Gamaliel—Em i Bin Skulim Sol Bilong Taun Tarsus

BIKPELA lain i sanap na ol i pasim maus i stap. Sampela minit paslain long dispela, klostu ol i kilim i dai aposel Pol, em ol man i save kolim em tu olsem Sol bilong taun Tarsus. Taim dispela bikpela lain i laik bagarapim Pol, ol soldia bilong Rom i kam helpim em, na nau em i sanap long wanpela lata klostu long haus lotu long Jerusalem.

Pol i meknaisim han na bai ol manmeri i ken pasim maus, na em i kirap toktok long ol long tok Hibru. Em i tok: “Ol brata na ol papa, yupela harim. Nau mi laik tokaut klia long yupela . . . Mi wanpela Juda. Mama bilong mi i bin karim mi long taun Tarsus long distrik Silisia, tasol mi kamap bikpela long dispela taun hia. Mi sumatin bilong Gamaliel, na em i bin skulim mi gut tru long olgeta lo bilong ol tumbuna bilong yumi. Na mi bin wok hat tru long strongim ol pasin God i laikim, wankain olsem yupela i mekim nau.”​—⁠Aposel 22:​1-3.

Ol dispela manmeri i laik kilim Pol i dai, olsem na taim Pol i kirapim tok bilong helpim em long kot, bilong wanem em i tok Gamaliel i bin skulim em? Gamaliel em i husat? Ol man i kisim wanem kain skul long em? Ol skul Sol i bin kisim long Gamaliel, dispela i bin stiaim tingting bilong em taim em i kamap Kristen na kamap aposel Pol, o olsem wanem?

Gamaliel Em i Husat?

Gamaliel em wanpela Farisi i gat nem. Em i bubu pikinini bilong Hilel Namba Wan, em i bin kamapim wanpela bilong tupela bikpela tingting insait long lotu Juda bilong ol Farisi.a Ol i ting pasin bilong Hilel long skulim ol man i winim pasin bilong Samai​—⁠olsem Hilel i isi liklik long ol. Bihain long taim haus lotu bilong Jerusalem i bagarap pinis long yia 70 C.E., ol Juda i laikim Bet Hilel (Lain Bilong Hilel), winim Bet Samai (Lain Bilong Samai). Lotu Juda i kisim ol tingting bilong Lain Bilong Hilel, long wanem, taim haus lotu bilong Jerusalem i bagarap, olgeta narapela liklik lain bilong lotu insait long lotu Juda ol i pinis. Planti tok bilong Bet Hilel i as bilong lo Juda i stap long Misna, em i as bilong Talmut, na ating Gamaliel i mekim na ol tok na tingting bilong Bet Hilel i gat strong insait long lotu Juda.

Gamaliel i gat biknem tru namel long ol man, olsem na em i namba wan man bilong kisim nem olsem raban, em wanpela biknem i winim nem rabai. Gamaliel i kamap wanpela man em ol man i litimapim tru nem bilong em. Olsem na Misna i stori long em olsem: ‘Taim Raban Gamaliel i dai, biknem bilong Tora i pinis, na klinpela pasin na pasin santu i pinis.’​—⁠Sotah 9:​15.

Gamaliel i Skulim Em Olsem Wanem?

Aposel Pol i bin tokim dispela bikpela lain long Jerusalem olsem em i wanpela “sumatin bilong Gamaliel.” Orait, em i mas mekim wanem bilong i stap disaipel bilong wanpela tisa kain olsem Gamaliel?

Profesa Dov Zlotnick bilong wanpela bikpela skul bilong lotu Juda long Amerika (Jewish Theological Seminary) em i tok: ‘Bilong sumatin i ken kisim stret lo ol i kisim long maus bilong ol tumbuna na bai em i ken bilip long en, tisa i mas mekim gut wok bilong em long skulim sumatin long lo, na sumatin i mas givim bel tru long lainim. Olsem na ol i save kirapim ol sumatin long sindaun klostu long lek bilong ol tisa na ol i mas “hangre tru long kisim ol tok bilong ol.” ’​—⁠Avot 1:​4, Misna.

Long buk bilong em (A History of the Jewish People in the Time of Jesus Christ), Emil Schürer i givim sampela save long yumi long pasin bilong ol tisa rabai long skulim man long taim bilong ol aposel. Em i tok: “Ol Rabai i gat biknem, ol i save bungim planti yangpela man ol i laik kisim skul, bambai ol i ken save gut long ol planti planti ‘lo ol i bin kisim long maus bilong ol tumbuna,’ i bruk long ol kain kain lo. . . . Ol i mas lain lain oltaim long wokim gut tingting na tingim gut ol tok. . . . Tisa i givim sampela askim long ol long ol samting bilong lo, na em i larim ol i bekim, o em yet i bekim. Na ol sumatin inap givim sampela askim long tisa.”

Long tingting bilong ol rabai, ol sumatin i mas strong long winim mak i antap tru​—⁠ol i no ken tingting long kisim mak i gutpela liklik tasol. Ol sumatin i kisim skul long ol kain tisa olsem, ol i kisim tok lukaut olsem: “Husat man i lusim tingting long wanpela hap tasol bilong olgeta tok em i bin lainim​—⁠Buk Bilong God i tok em inap i dai long dispela.” (Avot 3:⁠8) Taim ol i laik litimapim tru nem bilong wanpela sumatin, ol i save tok em i kain olsem “wanpela hul wara ol i simenim gut insait na i no gat wanpela liklik hap wara i lus.” (Avot 2:⁠8) Pol, long dispela taim ol i save kolim nem Hibru bilong em, olsem Sol bilong taun Tarsus, em i bin kisim dispela kain strongpela skul long Gamaliel.

Ol Tok Gamaliel i Skulim Ol Long En

Gamaliel i bihainim tok ol Farisi i skulim ol man long en, na em i laik kamapim strong pasin bilong bilip long lo em ol i bin kisim long maus bilong ol tumbuna. Olsem na em i strong long kamapim ol tok bilong ol rabai na em i no tingim tumas tok bilong Baibel. (Matyu 15:​3-9) Misna i kamapim wanpela tok bilong Gamaliel, olsem: “Kisim wanpela tisa bilong yu [wanpela rabai] na bai yu no gat tupela tingting moa, long wanem, yu no ken mekim nating long givim namba ten hap na yu popaia na winim dispela skel.” (Avot 1:​16) Insait bilong dispela tok i olsem: Taim Ol Skripsa Hibru i no tokaut stret long samting man i mas mekim, em i no ken wokim tingting bilong em yet o bihainim maus bilong bel na bai em i ken pasim tok long bel long samting em bai mekim, nogat. Em i mas i go na painim wanpela rabai i gat gutpela save na em yet bai skelim na tokim em long ol samting em i mas mekim. Gamaliel i ting, long dispela rot tasol ol man inap abrusim pasin bilong mekim sin.​—⁠Skelim wantaim Rom 14:​1-​12.

Tasol Gamaliel i gat nem olsem man i save isi liklik long ol man, na ol lo bilong em bilong lotu i no strong tumas. Olsem: Em i tingim gut ol meri na em i putim lo olsem em bai “larim meri marit i ken marit gen sapos i gat wanpela witnes tasol i tokaut long kot [olsem man bilong em i dai pinis].” (Yevamot 16:7, Misna) Na bilong helpim ol meri i bin katim marit, Gamaliel i putim sampela tambu long givim wanpela pas bilong katim marit.

Dispela pasin bilong Gamaliel i kamap klia tu long ol samting em i bin mekim long ol disaipel bilong Krais Jisas. Buk Aposel i stori long taim ol aposel bilong Jisas i autim tok na sampela hetman bilong lain Juda i holim ol na i laik painim rot bilong kilim ol i dai. Orait nau “wanpela kaunsil em i sanap. Em i wanpela Farisi, na nem bilong en Gamaliel. Em i tisa bilong lo, na olgeta manmeri i save litimapim nem bilong em. Em i tokim ol man long kisim ol aposel i go i stap ausait long sotpela taim liklik. Ol i go ausait pinis, orait Gamaliel i tokim ol arapela kaunsil olsem, ‘Yupela man bilong Israel, sapos yupela i laik mekim wanpela samting long ol dispela man, mobeta yupela i tingting gut pastaim. . . . Mi tokim yupela, yupela i no ken mekim wanpela samting long ol dispela man. Nogat. Yupela i mas larim ol i stap. . . . Nogut yupela i pait long God!’ ” Ol kaunsil i bihainim tok bilong Gamaliel na ol i lusim ol aposel i go.​—⁠Aposel 5:​34-​40.

Dispela i Mekim Wanem Long Pol?

Pol i bin kisim skul long wanpela bikpela tisa rabai bilong taim bilong ol aposel, em i winim planti ol narapela tisa rabai long dispela taim. Taim Pol i kamapim nem bilong Gamaliel, ating dispela bikpela lain manmeri long Jerusalem i kirap na putim gut yau long tok bilong Pol. Tasol em i tokim ol long wanpela Tisa i winim tru Gamaliel​—⁠em Mesaia Jisas. Pol i givim tok long ol olsem wanpela disaipel bilong Jisas​—⁠i no wanpela disaipel bilong Gamaliel.​—⁠Aposel 22:​4-​21.

Olsem wanem? Dispela skul Pol i bin kisim long Gamaliel, em i bin stiaim tingting bilong Pol taim em i skulim ol man olsem wanpela Kristen? Em i bin kisim strongpela skul long Buk Bilong God na lo bilong ol Juda, na ating em inap mekim wok long dispela save taim em i mekim wok olsem tisa Kristen. Tasol ol pas bilong Pol long Baibel em spirit holi i stiaim em long raitim, ol i kamapim klia olsem Pol i sakim ol as bilip bilong Gamaliel i olsem bilip bilong ol Farisi. Pol i no laik stiaim ol wantok Juda na ol narapela man i go long ol rabai bilong lotu Juda o long ol tok bilong ol man​—⁠em i laik stiaim ol i go long Krais Jisas.​—⁠Rom 10:​1-4.

Sapos Pol i wok yet long i stap disaipel bilong Gamaliel, em bai i gat bikpela nem tru. Ol narapela wanlain bilong Gamaliel i bin insait long ol samting i kamapim sampela senis insait long lotu Juda long bihain. Olsem: Pikinini man bilong Gamaliel, em Simeon​—⁠ating em i wanskul bilong Pol​—⁠em i bin insait tru long ol samting i kirapim ol Juda long bikhet na pait long Rom. Taim bikpela haus lotu i bagarap pinis, bubu pikinini bilong Gamaliel, em Gamaliel Namba 2, em i kamapim bek namba, o strong, bilong Kaunsil long bosim ol Juda, na em i putim haus kot bilong en long ples Jabne. Bubu pikinini bilong Gamaliel Namba 2, em Juda Ha-Nasi, em i bin bungim ol rait i gat ol bilip na lo bilong ol Juda na em i kamapim Misna, na dispela Misna i kamap olsem as bilong ol bilip na lo bilong ol Juda i kam inap long nau.

Sol bilong taun Tarsus em i wanpela sumatin bilong Gamaliel, olsem na ating em inap kamap wanpela bikman insait long lotu Juda. Tasol Pol i tok long dispela kain wok olsem: “Sapos mi bihainim rot bilong dispela ol samting bilong bodi, orait mi bai winim tru ol arapela man. Tasol mi lukim olgeta dispela samting i olsem samting nating, na mi bihainim rot bilong Krais. Mi no tok long ol dispela samting bilong ol Juda tasol. Nogat. Mi save long Krais Jisas, em i Bikpela bilong mi, na mi lukim dispela save tasol em i samting tru, na olgeta gutpela samting bilong dispela graun ol i olsem pipia nating. Mi laik bihainim Krais tasol, na mi lusim pinis olgeta arapela samting, bai mi ken holimpas Krais.”​—⁠Filipai 3:​7, 8.

Pol i givim baksait long wok bilong em olsem Farisi, na em i kamap wanpela disaipel bilong Krais Jisas, na long dispela rot em i bihainim tok bilong tisa bilong em bilong pastaim, em i bin tok, yumi mas was gut, nogut yumi “pait long God!” Pol i lusim pasin bilong em long mekim nogut long ol disaipel bilong Jisas, na long dispela rot em i lusim pasin bilong pait long God. Em i kamap wanpela disaipel bilong Krais, olsem na em i kamap wanpela “wanwok bilong God.”​—⁠1 Korin 3:⁠9.

Long taim bilong yumi, ol Witnes Bilong Jehova i wok strong long autim yet tok bilong lotu Kristen tru. Planti bilong ol i bin mekim sampela bikpela senis tru long i stap bilong ol, olsem Pol i bin mekim. Na sampela ol i bin lusim sampela wok mani ol inap kisim bikpela mani long en, bambai ol i ken mekim bikpela wok moa long autim tok bilong Kingdom, em i wanpela wok tru “God yet i kirapim.” (Aposel 5:39) Ol i amamas tru long ol i bin bihainim pasin bilong Pol na ol i no bihainim pasin bilong tisa bilong Pol bilong pastaim, em Gamaliel.

[Futnot]

[Piksa long pes 28]

Taim Sol bilong taun Tarsus i kamap aposel Pol, em i autim gutnius long ol manmeri bilong olgeta lain