Lotu Bal—Pait Bilong Pulim Bel Bilong Ol Israel
Inap olsem wan tausen yia, i gat wanpela pait i stap bilong pulim bel bilong ol Israel. Pasin pret na pasin pamuk i pait long pasin bilong bilip na pasin bilong stap gut long God. Dispela pait i stap namel long lotu bilong Bal na lotu bilong Jehova.
OLSEM WANEM? Lain Israel bai stap gut long trupela God, em i bin bringim ol i go lusim Isip? (Kisim Bek 20:2, 3) O ol bai kirap na lotuim Bal, em nambawan god bilong ol Kenan, em i bin tok long mekim graun i kamapim planti kaikai?
Dispela pait bilong spirit i bin kamap planti tausen yia i go pinis, tasol em i bikpela samting long yumi. Bilong wanem i olsem? Aposel Pol i tok: “Ol man i bin raitim ol dispela stori long buk bilong God, bilong givim tingting long yumi ol man i stap long dispela taim nau, em taim dispela graun klostu i laik pinis.” (1 Korin 10:11) Bilong dispela samting i bin kamap bipo i ken givim tingting long yumi, yumi mas save Bal em i husat na wanem kain pasin i insait long lotu bilong Bal.
Bal Em i Husat?
Ol Israel i kisim save long Bal taim ol i go insait long kantri Kenan, long yia 1473 B.C.E. samting. Ol i kisim save olsem ol Kenan i lotuim planti god na ol dispela god i wankain liklik long ol god bilong ol Isip, tasol nem bilong ol na sampela pasin bilong ol i narapela kain. Tasol Baibel i makim Bal olsem nambawan god bilong ol Kenan, na ol samting bilong bipo ol man i painim pinis i strongim dispela samting olsem Bal i gat biknem tru. (Hetman 2:11) Tru, Bal i no nambawan bikpela god bilong ol narapela god bilong ol, tasol long ai bilong ol Kenan em i wanpela bikpela god tru. Ol i bilip em i gat strong long bosim ren, win, na ol klaut, na em wanpela tasol inap helpim ol man—na ol animal na ol gaden bilong ol—long kamapim planti pikinini na abrusim i dai tu. Sapos Bal i no lukautim ol, orait Mot, em wanpela god bilong ol Kenan bilong bekim pe nogut, em bai kam na mekim nogut long ol.
Kain kain pasin i pulap long lotu bilong Bal. Ol samting ol man i mekim wok long en bilong lotuim Bal, olsem ol pos ston na pos diwai, ol i makim ol samting bilong pasin sem. Ol pos ston—em ol ston ol i bin sapim olsem sem bilong man—ol i makim Bal. Tasol ol pos ol i bin sapim long diwai o ol diwai yet, ol i makim god meri Asera, em meri bilong Bal.—1 King 18:19.
Narapela bikpela samting insait long lotu bilong Bal i olsem: I gat ol pamukman na pamukmeri i save stap long tempel, na pasin bilong kilim i dai pikinini olsem ofa. (1 King 14:23, 24; 2 Stori 28:2, 3) Buk The Bible and Archaeology i tok: “Long ol tempel bilong ol Kenan, ol i mekim kain kain pasin sem, na i gat ol pamukman na pamukmeri (ol man ‘holi’ na ol meri ‘holi’). [Ol Kenan] i bilip olsem ol dispela pasin bilong lotu bai mekim ol gaden i kamapim planti kaikai na mekim ol lain animal i kamap planti.” Ol man i lotuim Bal ol i tok, ol i save mekim olsem, long wanem, em pasin bilong lotu, tasol ating ol kain kain pasin pamuk ol i mekim i save inapim ol laik bilong skin bilong ol tu. Orait nau yumi laik save, Bal i bin pulim bel bilong ol Israel olsem wanem?
Bilong Wanem Planti Man i Laikim?
Ating planti Israel i amamas long bihainim wanpela lotu i no tokim ol long mekim planti samting. Taim ol i lotuim Bal, ol i no gat wok long bihainim Lo Bilong Moses, olsem lo bilong Sabat na ol planti lo bilong stretpela pasin bilong marit samting. (Wok Pris 18:2-30; Lo 5:1-3) Ating ol i lukim ol samting bilong ol Kenan i kamap planti, na dispela i kirapim ol long bilip olsem ol tu i mas mekim gut bel bilong Bal.
Ol Kenan i gat ol ples bilong lotu antap long ol maunten aninit long ol bikpela diwai, na long ol dispela gutpela ples maunten na diwai ol i save mekim pasin bilong lotu olsem pamuk. Ol Israel i save go bung long ol dispela ples holi bilong ol Kenan, tasol i no longtaim na ol i kirap na wokim ol ples holi bilong ol yet. “Ol Juda i save wokim ol ples bilong lotu antap long ol maunten na aninit long ol bikpela diwai. Na ol i sanapim ol pos ston na ol piksa bilong god meri Asera long ol dispela ples, na ol i lotuim ol dispela samting.”—1 King 14:23; Hosea 4:13.
Tasol nambawan bikpela samting i olsem: Lotu bilong Bal i save inapim laik bilong skin. (Galesia 5:19-21) Ol i mekim pasin pamuk bilong helpim gaden bilong ol long kamapim planti kaikai na bilong helpim lain animal bilong ol i kamap planti, tasol i no dispela tasol ol i mekim. Ol i litimapim pasin sem. Dispela samting i kamap ples klia long ol planti piksa ol i bin painim taim ol i digim graun, em ol piksa i gat bikpela susu samting bilong makim olsem bel i kirap. Bikpela kaikai, na danis, na musik, i redim ol long mekim pasin sem.
Long tingting yumi inap lukim ol man i lotuim Bal ol i stap aninit long ol bikpela diwai; ol i kaikai planti na wain ol i dring i kirapim ol, na nau ol i danis. Ol i danis bilong kirapim Bal long slip; ol i laik bai em i salim ren bilong mekim gut gaden bilong ol. Ol i danis raunim ol pos ston i olsem mak bilong sem, na ol narapela pos holi. Ol man na meri i danis ol i danis bilong mekim bel i kirap, na ol pamukman na pamukmeri i save stap long tempel ol i mekim moa moa yet. Musik, na ol man i sanap lukluk tasol, i kirapim ol na ol i mekim save danis. Taim ol i danis pinis, ol i go insait long ol rum bilong haus bilong Bal na mekim pasin sem.—Namba 25:1, 2; skelim wantaim Kisim Bek 32:6, 17-19; Amos 2:8.
Ol i Lukluk Tasol na Wokabaut, Ol i No Bilip
Dispela pasin bilong lotu bilong inapim ol laik bilong skin em i pulim planti man, tasol pasin bilong pret em tu i kirapim ol Israel long lotuim Bal. Taim ol Israel i lusim bilip bilong ol long Jehova, pasin bilong pret long man i dai pinis, na pret long ol samting bai kamap bihain, na laik bilong kisim save long olkain pasin marila samting, ol dispela pasin i pulim ol long mekim wok bilong ol spirit nogut, em kain kain pasin bilong lotu, i nogut pinis, i insait long en. Wanpela buk (The International Standard Bible Encyclopedia) i stori long pasin bilong ol Kenan long lotuim ol tumbuna na ol samting ol i mekim bilong givim biknem long tewel bilong man i dai pinis. ‘Ol i mekim ol bikpela kaikai long ples matmat bilong famili na ol i spak na pamuk (ating ol i mekim maritpasin wantaim ol wanblut) na ol i ting ol man i dai pinis ol tu i insait long dispela samting.’ Pasin bilong insait long ol dispela wok bilong ol spirit nogut i mekim na isi isi ol Israel i go longwe long God bilong ol, em Jehova.—Lo 18:9-12.
Ol piksa—na ol pasin bilong lotuim ol dispela piksa—ol tu i pulim ol Israel, em ol i save lukim ol samting na wokabaut, na ol i no bilip. (2 Korin 5:7) Maski ol Israel i lusim pinis Isip ol i bin lukim ol bikpela mirakel i kamap long han bilong Jehova, planti ol i ting i mas i gat samting ol inap lukim bilong helpim ol long tingim em. (Kisim Bek 32:1-4) Sampela tumbuna pikinini bilong ol, ol tu i laik lotu long samting ol inap lukim, olsem ol piksa bilong Bal.—1 King 12:25-30.
Husat i Win?
Dispela pait bilong pulim bel bilong ol Israel em i stap inap planti handet yia, kirap long taim ol i kamap long ples daun bilong ol Moap paslain liklik long taim ol i go insait long Graun Bilong Promis, na i go inap long taim ol i go kalabus long Babilon. Sampela taim, planti Israel i stap gut long Jehova, tasol planti taim ol i kirap lotuim Bal. Wanpela bikpela as na ol i mekim olsem, ol i save poroman wantaim ol haiden i stap klostu long ol.
Ol Israel i pait na daunim ol Kenan, olsem na ol Kenan i kirap na pait long rot bilong sampela pasin hait. Ol i sindaun klostu long ol Israel na ol i wok long kirapim ol Israel long lotuim ol god bilong ol. Ol hetman i gat strongpela bel, olsem Gideon na Samuel, ol i sakim dispela wok ol i mekim. Samuel i tokim ol manmeri olsem: “Yupela i mas rausim ol giaman god na . . . yupela i mas i stap aninit tru long Bikpela na lotu long em wanpela tasol.” Inap liklik taim ol Israel i bihainim dispela tok bilong Samuel, na ol i “rausim ol piksa bilong giaman god Bal na Astarte na ol i lotu long Bikpela tasol.”—1 Samuel 7:3, 4; Hetman 6:25-27.
King Sol na King Devit i dai pinis, na taim Solomon i lapun em i kirap na mekim ofa long ol god giaman. (1 King 11:4-8) Sampela king moa bilong Israel na Juda ol i mekim wankain samting na lotuim Bal. Tasol sampela profet na king i stap gut long Jehova, olsem Elaija, Elisa, na Josaia, ol i go pas long rausim lotu bilong Bal. (2 Stori 34:1-5) Na tu, long dispela taim bilong ol Israel, i gat ol man wan wan i stap gut long Jehova. Long taim bilong Ahap na Jesebel tu, taim planti Israel i lotuim Bal, i gat 7,000 manmeri ol i no laik “brukim skru long giaman god Bal.”—1 King 19:18.
Bihain moa, taim ol Juda i lusim kalabus long Babilon na kam bek long kantri bilong ol, Baibel i no tok moa long lotu bilong Bal. Wankain olsem ol man Esra 6:21 i stori long ol, olgeta manmeri i ‘lusim pasin haiden na ol i stat long lotu long God, Bikpela bilong Israel.’
Pasin Bilong Lotuim Bal i Givim Tingting Long Yumi
Lotu bilong Bal i pinis longtaim, tasol dispela lotu bilong ol Kenan i wankain long samting ol lain bilong nau i save mekim—ol i litimapim pasin sem. I olsem samting i laik grisim ol long pamuk em i stap insait long win yet ol i pulim. (Efesus 2:2, NW) Pol i mekim tok lukaut olsem: “Yumi pait long ol strongpela spirit na . . . ol kain kain samting i gat strong, ol i save bosim graun long dispela taim bilong tudak. Yumi pait long olgeta spirit nogut i stap antap.”—Efesus 6:12.
Dispela “samting [bilong Satan] i gat strong” em i wok long kirapim ol man long mekim pasin pamuk—em i laik bai dispela pasin i kalabusim ol. (Jon 8:34) Long nau, ol manmeri bilong dispela graun i orait long kain kain pasin nogut, ol i no mekim pasin pamuk olsem wanpela pasin bilong lotu, nogat—ol i mekim bilong inapim laik bilong ol. Na ol tok bilong grisim man em tu i gat strong long pulim ol. Long rot bilong ol samting ol man i kisim amamas long en, na musik, na ol toksave bilong grisim man, ol tok bilong maritpasin samting i pulap long tingting bilong ol man. Dispela samting inap painim ol wokboi bilong God tu. Ol manmeri i raus long kongrigesen Kristen, planti bilong ol i bin mekim pasin pamuk. Bilong Kristen i ken stap klin, oltaim em i mas givim baksait long ol dispela samting i gat wok long grisim em long mekim pasin sem.—Rom 12:9.
Ol yangpela Witnes i mas was gut moa yet, long wanem, planti samting ol i laikim i gat wok long kirapim bel bilong ol. Na tu, ol i mas sakim ol yangpela i save grisim ol long mekim pasin sem. (Skelim wantaim Sindaun 1:10-15.) Taim ol i stap long ol bikpela bung, planti ol i bin kirap na mekim pasin sem. Olsem long pasin bilong lotuim Bal long bipo, musik, danis, na kain kain pasin bilong kirapim bel, olgeta wantaim i gat bikpela strong long kirapim bel bilong man.—2 Timoti 2:22.
Man bilong raitim Song i kamapim askim olsem: “Olsem wanem na yangpela man i ken wokabaut long klinpela pasin?” Em i bekim tok: “Em i mas bihainim tok bilong [Bikpela] na bai em i stap klin.” (Song 119:9) Olsem Lo bilong God i tokim ol Israel long ol i mas givim baksait long pasin bilong poroman wantaim ol Kenan, Baibel i toksave tu olsem ol samting nogut inap kamap long pasin bilong poroman wantaim ol man nogut. (1 Korin 15:32, 33) Taim yangpela Kristen i laikim wanpela samting, tasol em i sakim, long wanem, em i save dispela inap pundaunim em, em i kamapim long ples klia olsem em i strongpela Kristen. Olsem gutpela man Elaija, yumi no ken larim ol narapela i makim samting yumi mas mekim.—1 King 18:21; skelim wantaim Matyu 7:13, 14.
Narapela toksave i bilong pasin bilong lusim bilip, em dispela “sin i save pas long yumi.” (Hibru 12:1) Planti Israel i bilip yet long Jehova, tasol ol i tingim Bal i olsem god bilong lukautim gaden bilong ol na givim kaikai samting long ol long olgeta de. Ating ol i pilim olsem tempel bilong Jehova long Jerusalem em i stap longwe tumas na pasin bilong bihainim ol lo bilong em i no inap helpim ol. Pasin bilong lotuim Bal i no singautim ol long mekim planti samting tumas na i no hatwok tumas long bihainim—ol inap go antap long haus bilong ol yet na mekim ofa bilong smok long god Bal. (Jeremaia 32:29) Ating pastaim ol i mekim sampela pasin bilong lotu bilong Bal o ol i mekim sampela ofa long Bal long nem bilong Jehova, na long dispela rot, isi isi ol i go insait long lotu bilong Bal.
Wanem samting inap mekim na yumi lusim bilip na isi isi yumi givim baksait long God i gat laip? (Hibru 3:12) Ating isi isi yumi no amamas moa long go long ol miting na kibung olsem pastaim yumi amamas long mekim. Pasin bilong lusim ol miting inap makim olsem yumi no bilip moa long samting Jehova i bin putim bilong givim ‘kaikai [bilong spirit] long yumi long taim bikman i makim.’ (Matyu 24:45-47) Dispela inap mekim na nau yumi no strong tumas—yumi no holimpas moa “tok i gat laip” o yumi giaman long bihainim Jehova, na isi isi yumi kirap long kisim planti mani kago samting o mekim pasin pamuk.—Filipai 2:16; skelim wantaim Song 119:113.
Holimpas Bilip Bilong Yumi
Tru tumas, long nau wanpela pait i stap bilong pulim bel bilong yumi. Bai yumi stap gut long Jehova o bai yumi larim ol kain kain pasin sem bilong dispela graun i pulim yumi? Sori tru, wankain olsem ol Israel i bin kirap bihainim ol pasin nogut tru bilong ol Kenan, sampela man na meri Kristen long nau ol i bin larim samting i grisim ol long mekim kain kain pasin sem.—Skelim wantaim Sindaun 7:7, 21-23.
Yumi inap abrusim pasin bilong pundaun sapos yumi bihainim pasin bilong Moses na ‘mekim pasin olsem man i bin lukim God na i stap strong tru.’ (Hibru 11:27) Tru, yumi mas ‘wok strong long lukautim bilip bilong yumi.’ (Jut 3) Tasol sapos yumi stap gut long God bilong yumi na long ol lo bilong em, yumi inap wetim dispela taim lotu giaman i pinis olgeta. Olsem lotu bilong Jehova i win pinis long lotu bilong Bal, yumi tu ken bilip olsem klostu nau “olgeta samting long graun bai i save tru long Bikpela. Dispela save bai inapim olgeta hap graun olsem solwara i inapim mak bilong en olgeta.”—Aisaia 11:9.
[Piksa long pes 31]
Ol olpela pos ston long Geser ol i bin mekim wok long en bilong lotuim Bal
[Piksa Kredit Lain long pes 28]
Musée du Louvre, Paris