Ol Olpela Rait Bilong Detsi—Bilong Wanem Yu Mas Save Long En?
Paslain long ol i painim Ol Olpela Rait Bilong Detsi, ol olpela rait bilong Ol Skripsa Hibru ol man i holim, ol i bilong yia 800 C.E. i go long 1000 C.E. samting. Tasol ol i bin pinisim wok bilong raitim Ol Skripsa Hibru inap olsem wan tausen yia i go pinis, olsem na yumi laik save, yumi inap bilip long ol dispela olpela rait bilong Ol Skripsa Hibru, olsem ol i bin mekim stret wok bilong raitim gen ol tok bilong God, o nogat? Profesa Julio Trebolle Barrera, em wanpela bilong ol lain man i kam long olgeta hap bilong skelim Ol Olpela Rait Bilong Detsi, em i tok: “Ol Rait Bilong Aisaia [i kam long Kumran] i kamapim klia olsem inap long wan tausen yia samting wok bilong ol lain Juda long raitim gen ol tok bilong Baibel i gutpela tru na i no senisim tok God i givim long ol man long namba wan taim.”
OLGETA tok bilong Buk Aisaia i insait long ol dispela olpela rait em Barrera i stori long en. Inap long nau, long ol 200 olpela rait bilong Baibel ol i bin painim long Kumran, ol i lukim olsem i gat sampela hap bilong olgeta buk bilong Ol Skripsa Hibru—Buk Esta tasol nogat. Buk olgeta bilong Aisaia i stap, tasol long planti narapela buk bilong Baibel, em ol liklik hap tasol bilong ol i stap. Ol buk bilong Baibel ol i painim planti bilong en long Kumran, em Buk Song (36 kopi bilong ol i stap), Buk Lo (29 kopi), na Buk Aisaia (21 kopi). Na em ol buk planti taim Ol Skripsa Grik i save kamapim sampela tok bilong en.
Ol dispela olpela rait i kamapim klia olsem ol man i no senisim ol bikpela tok bilong Baibel taim ol i raitim raitim gen. Na tu, ol dispela rait i helpim yumi long save olsem ol lain Juda i stap long taim bilong Namba Tu Tempel, ol i yusim ol narapela narapela Baibel Hibru i no wankain olgeta. I no olgeta Olpela Rait Bilong Detsi i gat wankain pasin bilong raitim ol tok na kolim ol samting olsem ol Baibel Hibru bilong ol Masoret. Sampela olpela rait i wankain olsem ol rait bilong Baibel Grik Septuagint. Bipo ol saveman i bin ting as na sampela tok bilong dispela Baibel i narapela kain, em ol man bilong tanim tok ol i bin popaia, o long laik bilong ol yet ol i senisim sampela tok. Tasol Ol Olpela Rait Bilong Detsi i kamapim klia olsem sampela tok bilong Septuagint i narapela kain liklik, long wanem, ol i kisim long ol olpela rait Hibru i narapela kain liklik. Ating long dispela as na taim ol Kristen bilong pastaim i bin kolim sampela tok bilong Baibel Hibru, sampela taim ol i kolim tok i narapela kain liklik long Baibel bilong ol Masoret.—Kisim Bek 1:5; Aposel 7:14.
Olsem na Ol Olpela Rait Bilong Detsi i olsem gutpela samting tru bilong skelim wok ol man i bin mekim bilong raitim gen ol narapela narapela kopi bilong Ol Skripsa Hibru. Ol Olpela Rait Bilong Detsi i kamapim klia olsem Baibel Septuagint na Pentatuk bilong ol lain Samaria i gutpela long skelim wantaim ol narapela olpela rait bilong Baibel. Dispela tupela samting i olsem narapela rot ol lain i tanim tok bilong Baibel i ken mekim wok long en bilong save ol rait bilong ol Masoret i gat sampela senis long en o nogat. Ol tok bilong Baibel Septuagint na Pentatuk i makim olsem ol man i insait long komiti bilong tanim Baibel New World Translation i mekim wok i stret taim ol i putim gen dispela nem Jehova long sampela hap bilong Baibel em ol lain Masoret i bin rausim long rait bilong ol.
Ol olpela rait i stori long ol lo na bilip bilong ol lain Kumran i kamapim klia olsem taim Jisas i stap long graun i no gat wanpela kain lotu Juda tasol. Bilip bilong ol lain Juda bilong Kumran i narapela long ol Farisi na ol Sadyusi. Ating em dispela as na ol Kumran i go sindaun ol yet long ples nating. Ol i tingting kranki olsem ol yet i stap olsem truim bilong Aisaia 40:3, em i stori bilong wanpela maus i singaut long ples nating bilong stretim rot bilong Jehova. Sampela rait i stori long Mesaia, olsem ol i ting taim bilong em long kam i klostu tru. Yumi tingim dispela tok, long wanem, tok bilong Luk yet i kamapim klia olsem ol Juda i ting taim bilong Mesaia long kam i klostu pinis.—Luk 3:15.
Ol Olpela Rait Bilong Detsi i helpim yumi long save liklik long i stap bilong ol Juda long taim Jisas i raun na autim tok. Ol dispela rait i gutpela bilong skelim wantaim ol tok Hibru bilong bipo na ol olpela rait bilong Baibel. Tasol i gat wok yet long skelim gut moa planti Ol Olpela Rait Bilong Detsi. Olsem na ating bihain bai i gat sampela nupela save moa bai yumi kisim. Tru tumas, nambawan gutpela samting ol i painim long graun insait long 100 handet yia i go pinis i wok yet long kirapim tru tingting bilong ol saveman na ol sumatin bilong Baibel long nau.
[Ol Piksa Kredit Lain long pes 7]
Qumran excavations: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; manuscript: Courtesy of Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem