Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • w97 11/15 p. 25-28
  • Misna na Lo God i Givim Long Moses

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Misna na Lo God i Givim Long Moses
  • Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1997
  • Ol Liklik Het Tok
  • Wankain Infomesen
  • Lotu Juda i No Gat Tempel
  • Lo Bilong Maus
  • Bilong Wokim Misna
  • Lo Bilong Maus—Bilong Wanem Ol i Raitim?
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1999
  • Talmut Em i Wanem Samting?
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1998
  • Lo Paslain Long Taim Bilong Krais
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1996
  • Stretpela Pasin i No Kamap Long Lo Ol i Kisim Long Maus Bilong Ol Tumbuna
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1991
Lukim Moa
Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1997
w97 11/15 p. 25-28

Misna na Lo God i Givim Long Moses

“PASTAIM i olsem mipela i kam insait long wanpela tok em longtaim pinis ol man i bin mekim long ol samting mipela i no inap kisim gut as bilong en . . . Mipela . . . i pilim olsem mipela i stap long rum bilong ol pasindia long wanpela ples balus i stap longwe na mipela i wetim balus. Mipela i kisim gut ol wan wan tok ol manmeri i mekim, tasol mipela i no save gut long insait tru bilong ol dispela tok na long ol samting ol dispela man i tingting planti long en, na bikpela samting tru, mipela i no klia gut long as na nek bilong ol i makim olsem taim i sot pinis.” Wanpela saveman bilong lain Juda, em Jacob Neusner, em i stori olsem long ol man i bin kaunim buk Misna long namba wan taim. Neusner i tok moa: “Kirap bilong Misna i no kamapim klia ol tok. Na ol tok bilong Misna i pinis wantu tasol.”

Long wanpela buk (A History of Judaism), Daniel Jeremy Silver i tok, Misna i kamapim “ol bikpela tok bilong bilip bilong ol tisa bilong lotu Juda.” Na em i tok moa: “Mishnah i senisim Baibel olsem nambawan buk bilong givim skul long ol Juda.” Tasol wanem samting i mekim na wanpela buk i no save kamapim klia ol tok em i bin kamap wanpela bikpela samting tru?

Hap bekim bilong dispela askim i stap long wanpela tok bilong Misna yet, olsem: “Moses i kisim Tora long Sainai na em i givim long Josua, na Josua i givim long ol elda, na ol elda i givim long ol profet. Na ol profet i givim long ol man bilong nambawan kaunsil.” (Avot 1:⁠1) Misna i tok em i kamapim sampela tok Moses i bin kisim long maunten Sainai—em wanpela hap bilong Lo God i bin givim long ol Israel na Moses i no bin raitim. Ol i bin ting ol man bilong dispela nambawan kaunsil ol i bilong wanpela lain saveman, na ol tok ol i bin kisim long maus bilong ol man, ol i givim long ol nupela lain saveman i kamap, i go i go olsem, na bihain ol i bin raitim long Misna. Tasol olsem wanem? Tru dispela samting i bin kamap olsem? Husat tru i bin raitim Misna? Bilong wanem ol i raitim? Ol i kisim ol tok bilong en long Moses long Sainai? Ol tok bilong en inap helpim yumi long nau?

Lotu Juda i No Gat Tempel

Taim God i kirapim ol man long raitim Baibel, ol man i save bilip long Lo Bilong Moses, em ol lo God i bin givim long Moses na em i bin raitim—tasol ol i no bilip olsem God i bin givim sampela lo long ol man em ol i no bin raitim, em ol i kolim lo bilong maus.a (Kisim Bek 34:27) Planti handet yia bihain wanpela lain insait long lotu Juda, em ol Farisi, ol i kamapim dispela tingting olsem God i bin givim lo bilong maus long ol man. Long taim bilong ol aposel, ol Sadyusi na sampela narapela Juda ol i sakim dispela tok em Baibel i no as bilong en. Tempel long Jerusalem i stap yet olsem ples ol Juda i save bung long en bilong lotu long God, olsem na lo bilong maus i stap olsem nambatu samting tasol. Pasin bilong go long tempel na lotu long God, dispela i save bosim i stap bilong olgeta Juda na i helpim ol long i stap strong.

Tasol long yia 70 C.E., bikpela hevi bilong lotu i painim lain Juda. Ol ami bilong Rom i bagarapim Jerusalem, na winim wan milion Juda i bagarap. Tempel, em ples ol Juda i bung long en bilong lotuim God, i no stap moa. Ol i no inap bihainim moa Lo Bilong Moses, long wanem, ol i no gat rot moa long mekim ol ofa na wok pris long tempel. Nambawan as ston bilong lotu Juda em i no stap moa. Saveman bilong Talmut, em Adin Steinsaltz, i tok: “Dispela bagarap . . . long yia 70 C.E. i mekim na ol man i mas hariap na wokim gen sindaun bilong ol long ol samting bilong lotu.” Na tru tumas, ol i bin mekim olsem.

Tasol taim tempel i no bagarap yet, Yohanan Ben Sakai, em i gat nem insait long lain disaipel bilong wanpela bikman bilong ol Farisi, em Hilel, em i kisim tok orait long Vespesian (bihain liklik em i kamap king) na bai nambawan kaunsil na ples bilong ol Juda long mekim lotu i no ken stap moa long Jerusalem​—⁠em i mas kamap long Yavna. Steinsaltz i tok, bihain long Jerusalem i bagarap, Yohanan Ben Sakai “i kisim wok bilong kamapim wanpela nupela ples bung bilong ol manmeri, na helpim ol long lain long ol nupela samting bilong lotu ol i mas givim bel long en​—⁠Tempel i no stap moa na ol i mas lukluk i go long narapela samting.” Dispela nupela samting em lo bilong maus.

Tempel i bagarap, na ol Sadyusi na ol narapela liklik lain i bin kamap insait long lotu Juda ol i no tokaut long narapela samting ol man inap givim bel long en. Ol Farisi i kamap olsem nambawan strongpela lain insait long lotu Juda, na ol narapela lain bilong lotu Juda ol i go insait long ol na ol i kamap olsem wanpela lain. Ol i laik kamapim pasin wanbel, olsem na ol tisa bilong lotu Juda i lusim dispela nem Farisi, long wanem, taim ol man i harim dispela nem ol i tingim lotu i bin bruk bruk long planti lain na i laik pait long gavman. Ol i kisim nem rabai tasol, olsem “ol saveman bilong Israel.” Ol dispela saveman i bin kamapim sampela bilip bambai ol i ken i stap olsem wanpela haus bilong putim lo bilong maus insait long en. Bai em i kamap olsem wanpela haus long spirit em ol man i no inap bagarapim olsem ol i bin bagarapim tempel.

Lo Bilong Maus

Maski skul bilong ol rabai long Yavna (40 kilomita long hap wes bilong Jerusalem) i bin kamap nambawan ples bilong mekim lotu, sampela narapela skul bilong lainim ol man long lo bilong maus ol i kamap nabaut nabaut long hap bilong Israel, na long ol longwe hap olsem Babilon na Rom tu. Tasol dispela i kamapim wanpela hevi. Steinsaltz i tok: “Taim olgeta saveman i bung wantaim na wanpela lain [long Jerusalem] i lukautim nambawan bikpela wok bilong skulim ol man, ol i stap wanbel long bihainim ol tok ol i bin kisim long ol man. Tasol ol tisa i kamap planti tumas na ol i kamapim ol narapela narapela skul . . . , olsem na dispela i kamapim planti kain kain tok.”

Ol tisa bilong lo bilong maus ol i kisim nem olsem Tanaim, na dispela tok i kam long wanpela tok Aram, insait bilong en em “skulim man,” “kolim gen,” o “stadi.” Dispela i makim pasin bilong ol long lainim lo bilong maus na pasin bilong skulim ol narapela long en​—⁠ol i save kolim kolim ol lo planti taim na ol i wok long holim long tingting. Bilong helpim ol long lainim ol lo bilong maus ol i bin kisim long ol lain bilong bipo, ol i sotim olgeta wan wan lo. Sapos ol inap sotim tru, em i gutpela. Ol i laik wokim olsem wanpela song na planti taim ol i kolim ol tok olsem ol i mekim singsing em nek bilong en i gat wanpela krai tasol, o ol i mekim olsem singsing tru. Tasol ol i no bin stretim gut ol dispela lo, na ol lo ol narapela narapela tisa i lainim ol man long en ol i narapela narapela kain.

Akiba ben Josep (50-​135 C.E. samting) em i namba wan rabai bilong stretim ol planti kain kain lo ol man i bin kisim long maus bilong ol lain bilong bipo. Steinsaltz i stori long em olsem: “Ol wanlain bilong em ol i tok piksa olsem, wok bilong em i kain olsem wok bilong wanpela wokman em i go long gaden na wanem wanem kaikai em inap painim em i hipim i go insait long basket bilong em; orait nau em i go bek long haus na em i skelim ol dispela kaikai, na ol kaikai i wankain em i stretim na bungim wantaim. Akiba i bin stadi long planti kain kain tok na em i skelim ol tok i wankain na bungim wantaim.”

Inap olsem 60 yia bihain long Jerusalem i bagarap, Bar Kokba i kirapim ol Juda long bikhet na pait long Rom​—⁠em namba tu taim ol i bin mekim bikpela pait olsem. Dispela i mekim na bagarap i kamap gen. Akiba na planti disaipel bilong em ol i kisim bagarap wantaim wan milion ol narapela Juda. Nau ol i no inap tingting long wokim gen tempel, long wanem, King Hadrian bilong Rom i no larim ol Juda i go long Jerusalem​—⁠long de bilong tingim bagarap bilong tempel, long dispela de tasol ol inap.

Ol Tanaim i stap bihain long taim bilong Akiba ol i no bin lukim tempel long Jerusalem. Tasol ol i stadi long lo bilong maus ol i bin kisim long ol lain bilong bipo, na dispela i kamap olsem “tempel,” o ples lotu, bilong ol. Akiba na ol disaipel bilong em ol i kirapim wok bilong stretim na strongim bilip bilong lo bilong maus, na laspela bilong ol Tanaim, em Juda ha-Nasi, em tu i kisim dispela wok.

Bilong Wokim Misna

Juda ha-Nasi em i wanpela tumbuna pikinini bilong Hilel na Gamaliel.b Mama bilong em i karim em long taim Bar Kokba i bikhet na mekim pait, na long yia 200 C.E. samting em i kamap hetman bilong ol Juda long Israel. Insait bilong dispela biknem ha-Nasi em “pikinini bilong king,” na dispela i makim olsem em i stap wanpela bikman long ai bilong ol wanlain Juda bilong em. Planti taim ol i kolim em Rabai tasol. Juda ha-Nasi i stap bos bilong nambawan kaunsil wantaim wanpela skul em i bin kamapim​—⁠pastaim long Bet Siarim na bihain long Seforis long Galili.

Juda ha-Nasi i save olsem sapos bihain ol Juda i pait wantaim Rom, dispela inap bagarapim rot bilong givim lo bilong maus long ol lain i kamap bihain, olsem na em i tingting strong long stretim gut dispela lo na bai em i no ken lus. Em i singautim ol sumatin i gat bikpela save long kam bung long dispela skul bilong em. Ol i skelim gut olgeta tok bilong dispela lo bilong maus. Ol i sotim ol bikpela tok bilong en, na ol i mekim i kamap olsem song bilong ol Hibru.

Ol i stretim ol dispela tok na brukim long 6-pela bikpela hap. Juda i brukim ol dispela hap long 63 stori. Em nau, dispela haus bilong spirit em i sanap pinis. I kam inap long dispela taim, ol man i bin kisim ol dispela lo long rot bilong maus. Tasol bilong lukautim gut dispela lo, nau ol i kirap na raitim olgeta dispela tok. Ol i raitim dispela lo bilong maus long wanpela buk ol i kolim Misna. Dispela nem Misna i kam long wanpela tok Hibru sha·nahʹ, insait bilong en em “kolim gen,” “stadi,” o “skulim man.” Dispela tok i wankain olsem wanpela tok Aram, em tenaʼʹ, em ol i bin kisim tok tan·na·ʼimʹ long en, em nem bilong ol tisa bilong Misna.

Wok bilong Misna i no bilong kamapim wanpela lista bilong ol bikpela lo bilong ol Juda. Em i stori long ol samting em lo i no kamapim​—⁠ol man i wokim Misna ol i ting olsem man i kaunim Misna em i save pinis long ol bikpela as lo. Misna i kolim gen ol samting ol man i bin toktok na skul long en long ol skul bilong ol rabai long taim bilong Juda ha-Nasi. Wok bilong Misna i bilong kamapim ol bikpela tok tasol bilong lo bilong maus, olsem bun bilong haus, bambai ol narapela i ken skruim sampela tok moa long en.

Misna i no kamapim ol tok Moses i kisim long maunten Sainai, tasol em i helpim yumi long save olsem wanem lo bilong maus i bin kamap, em wanpela tingting ol Farisi i bin kamapim. Ol tok bilong Misna i kamapim klia liklik sampela tok i stap long Ol Skripsa Grik na sampela tok Jisas i bin mekim wantaim ol Farisi. Tasol yumi mas was gut, long wanem, sampela tingting i stap long Misna i kamapim tingting bilong ol Juda kirap long yia 100 C.E. samting na i kam. Misna i stap namel long taim bilong wokim namba tu tempel na taim ol i kamapim Talmut.

[Ol Futnot]

a Sapos yu laik kisim sampela save moa long dispela samting, lukim pes 8-11 bilong buklet Will There Ever Be a World Without War? (tok Inglis), em Sosaiti Wastaua bilong Nu Yok i wokim.

b Lukim stori “Gamaliel​—⁠Em i Bin Skulim Sol Bilong Taun Tarsus,” long Wastaua bilong Julai 15, 1996.

[Blok long pes 26]

Ol Hap Bilong Misna

I gat 6-pela bikpela hap bilong Misna. Insait long ol dispela hap i gat 63 liklik hap, olsem buk, em ol i brukim long ol sapta na mishnayot, o paragraf (i no ol ves).

1. Seraim (Ol Lo Bilong Wok Gaden)

Dispela hap i stori long ol beten ol i mekim long kaikai na long ol wok gaden. Ol i kamapim sampela lo i stori long wok bilong tilim olgeta samting i go long 10-pela hap na givim wanpela hap bilong helpim lotu, na wok gaden, na ol kaikai bilong ol pris, na ol Israel i mas larim hap kaikai i stap long gaden bilong ol rabisman i ken kisim, na ol yia bilong Sabat.

2. Moed (Ol De Holi, Ol Bikpela De Bilong Lotu)

Dispela hap i stori long ol lo bilong Sabat, Bikpela De Bilong God i Tekewe Sin Bilong Ol Manmeri, na sampela bikpela de moa bilong lotu.

3. Nasim (Ol Meri, Lo Bilong Marit)

Dispela hap i toktok long marit na katim marit, ol tok promis, ol Promisman, na meri marit ol i ting em i bin mekim pasin pamuk.

4. Nesikin (Kompensesen na Lo Bilong Bosim Sindaun Bilong Man)

Dispela hap i stori long lo bilong bosim sindaun bilong man na lo bilong lukautim ol samting em bilong wanpela man yet, ol kot na strafe em kot i kolim, wok bilong nambawan kaunsil, lotuim ol god giaman, tok tru antap, na Lo Bilong Ol Bikman.

5. Kodasim (Ol Ofa)

Dispela hap i toktok long ol lo bilong mekim ofa long ol animal na rais bali samting, na tempel i bikpela inap wanem mak.

6. Toharot (Ol Lo Bilong Mekim Man i Kamap Klin)

Dispela hap i stori long ol lo bilong mekim man i kamap klin, waswas, wasim han, ol sik bilong skin, na ol kain kain samting i no stap klin.

[Blok long pes 28]

Misna na Ol Skripsa Grik

Matyu 12:​1, 2: “Bihain, long wanpela de Sabat Jisas i wokabaut namel long ol gaden wit. Na ol disaipel bilong en i hangre, na ol i wok long kisim ol pikinini bilong wit, na ol i kaikai. Ol Farisi i lukim, na ol i tokim Jisas olsem, ‘Lukim, dispela pasin ol disaipel bilong yu i mekim, em i tambu long mekim long de Sabat.’ ” Ol Skripsa Hibru i no tambuim dispela samting ol disaipel bilong Jisas i mekim. Tasol long Misna i gat 39 wok ol rabai i tambuim ol man long mekim long de Sabat.​—⁠Shabbat 7:⁠2.

Matyu 15:3: “Jisas i bekim tok bilong ol olsem, ‘Olsem wanem na yupela i save bihainim pasin bilong yupela yet, na yupela i brukim lo bilong God?’ ” Misna i kamapim klia olsem ol i save mekim olsem. (Sanhedrin 11:⁠3) Em i tok: “Sapos man i no [bihainim] tok bilong ol Saveman Bilong Lo, dispela i gat bikpela rong long en, winim rong bilong man i no [bihainim] Lo [ol i bin raitim]. Sapos wanpela man i tok, ‘I no gat wok long pasim long skin liklik bokis i gat sampela tok bilong buk bilong God insait long en,’ na long dispela pasin em i kalapim ol tok bilong Lo, em i no gat asua; [tasol sapos em i tok], ‘Insait long bokis i mas i gat faipela hap’, na long dispela pasin em i skruim narapela tok long ol tok bilong ol Saveman Bilong Lo, em i gat asua.”​—⁠The Mishnah, em Herbert Danby i raitim, pes 400.

Efesus 2:​14: “Krais yet i save mekim yumi i stap bel isi na sindaun gut wantaim. Bipo ol lain Juda i save birua long ol arapela lain, na dispela pasin birua i kamap olsem banis i stap namel long ol Juda na ol man bilong ol arapela lain. Tasol long bodi bilong em yet Krais i brukim pinis dispela banis na i pinisim dispela pasin birua, na em i bungim tupela lain na mekim ol i kamap wanpela lain tasol.” Misna i tok: “Insait long Pletfom Bilong Tempel i gat wanpela banis (Soreg) em i bikpela inap hap mita samting.” (Middot 2:⁠3) I tambu long ol man bilong narapela lain i kalapim mak bilong dispela banis na go insait long ples bung bilong ol Israel tasol. Ating tok bilong aposel Pol i makim dispela banis taim em i raitim tok long ol Efesus long yia 60 o 61 C.E. long taim dispela banis i sanap yet. Dispela banis i makim kontrak bilong Lo, na inap planti yia pinis em i bin stap olsem banis namel long ol Juda na ol narapela lain. I dai bilong Jisas long yia 33 C.E. i pinisim dispela banis.

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim