Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • w01 2/15 p. 3-5
  • Wanem Stori Tru Bilong Ol Olpela Rait Bilong Detsi?

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Wanem Stori Tru Bilong Ol Olpela Rait Bilong Detsi?
  • Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2001
  • Ol Liklik Het Tok
  • Wankain Infomesen
  • Ol Olpela Rait Bilong Detsi i Wanem Samting?
  • Husat i Wokim Ol Olpela Rait Bilong Detsi?
  • Yu Ting Ol Kumran i Bilong Ol Lain Esin?
  • Ol i No Giaman na Haitim Sampela Tok
  • Ol Olpela Rait Bilong Detsi—Bilong Wanem Yu Mas Save Long En?
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2001
  • “Bringim Ol Skrol”
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2011
  • Insait Bilong Ol Tok i Kam Long Olgeta Hap
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1986
  • Yu Ting Tok Bilong God i Bin Senis?
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova Bilong Pablik)—2020
Lukim Moa
Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2001
w01 2/15 p. 3-5

Wanem Stori Tru Bilong Ol Olpela Rait Bilong Detsi?

Winim 50 yia i go pinis, wanpela man Beduin i save lukautim sipsip i tromoi ston i go insait long hul bilong maunten. Sampela i tok samting dispela man i painim i winim olgeta narapela bikpela samting ol man i bin painim insait long graun insait long wan handet yia i go pinis. Dispela man Beduin i harim ston i brukim wanpela sospen graun. Taim em i go lukluk long dispela samting, em i painim namba wan hap bilong ol olpela rait em long nau ol i save kolim olsem Ol Olpela Rait Bilong Detsi.

BIKPELA toktok bilong ol dispela olpela rait i kirap namel long ol lain i gat bikpela skul, na i kamap long ol nius tu. Planti manmeri ol i no klia tumas long ol tok ol i harim, na tu, planti stori bilong ol dispela rait i no stret. I gat ol tok win olsem ol man i wok strong long haitim stori tru bilong ol dispela olpela rait, nogut em bai bagarapim bilip bilong ol Kristen na ol Juda. Tasol wanem as tru na ol dispela olpela rait i bikpela samting? Ol man i holim ol dispela rait inap long 50 yia pinis. Yu ting i gat rot long kisim stori stret bilong ol long nau?

Ol Olpela Rait Bilong Detsi i Wanem Samting?

Ol Olpela Rait Bilong Detsi, em ol rait bilong ol Juda bilong bipo tru, em ol i bin raitim bikpela hap bilong en long tok Hibru, na long tok Aram, na liklik hap long tok Grik. Planti bilong dispela rait em ol man i bin raitim inap long 2,000 yia i go pinis, em sampela yia paslain long taim mama i karim Jisas. Pastaim ol man Beduin i lusim 7-pela bikpela hap bilong ol olpela rait long ol man, em sampela rait i stap gut liklik na sampela i laik bagarap. Taim ol man i skelim ol narapela hul bilong maunten, ol i painim sampela rait moa wantaim planti tausen ol hap rait i bruk bruk. Namel long 1947 na 1956, long hap bilong raunwara Detsi klostu long Kumran, ol i painim 11-pela hul bilong maunten i gat ol olpela rait long en.

Taim ol i skelim na bungim ol olpela rait wantaim ol hap rait i bruk bruk, ol i kisim save olsem rait bilong 800 ol narapela narapela tok i stap. Na winim 200 i bilong sampela hap bilong Baibel long tok Hibru. Ol narapela rait i no bilong Baibel, tasol ol tu em ol rait bilong ol Juda bilong bipo. Em ol rait ol i kolim olsem Apocrypha na Pseudepigrapha.a

Bel bilong ol saveman i kirap tru long skelim Ol Olpela Rait Bilong Detsi ol man i no bin lukim bipo. Ol dispela rait i stori long insait bilong sampela lo bilong ol Juda, na ol lo bilong ol Juda i stap long Kumran tasol, na sampela naispela tok na beten, na sampela tingting long truim bilong ol tok profet bilong Baibel na long taim bilong las de. Na tu i gat ol rait i stori long insait bilong ol tok bilong Baibel, na dispela i paslain tru long ol wok ol man i mekim long taim bilong yumi long kamapim insait bilong ol wan wan ves bilong Baibel.

Husat i Wokim Ol Olpela Rait Bilong Detsi?

Ol kain kain pasin bilong skelim ol olpela rait i gat hamas krismas bilong en, dispela i kamapim olsem ol i bin raitim kopi bilong Ol Olpela Rait Bilong Detsi o kamapim ol tok bilong ol long namba wan taim namel long yia 200 B.C.E. na taim bilong ol aposel. Sampela saveman i kamapim tingting olsem ol lain Juda bilong Jerusalem i bin haitim ol dispela rait long ol hul paslain long taim tempel bilong ol i bagarap long yia 70 C.E. Tasol planti ol saveman i wok long skelim ol dispela rait, ol i tok dispela tingting i no stret wantaim tok bilong ol rait yet. Planti tok bilong ol olpela rait i stori long sampela tingting na pasin em ol hetman bilong lotu Juda long Jerusalem bai i no inap wanbel long en. Ol dispela rait i kamapim stori bilong wanpela lain em ol i bilip olsem God i no orait moa long ol pris na lotu ol i mekim long tempel long Jerusalem, na em i tingim lotu ol i mekim long ples wesan i olsem senis bilong dispela. Olsem na yumi no ken ting ol hetman bilong lotu bilong Jerusalem bai haitim ol rait i gat ol kain stori olsem long en.

Ating i gat ol lain long Kumran bilong wokim kopi bilong ol rait long han, tasol i luk olsem ol i bin kisim planti bilong ol dispela olpela rait long ol narapela narapela hap na karim i kam. Ol Olpela Rait Bilong Detsi i kain olsem bikpela lain buk bilong wanpela laibreri. Em pasin bilong ol laibreri long holim ol buk i kamapim kain kain tingting, na i no olsem olgeta buk bai i stret wantaim lotu bilong ol lain i ritim ol dispela buk. Tasol taim i gat planti ol wankain buk o rait samting, ating dispela i kamapim klia tingting na bilip bilong ol lain i save holim ol dispela buk.

Yu Ting Ol Kumran i Bilong Ol Lain Esin?

Sapos Ol Olpela Rait Bilong Detsi i bilong ol lain bilong Kumran, orait, ol man bilong dispela ples i bilong wanem lain? Long 1947, Profesa Eleazar Sukenik i bin kisim 3-pela bilong ol dispela rait bilong givim long Yunivesiti Hibru long Jerusalem bilong ol i ken skelim. Em i namba wan man i bin kamapim tingting olsem ol rait i bilong ol lain Esin.

Ol Esin i wanpela lain Juda i bihainim narapela pasin bilong lotu, na Josifas, Filo bilong Aleksandria, na Plini Namba 1 ol i stori long ol long taim bilong ol aposel. Ol man i no klia long olsem wanem ol Esin i bin kamap, tasol i luk olsem ol i kamap long taim ol man i no stap isi bihain long pait bilong ol Makabi long 167 B.C.E.b Tok bilong Josifas i kamapim klia olsem ol i stap long dispela taim, long wanem, em i stori long olsem wanem bilip bilong ol Esin i narapela kain long bilip bilong ol Farisi na ol Sadyusi. Plini i tok i gat wanpela lain Esin i stap long hap bilong raunwara Detsi namel long Jeriko na Engedi.

Profesa James VanderKam, em wanpela saveman bilong Ol Olpela Rait Bilong Detsi, em i kamapim tingting olsem “ol Esin bilong Kumran ol i liklik hap lain tasol bilong bikpela lain Esin,” na Josifas i tok namba bilong olgeta Esin i olsem 4,000. Tru sampela stori bilong ol olpela rait bilong Kumran i no stret olgeta wantaim ol bilip na pasin bilong ol Esin, tasol ol tok bilong ol dispela rait i makim ol Esin, winim ol narapela lain Juda i stap long dispela hap taim.

Sampela i tok lotu Kristen i bin kirap long Kumran. Tasol i gat planti samting long bilip bilong ol Kristen bilong pastaim i narapela kain olgeta long bilip bilong ol Kumran. Ol rait bilong Kumran i kamapim klia olsem ol i gat ol strongpela lo tru bilong Sabat, na ol i tingting tumas long pasin bilong stap klin long mekim lotu. (Matyu 15:​1-20; Luk 6:​1-11) Na planti bilip bilong ol Esin tu i narapela kain olgeta long ol Kristen, olsem ol Esin i save stap longwe long ol manmeri, na ol i bilip olsem God i makim pinis ol samting i laik painim man, na man i gat tewel i no save dai, na ol i strong long tambuim marit, na ol i gat narapela kain tingting olsem ol i wok bung wantaim ol ensel long lotu. Ol dispela tingting i makim olsem bilip bilong ol i no stret wantaim ol tok bilong Jisas na bilip bilong ol Kristen bilong pastaim.​—⁠Matyu 5:​14-16; Jon 11:​23, 24; Kolosi 2:18; 1 Timoti 4:​1-3.

Ol i No Giaman na Haitim Sampela Tok

Long ol yia bihain long taim ol i painim Ol Olpela Rait Bilong Detsi, ol i wokim ol buk i opim rot bilong ol saveman i stap long olgeta hap long skelim ol namba wan rait ol man i bin painim. Tasol i gat bikpela hevi moa long skelim planti tausen ol hap rait i stap long hul ol i makim olsem Hul 4. Ol dispela rait i stap long han bilong wanpela liklik lain saveman i bilong olgeta hap, na ol i wok bung wantaim long Is Jerusalem (long dispela taim em i hap bilong kantri Jordan) long wanpela haus tumbuna bilong Palestain. I no gat ol saveman bilong lain Juda o lain Israel i insait long dispela lain bilong skelim ol rait.

Dispela lain saveman i kamapim lo olsem ol bai i no inap larim ol man i lukim ol dispela rait inap long ol i skelim ol rait na tokaut long olgeta stori bilong ol. I gat mak bilong hamas saveman bai insait long dispela wok. Taim wanpela i dai, orait wanpela tasol bai i stap olsem senis bilong em. Wok i planti tru na i stret moa sapos i gat bikpela lain moa bilong skelim, na em bai i gutpela sapos ol i gat bikpela save moa long tok Hibru na tok Aram. Olsem James VanderKam i tok: “Ol tausen tausen hap rait i planti tumas long 8-pela saveman tasol long skelim, maski ol i save gut tru long wok bilong ol.”

Bihain long Pait Bilong Sikspela De long 1967, Is Jerusalem na Ol Olpela Rait Bilong Detsi i stap aninit long gavman bilong Israel, tasol senis i no kamap long wok bilong skelim ol rait. Tasol wok bilong kamapim stori bilong ol samting i stap insait long ol rait bilong Hul 4 i kisim bikpela hap taim tru winim planti yia, olsem na sampela ol saveman i mekim bikpela toktok long dispela samting. Long 1977, Profesa Geza Vermes bilong Yunivesiti Oksfot i stori long samting i kamap long ol dispela rait na em i tok olsem em i nambawan bikpela pasin giaman ol lain bilong bikpela skul i mekim long taim bilong yumi. Tok win i kamap olsem lotu Katolik i giaman na haitim sampela save bilong ol dispela rait i bilong bagarapim lotu Kristen.

Long 1980 samting, ol i makim lain bilong skelim ol rait i go bikpela inap long 20 saveman. Na long 1990, wanpela nupela hetman bilong Yunivesiti Hibru long Jerusalem, em Emanuel Tov, em i stretim rot na bai i gat bikpela lain moa, olsem 50 saveman, i wok wantaim. Ol i strong long bihainim taim na autim hariap ol save ol i kisim long ol dispela rait.

Ol bikpela samting i kamap long 1991, na ol i kirap nogut long en. Namba wan samting em wanpela buk (A Preliminary Edition of the Unpublished Dead Sea Scrolls). Ol i yusim kompiuta bilong helpim ol long wokim dispela buk i gat ol save bilong ol samting ol i skelim pinis. Orait bihain long dispela, i gat tokaut olsem Laibreri Hantington bilong San Marino, Kalifonia, bai stretim rot na bai ol saveman i ken skelim ol piksa bilong olgeta Olpela Rait Bilong Detsi i stap long laibreri. Na i no longtaim na narapela buk (A Facsimile Edition of the Dead Sea Scrolls) i mekim na i no gat hatwok moa long lukim piksa bilong ol rait em bipo ol i no bin kamapim stori bilong ol.

Olsem na inap 10-pela yia pinis, rot i op bilong skelim olgeta Olpela Rait Bilong Detsi. Wok bilong skelim ol i kamapim klia olsem ol man i no bin giaman na haitim sampela tok. Wok bilong kamapim olgeta olpela rait long ol buk i laik pinis, na nau tasol rot i op bilong skelim gut tru olgeta samting. Na i gat ol nupela lain saveman bilong Ol Olpela Rait Bilong Detsi. Tasol ol samting ol i skelim i bikpela samting long ol sumatin bilong Baibel o nogat?

[Ol Futnot]

a Ol rait Apocrypha (nem i makim “samting i stap hait”) na Pseudepigrapha (nem i makim “ol rait ol i giaman na makim nem bilong man i bin kamapim”), em ol Juda i wokim kirap long 200 B.C.E. samting i go inap long taim bilong ol aposel. Lotu Katolik i orait long ol rait Apocrypha na ol i tok em hap tru bilong Baibel, tasol ol Juda na ol Talatala ol i no wanbel long dispela tok. Ol rait Pseudepigrapha i olsem ol i skruim sampela tok moa i go long ol stori bilong Baibel na tok olsem wanpela man i gat biknem long Baibel i wokim.

b Lukim stori “Ol Makabi​—⁠Ol i husat?” long Wastaua bilong Novemba 15, 1998, pes 21-24.

[Piksa long pes 3]

Sampela ol hul bilong maunten long hap bilong raunwara Detsi em ol i bin painim ol olpela rait long en

[Piksa Kredit Lain long pes 3]

Scroll fragment: Pages 3, 4, and 6: Courtesy of Israel Antiquities Authority

[Piksa Kredit Lain long pes 5]

Courtesy of Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim