasin birua, bel isi i no inap i stap strong​—⁠o i no gat olgeta.

Elie Wiesel i bin kisim Prais Nobel na em i bin stap long kalabus nogut bilong ol Natsi, em i tok: “Man i bin winim taim nogut i mas tokaut long samting i bin kamap . . . Yu mas givim tok lukaut long ol man bai ol i save kain samting olsem inap kamap. Birua long narapela lain, bagarapim man, mekim samting i kamap olsem god giaman​—⁠ol dispela pasin i stap yet.” Ol samting i bin kamap long taim bilong yumi i kamapim klia, pasin birua i no olsem wanpela paia i pinis nating.

Olsem wanem? Pasin birua bai pinis na i no ken i stap moa long bel bilong ol man? Pasin birua i nogut tasol, o sampela taim em i gutpela? Orait, nau yumi ken stori long dispela.