Eusebius—“Man Bilong Kamapim Stori Bilong Misin Kristen”?
LONG yia 325 C.E., Empera Constantine bilong Rom i singautim olgeta bisop long kam long Naisia. Laik bilong em: stretim bikpela tok ol man i wok long tok pait long en olsem God i bikpela long Pikinini bilong em o olsem wanem. Wanpela man long dispela bung i gat biknem long em i bin skul gut na i gat bikpela save winim ol narapela man long taim bilong em, em Eusebius bilong Sisaria. Eusebius i bin givim bel long stadi long Baibel, na em i man bilong sapotim bilip Kristen olsem i gat wanpela God tasol.
Buk Encyclopædia Britannica i tok “Constantine yet i bosim” dispela Kibung Bilong Naisia, em i “stiaim toktok, na em i kamapim . . . bikpela tok long Krais i stap olsem wanem long God, em ol bisop i kamapim long tokaut bilong ol olsem ‘Krais em i God wankain olsem Papa’ . . . Ol bisop i pret long empera, olsem na maski planti bilong ol i no ting dispela tok i stret, olgeta i sainim nem bilong ol bilong orait long dispela tokaut, tupela tasol nogat.” Yu ting Eusebius i wanpela bilong dispela tupela? Samting em i bin mekim i ken givim wanem skul long yumi? Yumi ken skelim bikpela stori bilong Eusebius—ol mak em i bin winim na ol wok em i bin mekim.
Ol Bikpela Rait Em i Kamapim
Ating mama i karim Eusebius long Palestain long 260 C.E. Em i liklik yet na poroman wantaim Pamphilus, wanpela hetman bilong sios i stap long Sisaria. Eusebius i go long skul bilong lotu em Pamphilus i lukautim na em i kamap wanpela sumatin i givim bel long skul. Em i mekim bikpela wok long gutpela laibreri bilong Pamphilus. Eusebius i givim bel long skul wok bilong em, na moa yet long wok bilong stadi long Baibel. Em i kamap gutpela pren tru bilong Pamphilus na bihain em i kolim em yet ‘Pikinini bilong Pamphilus.’
Eusebius i kamapim laik bilong em olsem: “Mi tingting pinis long raitim stori bilong holi lain Aposel bilong pastaim na i kam, na stori long ol samting i bin kamap kirap long taim bilong Man bilong baim bek yumi na i kam inap long taim bilong yumi; na long kamapim planti ol bikpela samting i bin kamap long misin Kristen olsem ol man i bin tok; na long stori long ol man husat ol i bin bosim na lukautim sios long ol hap i gat biknem, na long ol man husat i bin autim tok bilong God long maus o long rait ol i kamapim.”
Eusebius i kisim biknem long rot bilong ol buk ol man i tok em i gutpela tru, em ol buk i gat het-tok olsem History of the Christian Church. Dispela tenpela buk ol i wokim long 324 C.E, ol man i tok ol buk hia i winim ol narapela buk i kamapim stori bilong sios kirap long bipo yet na i kam. Ol dispela buk i as na Eusebius i kisim nem olsem papa bilong kamapim stori bilong misin Kristen.
Eusebius i raitim buk Church History, na buk Chronicle, i gat tupela bikpela buk bilong en. Namba wan buk i kamapim bikpela stori bilong ol samting i bin kamap long graun. Bihain ol man i yusim dispela buk taim ol i laik skelim wanem taim ol samting i bin kamap long graun. Namba tu buk i kamapim det bilong ol bikpela samting. Eusebius i wokim ol lista i stap sait sait bilong kamapim hap taim ol kantri i bin kamap na mekim wok bos bilong ol.
Eusebius i bin raitim tupela narapela buk long ol samting bilong bipo bipo, het-tok bilong ol em Martyrs of Palestine na Life of Constantine. Buk Martyrs i stori long hap taim namel long 303 C.E. i go inap 310 C.E. na long ol man bilong dispela taim husat i dai long wanem ol i no laik lusim bilip bilong ol. Eusebius yet i bin stap laip taim ol dispela samting i bin kamap. Narapela buk ol i prinim olsem 4-pela buk bihain long indai bilong Constantine long 337 C.E., na i gat sampela bikpela stori long ol samting i bin kamap bipo. Tasol i no bilong stori tasol long ol samting i bin kamap, nogat, em ol stori bilong litimapim man i dai.
Eusebius i bin kamapim ol rait bilong sapotim bilip, na tok em i mekim long Hierocles, wanpela gavena bilong Rom, i insait long ol dispela rait. Taim Hierocles i raitim ol tok i daunim ol Kristen, Eusebius i kamapim rait bilong sapotim ol Kristen. Na tu, bilong helpim bilip olsem Baibel em i tok bilong God, em i raitim 35 buk, em planti man i tok ol i nambawan gutpela buk i gat planti save long en, winim ol narapela buk i stori long kain samting olsem. I gat 15 bilong ol dispela buk em i raitim pastaim, na ol i bilong kamapim ples klia as na i stret ol Kristen i wanbel long ol rait holi bilong ol Hibru. Bihain em i raitim 20 ol narapela buk bilong soim olsem i stret ol Kristen i no bihainim lo bilong lotu Juda na ol i kamapim ol nupela stiatok na lo samting bilong ol yet. Olgeta buk wantaim i kamapim planti tok i sapotim bilip Kristen inap long mak bilong save bilong Eusebius.
Eusebius i bin stap laip inap 80 yia samting (260-340 C.E.), em i kamapim planti rait tru i stori long ol samting bilong bipo. Ol buk bilong em i stori long ol samting i bin kamap long 1 C.E. i go inap long taim bilong Empera Constantine long 300 C.E. samting. Taim em i lapun, em i raitim yet ol buk na mekim wok bisop bilong Sisaria. Eusebius i gat nem olsem man bilong raitim ol stori bilong bipo, tasol tu, em i wanpela man bilong mekim ol tok i sapotim bilip bilong em, man bilong wokim ol mep, man bilong autim tok, skelim lotu, na skelim ol rait bilong lotu.
Tupela Laik Bilong Em
Bilong wanem Eusebius i kirap mekim ol narapela kain bikpela wok olsem? Long wanem em i bilip tru olsem em i stap long taim bilong bikpela senis. Em pilim olsem planti ol bikpela samting i bin kamap paslain long taim bilong em na i mas i gat man i raitim stori bilong ol dispela samting na bai ol man i kamap bihain i ken save long en.
Na i gat narapela as na Eusebius i mekim olsem—em i wanpela man bilong mekim ol tok i sapotim bilip bilong em. Em i bilip olsem God i as bilong lotu Kristen. Tasol sampela i no wanbel long dispela tingting. Eusebius i tok: “Mi gat laik tu long kamapim nem bilong ol man na hamas taim ol i mekim ol bikpela popaia, long wanem, ol i laikim tumas ol nupela samting, ol i tokaut olsem ol i man bilong painim ol nupela save—giaman save bilong ol—long dispela rot ol i kamap olsem ol weldok nogut i bagarapim lain sipsip bilong Krais.”
Olsem wanem? Eusebius i ting em yet em i wanpela Kristen? I mas olsem, long wanem, em i stori long Krais na tok em i “Man bilong baim bek yumi.” Em i tok: “Mi tingting pinis long . . . kamapim ol hevi em wantu i painim lain Juda, long wanem, ol i bin bagarapim Man bilong baim bek yumi, na olsem wanem na long wanem taim ol man bilong narapela lain i bin birua long Tok Bilong God, na mi laik kamapim pasin bilong ol man husat i bin sapotim Tok Bilong God maski ol man i givim pen long ol o kilim ol i dai, na tu, mi laik kamapim ol man long taim bilong yumi em ol i tokaut long bilip, na long gutpela pasin marimari na helpim em Man bilong baim bek yumi i bin mekim long dispela lain man olgeta.”
Wok Bilong Em Long Skelim Gut Ol Samting
Namba bilong ol buk Eusebius yet i bin ritim na kamapim sampela tok bilong en ol i bikpela tru. Em long rot bilong ol rait bilong Eusebius tasol na yumi inap save long planti ol bikman bilong yia 1 C.E. samting i go inap long yia 300 C.E. Ol stori i givim save long sampela ol bikpela samting i bin kamap i stap long ol buk bilong em tasol. Ol i kamapim ol tok i no gat narapela rot long kisim save long en long nau.
Eusebius i givim bel na mekim gutpela wok tru long wok bilong painim stori bilong ol samting em i laik kamapim. I luk olsem em i bin wok strong tru long kamapim ples klia ol tok tru na ol tok giaman. Tasol i gat sampela popaia long wok bilong em. Sampela taim em i paulim stori o em yet i paul long ol man na samting ol i mekim. Sampela taim ol det na yia samting em i kamapim i no stret. Na Eusebius i no gat pasin bilong bilasim gut stori. Tasol maski sampela samting i no gutpela tumas, ol man i tingim ol buk bilong em i olsem samting i dia tumas.
Yu Ting Em i Laikim Tumas Tok Tru?
Eusebius i tingting planti long bikpela tok ol man i no stretim yet long Pikinini i stap olsem wanem long Papa. Olsem wanem? Papa i bin stap paslain long Pikinini, olsem Eusebius i bilip long en? O oltaim Pikinini i stap wantaim Papa? Eusebius i tok: “Sapos oltaim tupela i bin stap wantaim, orait olsem wanem Papa bai stap Papa na Pikinini bai i stap Pikinini?” Em i kamapim ol tok bilong Baibel i helpim bilip bilong em, em i kamapim tok bilong Jon 14:28, olsem ‘Papa i stap namba wan tru na i winim Jisas,’ na Jon 17:3 we Baibel i tok Jisas em i dispela man trupela God i bin “salim i kam.” Em i mekim wok long Kolosi 1:15 na Jon 1:1 bilong kamapim olsem Tok i makim piksa tru bilong dispela God yumi no inap lukim—Pikinini bilong God.
Tasol yumi kirap nogut long Kibung Bilong Naisia Eusebius i orait long tok em pastaim em i no wanbel long en. Em i sakim bilip bilong em long Baibel olsem God na Krais tupela i no wankain, na em i orait long tok bilong empera.
Skul Yumi Kisim
I gat wanem samting i pretim Eusebius long dispela Kibung Bilong Naisia na em i helpim wanpela tok i no stret wantaim tok bilong Baibel? Yu ting samting bilong wok politik i bosim tingting bilong em? Bilong wanem em i bin go long dispela bung bilong Naisia? Constantine i bin singautim olgeta bisop, tasol liklik lain tasol—300—ol i go long dispela bung. Yu ting Eusebius i tingting planti, nogut em i no stap bikman moa? Na bilong wanem Constantine i litimapim em? Eusebius i sindaun long han sut bilong empera long dispela bung.
I luk olsem Eusebius i givim baksait long tok bilong Jisas olsem ol lain bilong Em “ol i no bilong dispela graun.” (Jon 17:16; 18:36) Disaipel Jems i tok: “Sapos man i laik pren wantaim ol pasin bilong graun, em bai i kamap birua bilong God.” (Jems 4:4) Tok bilong Pol i makim stret samting i bin kamap, em i tok: ‘No ken pas wantaim ol haiden na wok bung wantaim ol.’ (2 Korin 6:14) I gutpela long yumi stap longwe long ol pasin bilong dispela graun na ‘lotuim God long spirit na pasin i tru.’—Jon 4:24.
[Piksa long pes 31]
Piksa i makim Kibung Bilong Naisia
[Kredit Lain]
Scala/Art Resource, NY
[Piksa Kredit Lain long pes 29]
Courtesy of Special Collections Library, University of Michigan