Pasin Birua Bai Pinis Long Olgeta Hap
INAP tu tausen yia bipo pasin birua i painim wanpela liklik lain. Tetulian i stori long tingting bilong ol Rom long ol Kristen bilong pastaim, olsem: “Sapos ren i no pundaun long skai, o guria i kamap, o sapos bikpela hangre o sik i kamap, wantu ol man i tok, ‘Pinisim ol Kristen na givim ol olsem kaikai long ol laion!’ ”
Maski ol man i mekim nogut long ol Kristen bilong pastaim ol i no bekim pasin nogut bilong ol man. Taim Krais Jisas i autim tok long maunten, em i tok: “Yupela i harim pinis bipo ol i bin tok olsem, ‘Yu mas laikim tru ol wantok, na yu mas bel nogut long ol birua bilong yu.’ Tasol mi tokim yupela olsem, yupela i mas laikim ol birua bilong yupela, na yupela i mas beten bai God i marimari long ol man i save mekim pasin nogut long yupela.”—Matyu 5:43, 44.
Pasin tumbuna bilong ol Juda i kamapim dispela bilip olsem i stret ol man ‘i mas bel nogut long ol birua.’ Tasol Jisas i tok yumi mas laikim ol birua, na no ken laikim ol pren tasol. Em hatwok, tasol yumi inap mekim. Taim yumi laikim birua, i no olsem yumi mas laikim olgeta samting em i mekim o olgeta pasin bilong em. Wanpela tok Grik, olsem a·gaʹpe, i stap long dispela hap bilong gutnius Matyu i raitim na dispela tok i makim man i bihainim stretpela lo taim em i mekim pasin sori. Man i bihainim dispela kain pasin sori (a·gaʹpe) em i mekim gut long narapela, maski man i bel nogut na birua long em. Long dispela rot em i bihainim pasin bilong Krais na em i daunim pasin birua. Wanpela saveman bilong tok Grik i tok: “[A·gaʹpe] i helpim yumi long winim pasin bilong kros na bel nogut, em pasin i stap long skin bilong yumi.” Tasol olsem wanem? Dispela pasin inap helpim yumi nau long taim bilong planti pasin birua?
Tru, planti manmeri i tok ol i Kristen ol i no givim bel long bihainim pasin bilong Krais. Ol lain i tok ol i Kristen i bin kamapim ol pait nogut tru long Ruanda. Wanpela sister Katolik, em Pilar Díez Espelosín, em i bin wok long Ruanda inap 20 yia i stori olsem: Wanpela man i holim spia i kam long haus lotu, na i luk olsem em i bin kilim i dai sampela long dispela spia. Sister i askim em: “Yu raun na kilim ol man, em wanem kain pasin? Yu no tingim Krais?” Man i tok em i tingim, na em i go insait long haus lotu na brukim skru na kolim kolim ol beten bilong korona. Tasol taim em i pinis, em i go bilong kilim i dai sampela moa. Sister i tok: “Dispela i kamapim klia olsem mipela i no save skulim gut ol man long tok bilong God.” Tasol maski ol i lus long mekim gutpela wok, dispela i no makim olsem tok bilong Jisas i no gat strong. Ol man i bihainim tru pasin Kristen ol inap long daunim pasin birua.
Daunim Pasin Birua Long Kalabus Nogut
Max Liebster, em wanpela Juda i winim taim nogut bilong ol Natsi. Maski insait bilong namba tu nem bilong em i olsem “laikim yu tumas,” em i bin lukim planti pasin birua. Em i stori long pasin sori na pasin birua em i bin lain long en long Jemani ol Natsi i bin bosim.
“Long yia 1930 samting, mi go bikpela klostu long taun Manhaim long Jemani. Hitler i tok olgeta Juda i man bilong kisim bikpela winmani ol i pulim long ol Jeman. Tasol papa bilong mi em i man nating bilong wokim ol su. Tasol toktok bilong ol Natsi i kirapim ol man i stap klostu long birua long mipela. Taim mi yangpela, wanpela man i holimpas mi na penim blut bilong pik long pes bilong mi. Em pasin nogut tru, tasol bihain ol samting i moa nogut i bin painim mi. Long 1939 wanpela lain polis bilong Hitler ol i kolim Gestapo i kalabusim mi na kisim olgeta samting bilong mi.
“Kirap long Janueri 1940 inap Me 1945 mi hatwok tru long stap laip long faipela banis kalabus nogut, em Saksenhausen, Neuengame, Auswis, Buna, Bukenval. Papa bilong mi tu i bin kalabus long Saksenhausen, na em i dai long taim bilong bikpela kol tru long 1940. Mi yet i bin karim bodi bilong em long ples bilong kukim skin bilong ol man, na planti daiman i hip i stap bambai ol i ken kukim skin bilong ol. Etpela long famili bilong mi i bin dai long ol kalabus nogut.
“Ol kalabusman i no laikim liklik ol polis bilong Hitler ol i kolim SS, tasol ol i nolaik tru long ol kapos. Ol kapos, em ol kalabusman i bin wok wantaim ol SS na long dispela rot ol SS i mekim gut long ol. Ol i tilim kaikai na taim ol woda i makim strafe bilong ol kalabusman ol i paitim ol. Planti taim ol i no bihainim stretpela pasin. Ating mi gat as tru long birua long ol SS na ol kapos, tasol taim mi stap kalabus mi kisim save olsem strong bilong pasin sori i winim pasin birua.
“Taim ol Witnes Bilong Jehova i stap long kalabus tingting bilong ol i no bagarap, na taim mi lukim dispela mi save bilip bilong ol i gat as long Baibel—na mi yet mi kamap wanpela Witnes. Ernst Wauer, em wanpela Witnes mi bungim long kalabus nogut bilong Neuengame, em i kirapim mi long kisim wankain tingting olsem Krais. Baibel i tok, taim ‘ol man i bin tok nogut long Krais, em i no bekim tok nogut long ol. Em i karim pen, tasol em i no tok long bagarapim ol. Em i putim em yet long han bilong God, em dispela Jas i save skelim stret olgeta samting.’ (1 Pita 2:23) Mi wok long mekim olsem tu, mi larim God i ken bekim nogut long ol, em Jas bilong olgeta man.
“Taim mi kalabus mi kisim save olsem, ol manmeri i mekim pasin nogut, planti taim ol i no gat save na ol i mekim. Planti woda bilong SS i man nogut, tasol i no olgeta—wanpela bilong ol i helpim mi na mi abrusim indai. Wanpela taim mi sik nogut tru long pekpek wara na mi no gat strong inap long lusim ples wok na wokabaut i go long kalabus. Long narapela moning ol i laik salim mi long Auswis, em ples ol i kilim ol man long ges nogut. Tasol wanpela woda SS i bin helpim mi, dispela woda i bilong wankain hap long Jemani olsem mi yet. Em i stretim rot na bai mi ken wok long ples kaikai bilong ol SS. Long dispela wok mi inap kisim liklik malolo na kamap strong gen. Wanpela taim em i tokim mi: ‘Max, mi pilim olsem mi stap long wanpela tren i spit nogut tru na i no gat boskru. Sapos mi kalap i go daun bai mi dai. Sapos mi stap tren bai bam na mi bai bagarap!’
“Olsem mi yet, ol dispela lain tu i laik narapela i mas laikim ol. Pasin sori na bilip bilong mi long God i bin helpim mi long winim ol hevi na pret bilong olgeta de long ol i laik kilim mi i dai. Mi no abrusim olgeta bagarap, tasol tingting na bel bilong mi i no bagarap tumas.”
Gutpela pasin Max i mekim long nau 50 yia bihain i kamapim klia tok bilong em i tru. Dispela samting i no bin painim Max tasol. Em i laik bihainim pasin bilong Krais, olsem na em i gat as tru long lusim pasin birua. Ol narapela i bin larim Baibel i stiaim laip bilong ol, ol i bin mekim wankain pasin. Simone, em wanpela Witnes bilong Frans, em i stori long olsem wanem em i bin lain long pasin sori.
“Mama bilong mi Emma, em i kamap Witnes paslain liklik long namba tu pait bilong olgeta hap, em i tokim mi, planti manmeri i mekim pasin nogut, long wanem, ol i no gat save na ol i mekim. Mama i tok, sapos yumi bekim pasin birua long ol bai yumi no Kristen tru, long wanem, Jisas i tok yumi mas laikim ol birua bilong yumi na beten bilong helpim ol man i mekim nogut long yumi.—Matyu 5:44.
“Mi tingim wanpela samting i bin kamap na i traim mi tru long dispela samting. Taim ol Natsi i bosim Frans, Mama i kisim planti hevi long rot bilong wanpela meri i stap klostu. Em i kotim Mama long polis Gestapo, na ol i putim Mama inap tupela yia long kalabus nogut long Jemani, na klostu em i bin dai. Taim pait i pinis, ol polis bilong Frans i laik Mama i sainim wanpela pepa i tok dispela meri em i bin wok wantaim ol Jeman. Tasol mama i no mekim, em i tokim polis, ‘God em i Jas na em i bekim gutpela pasin na pasin nogut bilong ol man.’ Sampela yia bihain dispela meri i kisim sik kensa na marasin i no inap helpim em. Mama i no amamas hevi i painim em, nogat, em i lusim planti aua bilong lukautim na helpim dispela meri inap long em i dai. Mi no inap lusim tingting—pasin sori i bin daunim tru pasin birua.”
Dispela tupela stori i kamapim klia strong bilong pasin sori, maski ol man i mekim pasin i no stret. Tasol Baibel yet i tok, i gat ‘taim bilong laikim narapela man na taim bilong no laikim em.’ (Saveman 3:1, 8) Dispela tok i tru olsem wanem?
Samting Yu Mas Birua Long En
God i no tambuim olgeta pasin birua. Baibel i tok long Krais Jisas olsem: “Yu save laikim stretpela pasin, na yu no laikim tru pasin nogut.” (Hibru 1:9) Tasol pasin bilong nolaik tru long pasin nogut i narapela kain long pasin bilong nolaik tru long man i mekim pasin nogut.
Jisas i makim gut tru stretpela tingting long mekim pasin sori na pasin bilong nolaik tru long samting. Jisas i nolaik tru long pasin giaman, tasol em i bin wok long helpim ol man bilong giaman long senisim pasin bilong ol. (Matyu 23:27, 28; Luk 7:36-50) Em i no laikim pait, tasol em i beten bilong helpim ol man i kilim em i dai. (Matyu 26:52; Luk 23:34) Na maski ol man i birua nating long em, em i lusim laip bilong em bilong givim laip long ol man. (Jon 6:33, 51; 15:18, 25) Em i makim gut tru pasin sori na pasin bilong nolaik long samting, em yumi ken bihainim.
Ating taim yumi lukim pasin i no stret bai yumi kros, wankain olsem Jisas. (Luk 19:45, 46) Tasol God i no orait long ol Kristen yet i ken bekim pasin nogut. Pol i tokim ol Kristen long Rom: “Yupela i no ken bekim pasin nogut long ol. Nogat. Oltaim yupela i mas tingting long mekim pasin i gutpela long ai bilong olgeta man. Yupela yet i no ken tingting long kros . . . Yu no ken larim pasin nogut i winim yu. Nogat. Yu mas mekim gutpela pasin na bai yu daunim pasin nogut.” (Rom 12:17-21) Sapos yumi yet i sakim pasin birua o yumi no bekim rong nau pasin sori i win.
Taim i No Gat Pasin Birua
Bilong pinisim pasin birua long olgeta hap bilong graun planti milion manmeri i mas senisim tru tingting bilong ol. Olsem wanem dispela samting inap kamap? Profesa Ervin Staub i kirapim ol man olsem: “Yumi no save tingim tumas ol man yumi mekim nogut long ol na yumi tingim tru ol man yumi helpim ol. Taim yumi tingim moa ol man yumi save helpim ol, bai yumi amamas long pasin yumi bin mekim, na tu yumi bai save yumi kisim pasin bilong tingim na helpim ol narapela. Wanpela mak yumi mas winim, em olsem, yumi mas kamapim ol lain man i save givim bel tru long helpim ol narapela.”—Buk The Roots of Evil.
Dispela tok i makim olsem yumi mas kamapim wanpela lain man i helpim ol narapela, na long dispela rot ol i lain long laikim ol, na nau pasin birua bai pinis; ol bai kamap wanpela lain i no mekim moa pasin birua i kamap long pasin bilong litimapim kantri o lain na pasin bilong tingting nogut long ol narapela. Olsem wanem? Wanpela lain olsem i stap? Kaunim stori bilong wanpela man em i bin stap long taim gavman bilong Saina i laik senisim pasin bilong ol man, na em i stap na i lukim pasin birua.
“Taim gavman i laik senisim pasin bilong ol man, ol i skulim mipela long no ken surik long daunim ol lain i gat namba na planti mani. Pasin birua i bin bosim tingting bilong ol man. Mi bihainim ol yangpela i helpim gavman komyunis, ol i kolim mipela Ret Gat. Mi wok long painim ol man i no wanbel long gavman komyunis—maski ol i insait long famili bilong mi yet. Na maski mi yangpela, mi go wantaim ol insait long haus bilong ol man bilong painim ol samting i makim olsem ol i birua long gavman komyunis. Mi go pas long wanpela bung bilong kotim wanpela man i birua long gavman komyunis. Sampela taim kot bilong ol man i kamap long wanem sampela i no laikim ol; na i no olsem ol i bin birua tru long gavman.
“Mi lukim ol i paitim planti lain—ol yangpela na lapun, man na meri—na pasin bilong paitim ol i go nogut moa. Wanpela tisa bilong mi long skul, em i gutpela man. Ol i pasim em na pulim em raun long taun olsem wanpela man nogut. Tupela mun bihain ol i painim narapela gutpela tisa bilong skul bilong mi long wara Sujo, na em i dai pinis. Na ol i subim tisa i bin skulim mi long tok Inglis long hangamapim em yet na em i dai. Mi kirap nogut na tingting bilong mi i paul. Ol dispela tisa i gutpela lain. I no stret ol i mekim dispela pasin long ol! Olsem na mi no bung moa wantaim ol Ret Gat na mi lusim ol olgeta.
“Mi no ting dispela kain pasin birua i bin kamap long Saina tasol. Nogat. Kirap long yia 1900 i kam inap nau pasin birua na pait i kamap long planti hap. Tasol mi bilip tru pasin sori inap daunim pasin birua. Mi yet mi lukim dispela samting. Taim mi kirap long bung wantaim ol Witnes Bilong Jehova mi kirap nogut long gutpela pasin sori ol i mekim long ol manmeri maski ol i bilong wanem lain o sindaun bilong ol i narapela kain. Mi wetim tru dispela taim Baibel i promis long en, taim olgeta man i lain pinis long laikim tru ol narapela.”
Tru tumas, pasin bilong ol Witnes Bilong Jehova i stap long olgeta hap i kamapim long ples klia olsem: I gat rot bilong pinisim pasin birua. Maski ol Witnes i bilong wanem lain ol i wok strong long rausim pasin bilong tingting nogut long narapela lain na stap gut wantaim ol. Ol i strong long rausim olgeta pasin bilong tingim lain na skin na kantri. Ol i givim bel tru long bihainim pasin sori olsem Krais Jisas na dispela i wanpela as na ol i stap gut wantaim. Narapela as em olsem, ol i wetim Kingdom bilong God bai pinisim ol pasin i no stret ol man i mekim long ol.
Kingdom bilong God em i rot tru bilong kamapim taim i no gat pasin birua long en, long dispela taim pasin nogut bai pinis olgeta. Baibel i kolim dispela gavman i stap long heven olsem “nupela skai” em bai pinisim olgeta pasin i no stret. Em bai bosim “nupela graun,” em ol manmeri i lain pinis long laikim tru ol narapela. (2 Pita 3:13; Aisaia 54:13) Nau ol i kirap pinis long lain long dispela pasin, olsem stori bilong Max na Simone na planti ol narapela i kamapim. Dispela i makim bikpela wok bai kamap long olgeta hap bilong graun bilong pinisim tru pasin birua wantaim olgeta as bilong dispela pasin.
Long maus bilong profet Aisaia, Jehova i tokaut long samting bai kamap: “Long olgeta ples antap long maunten bilong Bikpela, olgeta samting bai i stap gut wantaim. Bai i no gat wanpela i mekim nogut long narapela, long wanem, olgeta samting long graun bai i save tru long Bikpela. Dispela save bai inapim olgeta hap graun olsem solwara i inapim mak bilong en olgeta.” (Aisaia 11:9) God yet bai pinisim pasin birua. Na taim bilong laikim tru ol narapela bai kamap.
[Ol Piksa long pes 7]
Ol Natsi i katim namba i makim kalabusman long skin bilong han sut bilong Max Liebster
[Piksa long pes 8]
Klostu nau pasin birua bai pinis