Ol Samting Ol Haiden i As Bilong En
WANPELA bilong ol planti gutpela haus tru ol turis i save go lukim long Rom, Itali, em haus Pention. I no gat planti bikpela haus long Rom olsem dispela nambawan gutpela haus Pention—dispela haus i stap yet olsem ol i bin wokim long bipo tru. King Agripa i bin kirap wokim dispela haus long yia 27 B.C.E. samting, na King Hadrian i wokim gen long yia 120 C.E. samting. Wanpela samting i narapela kain tru long dispela haus, em traipela raunpela rup bilong en—braitpela bilong en kirap long wanpela hap i go inap long narapela hap em olsem 43 mita. Nau tasol ol i wokim sampela raunpela rup i bikpela moa. Pastaim tru Pention i wanpela tempel bilong ol haiden. Insait bilong tok Pention long tok Grik em “ples bilong olgeta god.” Long nau, ol man i ting em i wanpela haus lotu bilong ol Katolik. Olsem wanem kain senis olsem inap kamap?
Dispela tempel i bin stap nating inap longpela taim, na long yia 609 C.E. Pop Bonifas Namba 4 i dediketim dispela tempel na em i kamap wanpela haus lotu bilong ol “Kristen.” Long dispela taim ol i givim nem Santa Maria Rotunda long dispela haus lotu. Olsem wanpela stori ol i kamapim long yia 1900 long wanpela nius bilong ol Jesuit long Itali (La Civiltà Cattolica) i tok, Bonifas i laik mekim wok long dispela tempel bilong “litimapim nem bilong ol man i bin dai bilong holimpas bilip bilong ol long hap bilong ol Kristen, o ol santuman, tasol nambawan em i laik litimapim nem bilong Mama Virgo Bilong God.” Ol nem Misin Katolik i givim long Pention long nau, olsem Santa Maria ad Martyres na nem Santa Maria Rotunda, i kamapim dispela laik bilong em—em dispela laik i no stret wantaim tok bilong Baibel.—Skelim wantaim Aposel 14:8-15.
Dispela stori i tok moa olsem: Bilong stretim Pention bambai ol i ken mekim nupela wok long en, ‘ol i no mas senisim planti samting. Bonifas i bihainim ol lo em Bikpela Santu Gregori [Pop Gregori Namba 1] i bin kamapim. Santu Gregori i bin stap paslain long Bonifas, na em i wanpela maestro, olsem nambawan man tru bilong kisim ol tempel bilong ol haiden na mekim lotu Kristen long ol.’ Em wanem ol lo?
Long wanpela pas em Gregori i bin raitim long wanpela misineri i laik go long Briten long yia 601 C.E., Gregori i tok: “Yu no ken brukim ol tempel bilong ol god giaman long dispela kantri; brukim tasol ol imis i stap long ol . . . Sapos ol haiden i bin wokim gut ol dispela tempel, yu mas senisim tasol wok bilong ol tempel—ol i no ken mekim wok moa long ol bilong lotuim ol spirit nogut, ol i mas mekim wok long ol bilong mekim wok bilong trupela God.” Tingting bilong Gregori i olsem: Sapos ol man haiden i lukim olsem ol tempel bilong ol long bipo i no bagarap, ating ol bai amamas long kam yet long ol. Pop i tok, bipo ol haiden i bin “kilim planti bulmakau bilong givim olsem ofa long ol spirit nogut,” tasol nau misin i laik bai “ol i no mekim moa ofa bilong ol animal long ol spirit nogut, nogat; ol i mas kilim ol animal bambai ol yet i ken kaikai bilong litimapim nem bilong God.”
Na tu, Misin Katolik i bin “daunim” lotu haiden taim ol i wokim sampela haus lotu ol i dediketim long ol santuman “Kristen” klostu long ol tempel. Na ol i kisim sampela bikpela de bilong bipo na mekim ol i kamap olsem bikpela de bilong ol “Kristen.” Olsem nius La Civiltà Cattolica i tok: ‘Ol saveman long nau ol i save, sampela pasin na bikpela de bilong lotu bilong ol Kristen bilong bipo ol i wankain olsem sampela pasin haiden. Em ol pasin ol manmeri bilong bipo ol i bin laikim tumas, na em ol pasin ol i bin mekim inap planti planti yia na ol i bikpela samting tru ol man i bin bihainim long haus bilong ol yet o long ai bilong ol man. Misin Katolik i gat save na em i laik mekim gutpela pasin long ol man, em i no ting em i mas pinisim ol dispela pasin; tasol em i mekim ol dispela pasin i kamap olsem samting bilong ol Kristen, olsem samting i gutpela. Misin i gat strong long bosim ol dispela pasin, tasol em i mekim long pasin isi bilong pulim ol man nating na ol man i skul gut long kam insait long misin na i no gat bikpela kros i kamap long dispela.’
Wanpela bikpela de em planti man i save long en na ol i kisim long ol haiden, em Krismas. Long Disemba 25 ol Rom bilong bipo ol i bin tingim dispela de (dies natalis Solis Invicti), em “betde bilong san i gat bikpela strong.”
Misin i gat laik long pulim ol haiden, olsem na em i no bin holimpas tok i tru. Em i ting i orait long bungim ol bilip haiden wantaim ol bilip Kristen, em ol bilip na pasin haiden ‘ol manmeri i laikim tumas.’ Dispela i mekim na wanpela lotu giaman i kamap, na em i gat ol narapela kain bilip long lotu Kristen tru. Taim yumi tingim ol dispela samting, ating yumi no kirap nogut long save olsem Pention, em wanpela tempel bilong ol Rom long bipo na “ples bilong olgeta god,” em i kamap wanpela haus lotu bilong Misin Katolik ol i dediketim long Maria na ol “santuman.”
Tasol ating yumi save pinis, pasin bilong senisim dediket bilong wanpela tempel o senisim nem bilong wanpela bikpela de, em i no inap long senisim pasin bilong ‘lotu long ol spirit nogut’ i kamap olsem pasin bilong ‘lotu long trupela God.’ Aposel Pol i tok: “Olsem wanem, bai yumi bungim haus bilong God wantaim haus lotu bilong ol giaman god? . . . Na Bikpela i tok moa olsem, ‘Yupela i mas lusim ol, na i go i stap long narapela hap. Na yupela i mas lukaut gut, nogut yupela i pas long ol samting i no klin long ai bilong God. Na bai mi yet mi kisim yupela na bai mi stap Papa bilong yupela, na yupela bai i stap pikinini bilong mi.’ Bikpela, em God I Gat Olgeta Strong, em i tok olsem.”—2 Korin 6:16-18.