Stori Bilong Noa—Em i Bikpela Samting Long Yumi?
TAIM Jisas i tok profet long mak bilong em i kam i stap na pasin bilong dispela graun i laik pinis, em i tok: “Kain pasin ol i bin mekim long taim bilong Noa, ol bai i mekim wankain pasin tasol long taim Pikinini Bilong Man i kamap.” (Matyu 24:3, 37) Tru tumas, Jisas i tok profet olsem ol samting i kamap long nau i wankain long ol samting i bin kamap long taim bilong Noa. Wanpela stori i kamapim stret ol samting i bin kamap long taim bilong Noa, em inap i stap olsem bikpela samting long yumi long nau.
Olsem wanem? Stori bilong Noa i kain stori olsem? Em wanpela stori yumi inap bilip tru long en? I gat rot na yumi inap save wanem yia Bikpela Tait i bin kamap?
Tait i Kamap Long Wanem Taim?
Baibel i save stori long wanem samting i kamap pastaim na wanem samting i kamap bihain na dispela i helpim yumi long save long wanem taim stret God i bin wokim namba wan man na meri. Long Stat 5:1-29, yumi inap painim lain tumbuna kirap long taim God i bin wokim namba wan man, Adam, na i kam inap long taim mama i karim Noa. Bikpela Tait i bin kamap “long yia Noa i gat 600 krismas.”—Stat 7:11.
Bilong save long wanem taim stret Tait i bin kamap, yumi mas kirap kaunim ol yia long wanpela bikpela yia ol buk bilong graun na Baibel tu i wanbel long en. Taim yumi kirap long wanpela bikpela yia olsem, yumi ken kirap kaunim ol yia na putim wanpela yia long Bikpela Tait, em wanpela yia bilong kalenda (Gregori) yumi save mekim wok long en long nau.
Wanpela bikpela yia olsem em 539 B.C.E., em yia King Sairus bilong Persia i daunim Babilon. Sampela stori i makim ol yia em i stap king em ol rait bilong Diodorus, Africanus, Eusebius, na Ptolemy, na sampela ston bilong ol Babilon i gat rait long en. Sairus i putim wanpela lo, olsem na liklik hap lain Juda i lusim Babilon na ol i kamap long kantri bilong ol long 537 B.C.E. Dispela yia i makim pinis bilong 70 yia em kantri Juda i stap nating, na olsem Baibel i tok dispela hap taim i bin kirap long 607 B.C.E. Taim yumi tingim ol yia em ol jas na ol king i bin bosim Israel, yumi ken save olsem ol Israel i bin lusim Isip long 1513 B.C.E. Ol yia Baibel i makim i kisim yumi i go bek inap 430 yia moa i kam inap long yia God i wokim kontrak wantaim Abraham long 1943 B.C.E. Orait nau yumi ken tingim ol yia mama i bin karim sampela man na taim bilong ol long i stap long graun, olsem ol yia bilong Tera, Nahor, Seruk, Reu, Pelek, Eber, Sela, na Arpaksat, em mama i bin karim em “tupela yia bihain long bikpela tait.” (Stat 11:10-32) Olsem na yumi ken makim yia 2370 B.C.E. olsem yia Bikpela Tait i bin kirap long en.a
Tait Wara i Kamap
Paslain long yumi tingim ol samting i bin kamap long taim bilong Noa, i gutpela yu ritim Buk Stat sapta 7 ves 11 i go inap sapta 8 ves 4. Baibel i tok long bikpela ren olsem: “Long yia Noa i gat 600 krismas [2370 B.C.E.], na long de namba 17 bilong namba 2 mun bilong dispela yia, graun i op na bikpela wara i stap aninit long graun i sut i kam antap. Na olgeta dua long skai i op na wara i kapsait i kam daun.”—Stat 7:11.
Noa i bin brukim ol yia i go long 12-pela mun na wan wan mun i gat 30 de. Long bipo, namba wan mun i kirap long namel bilong mun Septemba long kalenda bilong yumi. Bikpela ren i kamap long “de namba 17 bilong namba 2 mun” na i go inap 40 san na 40 nait insait long mun Novemba na Disemba 2370 B.C.E.
Baibel i stori long Bikpela Tait olsem: “Wara i kamap bikpela moa yet na i karamapim graun i stap inap long 150 de. . . . Na wara i slek i go daun. Wara i wok long i go daun inap long 150 de olgeta. Na long de namba 17 bilong namba 7 mun sip i pas long wanpela maunten long ples maunten bilong Ararat.” (Stat 7:24–8:4) Olsem na kirap long taim wara i karamapim olgeta hap bilong graun i go inap long taim wara i go daun em inap olsem 150 de, o 5-pela mun. Nau sip i pas long ples maunten bilong Ararat long mun Epril bilong yia 2369 B.C.E.
Orait nau ritim Stat 8:5-17. Klostu 2-pela mun na hap (73 de) bihain, het bilong ol maunten i kamap, em “long de namba wan bilong namba 10 mun [Jun].” (Stat 8:5)b Tripela mun (90 de) bihain—“long yia Noa i gat 601 krismas, na long de namba wan bilong namba wan mun bilong dispela yia,” o long namel bilong Septemba, 2369 B.C.E.—Noa i rausim wanpela hap rup bilong sip. Long dispela taim em inap lukim “graun i wok long drai.” (Stat 8:13) Wanpela mun na 27 de (57 de) bihain, “long de namba 27 bilong namba 2 mun [long namel bilong Novemba, 2369 B.C.E.] graun i drai olgeta.” Orait nau Noa na famili bilong em ol i lusim sip na sanap gen long graun i drai. Olsem na Noa na ol narapela i bin stap inap olsem wanpela yia (370 de) insait long sip.—Stat 8:14.
Dispela stori em i kolim stret ol samting i bin kamap na ol yia ol samting i bin kamap long en, olsem na dispela i kamapim wanem samting? Profet Hibru Moses, em i bin mekim wok long sampela rait em i bin kisim bilong raitim Buk Stat, em i bin raitim ol samting i bin kamap tru tru na i no wanpela stori nating. Olsem na Tait em i bikpela samting long yumi long nau.
Sampela Narapela Man Bilong Raitim Baibel Ol i Ting Olsem Wanem Long Tait?
Buk Stat i stori long Tait, na i gat planti narapela stori long Noa o long Tait long Baibel. Olsem:
(1) Wanpela man bilong skelim ol samting, Esra, em i bungim Noa na ol pikinini man bilong em (Siem, Ham, na Jafet) long lain tumbuna bilong ol Israel.—1 Stori 1:4-17.
(2) Luk, em dokta na man bilong raitim Gutnius, em i stori long Noa long lista bilong ol tumbuna papamama bilong Jisas Krais.—Luk 3:36.
(3) Taim aposel Pita i raitim pas i go long ol wanwok Kristen em i kamapim planti tok long stori bilong Tait.—2 Pita 2:5; 3:5, 6.
(4) Aposel Pol i stori long strongpela bilip Noa i bin kamapim taim em i wokim sip bambai lain bilong em i ken abrusim bagarap.—Hibru 11:7.
Ol dispela man bilong raitim Baibel ol i bilip tru long stori bilong Bikpela Tait long Buk Stat, a? Tru tumas, ol i bilip strong olsem dispela samting i bin kamap tru tru.
Jisas na Bikpela Tait
Taim Jisas i no kam daun yet long graun em i bin stap long heven. (Sindaun 8:30, 31) Long taim bilong Tait em i wanpela spirit long heven. Em yet i bin lukim ol samting i bin kamap, olsem na tok bilong Jisas long Baibel i strongim tru stori bilong Noa na Tait. Jisas i tok: “Kain pasin ol i bin mekim long taim bilong Noa, ol bai i mekim wankain pasin tasol long taim Pikinini Bilong Man i kamap. Taim bikpela tait i no kamap yet, ol i wok long kaikai na dring, na ol man i maritim ol meri, i go inap long taim Noa i go insait long sip. Ol i no save long dispela samting bai i kamap long ol, na ol i stap olsem tasol i go inap long taim bikpela tait i kamap na i pinisim olgeta dispela manmeri. Orait wankain pasin tasol bai i kamap long taim Pikinini Bilong Man i kamap.”—Matyu 24:37-39.
Yu ting Jisas bai mekim wok long wanpela stori nating bilong givim tok lukaut long yumi olsem pasin nogut bilong nau bai pinis? Nogat tru! Yumi ken bilip olsem em i bin stori long ol man i bin stap tru tru taim em i toktok long God bai mekim kot long ol man nogut. Tru, planti manmeri i bin bagarap, tasol Noa na famili bilong em i abrusim bagarap long taim bilong Bikpela Tait na dispela i mekim gut bel bilong yumi.
Ol samting i bin kamap long “taim bilong Noa” em i bikpela samting long ol manmeri long nau, long taim Jisas Krais, em “Pikinini Bilong Man,” i kam i stap pinis. Taim yumi ritim stori bilong Tait i bin kamap long olgeta hap bilong graun em Noa i bin raitim, yumi ken bilip tru olsem em i wanpela stori long ol samting i bin kamap tru tru. Na stori bilong Tait long Buk Stat em spirit bilong God i kirapim Moses long raitim em i bikpela samting long yumi. Olsem Noa, na ol pikinini man bilong em, na ol meri bilong ol, ol i bilip long samting God i bin putim bambai ol i ken abrusim bagarap, yumi long nau i ken kam aninit long lukaut bilong Jehova taim yumi bilip long ofa bilong Jisas long baim bek yumi. (Matyu 20:28) Na tu, yumi inap wet long i stap namel long ol manmeri i abrusim bagarap long pinis bilong dispela pasin nogut bilong nau olsem stori bilong Noa i kamapim olsem em yet na famili bilong em ol i bin abrusim bagarap long Tait, em dispela Tait i bin pinisim ol man i givim baksait long God long dispela taim bipo.
[Ol Futnot]
a Bilong kisim sampela save moa long det Bikpela Tait i kamap, lukim buk Insight on the Scriptures, Volium 1, pes 458-460, em ol Witnes Bilong Jehova i wokim.
b Buk Keil-Delitzsch Commentary on the Old Testament, Volium 1, pes 148, i tok: “Ating 73 de bihain long sip i sindaun long maunten, het bilong ol maunten i kamap, em het bilong ol maunten bilong Armenia, em ol maunten i raunim sip.”
[Blok long pes 5]
Ol i Stap Planti Yia Olsem?
BAIBEL i tok, Noa “i gat 950 krismas olgeta long taim em i dai.” (Stat 9:29) Tumbuna papa bilong Noa, em Metusela, em i bin stap inap 969 yia—i no gat narapela man i bin stap planti yia olsem. Averes krismas bilong ol man i stap laip insait long taim bilong 10-pela lain kirap long Adam na i kam inap long Noa em inap olsem 850 yia. (Stat 5:5-31) Olsem wanem? Ol manmeri long dispela taim bipo i bin i stap planti yia olsem?
Laik bilong God long pastaim tru em ol man i mas i stap oltaim. Taim God i wokim namba wan man Adam, em i givim rot long Adam long i stap oltaim sapos em i bihainim tok bilong God. (Stat 2:15-17) Tasol Adam i no bihainim tok bilong God na em i lus long dispela gutpela laip. Em i stap inap 930 yia, na insait long dispela taim em i wok long i dai isi isi, na bihain Adam i go bek long graun em God i kisim em long en. (Stat 3:19; 5:5) Namba wan man i givim sin na indai long olgeta pikinini bilong em.—Rom 5:12.
Tasol ol manmeri i bin i stap long dispela taim bipo skin bilong ol i gutpela moa olsem bilong Adam long pastaim na ating long dispela as ol i bin i stap planti yia moa, winim ol man i kamap bihain. Olsem na paslain long Tait ol man i bin stap klostu 1,000 yia, na bihain long Tait krismas bilong ol man i go daun tru. Abraham i bin i stap inap 175 yia tasol. (Stat 25:7) Na inap 400 yia samting bihain long gutpela bilipman Abraham i dai, profet Moses i tok: “Mipela i save stap inap 70 yia tasol. Na sapos mipela i gat strong, mipela i ken i stap inap 80 yia. Tasol long dispela olgeta yia mipela i stap, mipela i save hatwok na painim hevi tasol. Dispela olgeta yia i pinis kwiktaim, na mipela tu i go pinis.” (Song 90:10) Long nau tu ol man i save stap inap 70 o 80 yia samting.
[Sat/Ol Piksa long pes 6, 7]
Kaunim i Go Bek Kirap Long Taim Sairus i Putim Lo Bilong Ol Juda i Ken Go Bek Long Ples i Go Inap Long Taim Bilong Noa
537 Lo bilong Sairusc
539 Sairus bilong Persia
i daunim Babilon
68 yia
607 70 yia bilong Juda i stap nating i kirap
906 yia ol
hetman, jas,
na king bilong
Israel i bosim
kantri
1513 Ol Israel i lusim Isip
1943 Strongim kontrak bilong Abraham
205 yia
2148 Mama i karim Tera
222 yia
2370 Tait i kirap
[Futnot]
c *Sairus i bin mekim tokaut bilong larim ol Juda i lusim kalabus long “namba wan yia bilong Sairus i stap king bilong kantri Persia,” ating em long yia 538 B.C.E. o long kirap bilong yia 537 B.C.E.