Pasin Bilong Ting Sampela Lain i Winim Ol Narapela Lain
‘I STRET OLGETA LAIN I STAP WANKAIN, OLSEM NARAPELA I NO WINIM NARAPELA, TASOL I NO GAT WANPELA GAVMAN LONG GRAUN INAP KAMAPIM DISPELA SAMTING.’
Em tok bilong Honoré de Balzac bilong Frans, em i bin stap 200 yia bipo. Olsem wanem? Yu wanbel long tok bilong em? Planti man i pilim olsem i no stret long ting wanpela lain i winim narapela lain. Tasol ol man i bruk yet long planti lain olsem ol lain i gat nem na ol lain nating tasol.
CALVIN COOLIDGE, em presiden bilong Amerika long 1923 i go 1929, em i tok, “bihain, pasin bilong sampela lain long i stap antap long ol narapela lain em bai pinis olgeta.” Tasol 40 yia bihain long Coolidge i stap presiden, wanpela lain (Kerner Commission) i tok, i luk olsem Amerika bai kamap olsem tupela lain: “lain blakskin na lain waitskin—narapela i stap narapela kain long narapela, na narapela i stap antap long narapela.” Sampela i tok truim bilong dispela i kamap pinis na “baret i stap namel long ol maniman na ol rabisman, na ol man bilong narapela narapela skin, em i wok long i go bikpela” long dispela kantri.
I gat wanem as na i hatwok long kamapim tru dispela tingting olsem olgeta man i wankain tasol na narapela i no winim narapela? Wanpela bikpela samting i pasim dispela wok, em pasin bilong yumi ol man. William Randolph Hearst, bipo em wanpela bikman long gavman bilong Yunaitet Stets, em i tok: “God i wokim olgeta man long i stap wankain long wanpela samting, olsem: Ol i laik bai ol i no ken stap wankain.” Wanem mining bilong dispela tok? Henry Becque bilong Frans, em i bin stap 200 yia bipo, em i tokaut klia: “Samting i mekim na i hatwok tru long olgeta man i stap wankain tasol, i olsem: Yumi laik stap wankain long ol man i winim yumi, ol narapela nogat.” Em nau, ol man i gat laik long i stap wankain long ol man i winim ol, tasol ol i no laik lusim sampela gutpela samting bilong ol na bai ol man em ol i ting ol i man nating ol i gat rot long kamap wankain olsem ol, nogat.
Long bipo, sampela i bin kamap insait long ol lain nating i no gat nem, na sampela i bin kamap insait long ol lain i gat namba na nem, na sampela i bin kamap insait long ol lain king. Dispela pasin i stap yet long sampela kantri. Tasol long planti kantri long nau, samting i mekim na man i insait long wanem kain lain—lain i gat nem o lain i no gat nem—em mani. Tasol i gat sampela samting moa, olsem man i bilong wanem skin, o em i bin kisim wanem kain skul, o em inap rit rait o nogat. Na long sampela hap, ol i ting ol meri i no gutpela olsem ol man na ol i daunim ol.
I Gat Rot Bilong Stretim Dispela Hevi?
Lain bilong human rights i bin kamapim ol lo bilong pinisim pasin bilong sampela lain long i stap antap long ol narapela lain. Long Yunaitet Stets ol i putim lo i tok, i no gat tambu moa long blakskin na waitskin i bung wantaim. Long Saut Afrika tu ol i pinisim dispela pasin. Tru, pasin bilong kisim ol wokboi nating olsem ol kalabus, dispela pasin i stap yet, tasol long klostu olgeta kantri i gat tambu long dispela. Ol kot i bin helpim sampela lain long kisim bek graun bilong ol, na i gat ol lo bilong helpim ol tarangulain.
Olsem wanem? Dispela i makim olsem pasin bilong bruk long ol kain kain lain bai pinis? Nogat, i no olsem. Tru, dispela pasin i no stap strong olsem bipo, tasol nau i gat nupela samting i kamap na i brukim ol man. Wanpela buk (Class Warfare in the Information Age) i tok: ‘Long nau ol man i no bruk long tupela lain, olsem lain i gat wok bisnis na lain wokman nating—nau dispela tupela bikpela lain i bin bruk long ol liklik liklik lain.’
Olsem wanem? Pasin bilong bruk long ol lain em sampela i winim ol narapela, em bai stap olsem? Stori i kamap bihain long dispela bai soim olsem i gat rot long stretim dispela hevi.