Laip Stori
Stap Long Kalabus Nogut na Bihain i Go Long Naispela Ples Maunten Long Swiselan
Stori bilong Lothar Walther
Mi bin stap 3-pela yia long ol kalabus nogut bilong ol Komiunis long Is Jemani, na nau mi lusim na mi stap fri—klostu bai mi bung gen wantaim famili bilong mi.
TASOL taim mi lukim pes bilong pikinini man bilong mi i gat 6-pela krismas, i luk olsem pikinini i tingting planti. Inap 3-pela yia em i no bin lukim mi. Em i no save mi husat.
Taim mi pikinini, sindaun bilong mi i narapela kain long pikinini man bilong mi, papa na mama bilong mi i bin stap wantaim mi. Famili bilong mi i stap long Chemnitz, Jemani, em dispela hap mama i karim mi long 1928. Papa bilong mi i save tokaut klia olsem em i no laikim lotu. Em i tingim taim bilong Wol Woa 1, long Disemba 25 ol soldia “Kristen” long wanpela sait lain ami i tok “Meri Krismas” long lain ami bilong narapela sait, na long de bihain ol i kirap kilim narapela narapela. Long papa, lotu i gat pasin bilong tupela maus.
Mi Lusim Pasin Bilong Tingting Planti na Mi Kirap Bilip
I gutpela tru olsem dispela samting i no painim mi. Wol Woa 2 i pinis taim mi gat 17 krismas, na ol i no singautim mi long insait long ami. Tasol mi tingting planti long ol dispela askim, ‘Bilong wanem ol man i kilim i dai narapela? Mi ken bilip tru long husat? Mi inap painim we bel isi?’ Gavman bilong Rasia i kirap bosim Is Jemani, em hap mipela i stap long en. Ol manmeri ol i les pinis long ol samting woa i kamapim na ol i laikim lo bilong ol Komiunis, em ol i bilip olsem ol man i mas mekim stretpela pasin long narapela, na mekim wankain pasin long olgeta man, stap wanbel na stap isi wantaim ol arapela. Tasol i no longtaim na bai planti bilong ol dispela manmeri i no amamas moa—dispela taim i no lotu i mekim ol i bel hevi, wok politik i mekim.
Mi wok yet long painim bekim bilong ol askim mi gat na long dispela taim wanpela anti bilong mi, em wanpela Witnes Bilong Jehova, i toktok wantaim mi long bilip bilong em. Em i givim mi wanpela buk i kamapim tok bilong Baibel na tok bilong buk i kirapim mi long ritim—em namba wan taim bilong mi long mekim olsem—sapta 24 olgeta bilong Matyu. Mi pilim tru ol gutpela tok i stap insait long buk i stori long taim bilong yumi olsem taim bilong “pinis” na i kamapim husat i as tru bilong ol hevi i painim ol man.—Matyu 24:3; KTH 12:9.
I no longtaim na mi wok long kisim planti moa buk na nius bilong ol Witnes Bilong Jehova, na taim mi givim bel long ritim, mi luksave olsem mi painim tok i tru em mi bin wok strong long painim. Mi amamas stret long kisim save olsem Jisas Krais i bin kamap King long heven long 1914 na klostu nau em bai daunim ol samting nogut bambai em i ken givim planti gutpela blesing long ol man i bihainim tok. Narapela bikpela samting mi kisim save long en em pe bilong baim bek man. Dispela i helpim mi long beten long Jehova na askim em long lusim rong bilong mi. Mi pilim tru tok i stap long Jems 4:8 em i tok: “Yupela i mas i go klostu tru long God, na em bai i kam klostu tru long yupela.”
Maski mi givim bel long nupela save mi kisim, pastaim papamama na susa bilong mi i no laik bilip long ol samting mi tokim ol long en. Tasol dispela i no pasim mi long i go long ol miting Kristen i save kamap klostu long Chemnitz na i gat liklik grup bilong ol Witnes i save bung long dispela hap. Mi kirap nogut taim papamama na susa bilong mi i kam wantaim mi long namba wan miting mi go long en! Em long taim bilong kol long 1945/1946. Bihain wanpela grup bilong stadi long Baibel i kamap long Harthau, em hap we mipela i stap long en, na nau famili bilong mi i kirap na i go long ol miting.
“Mi Yangpela Tumas”
Mi kisim save long ol bikpela tok i tru bilong Baibel na mi save bung wantaim ol lain bilong Jehova olgeta taim na dispela i kirapim mi long dediketim laip bilong mi long Jehova, na long Me 25, 1946 mi kisim baptais. Mi amamas tru taim famili bilong mi tu i wok long kamap strong long ol samting bilong spirit, na bihain tripela wantaim i kamap strongpela Witnes. Susa bilong mi i stap yet long wanpela bilong ol kongrigesen long Chemnitz. Mama na papa bilong mi i stap gut long Jehova i go inap long i dai bilong tupela long 1965 na 1986.
Sikspela mun bihain long mi kisim baptais, mi kirap mekim wok painia salim. Em kirap bilong wok mi bai mekim long laip olgeta bilong mi “maski sapos ol man i redi long harim tok o ol i no redi.” (2 Timoti 4:2) I no longtaim bihain ol nupela rot i op bilong mekim wok autim tok. Ol i sot long ol man bilong autim tok long wanpela longwe ples long isten Jemani. Mi na narapela brata i putim pepa bilong go long dispela hap, tasol mi pilim olsem mi no gat save na mi yangpela tumas long mekim dispela bikpela wok. Mi gat 18 krismas tasol, olsem na mi gat wankain tingting olsem bilong Jeremaia: “Sori, God, Bikpela, mi yangpela tumas na mi no save long pasin bilong autim tok.” (Jeremaia 1:6) Maski mi gat dispela tingting, ol brata i gat wok long bosim ol samting i askim mitupela long mekim wok long dispela ples. Ol i makim mitupela long mekim wok long Belzig, em wanpela liklik taun long hap bilong Brandenburg.
I hatwok tru long autim tok long dispela hap, tasol dispela i bin skulim mi gut. Bihain sampela bisnismeri i gat namba ol i bilipim tok bilong Kingdom na ol i kamap Witnes Bilong Jehova. Tasol dispela i pait wantaim kastam na tingting bilong ol man bilong dispela hap. Ol bikman bilong lotu Katolik na lotu Talatala i birua nogut tru long mipela na sutim ol kain kain tok giaman long wok bilong mipela long autim tok. Tasol mipela i bilip tru long Jehova long was long mipela na lukautim mipela, na mipela helpim sampela man i amamas long harim tok long kisim tok i tru.
Pasin Birua i Wok Long Kirap
Long 1948, mi kisim sampela blesing na sampela hevi tu. Pastaim mi kisim asainmen long i go mekim wok painia long Rudolstadt, Thuringia. Long dispela hap, mi bungim planti brata na sista i stap gut long Jehova, na mi amamas long wok wantaim ol. Mi kisim narapela gutpela blesing long Julai bilong dispela yia yet. Mi maritim Erika Ullmann, em i wanpela yangpela meri i stap gut long Jehova na i save givim bel long mekim wok autim tok em mi bin save long em taim mi bin go long ol miting long Kongrigesen Chemnitz. Mitupela i kirap mekim wok painia long Harthau, em taun mi kamap bikpela long en. Tasol bihain Erika i no inap long mekim wok painia, long wanem, em i gat sik na ol narapela samting i mekim na em i no inap mekim wok painia.
Long dispela taim, lain bilong Jehova i kisim bikpela hevi. Dipatmen Bilong Leba i kisim kat bilong mi long baim kaikai bilong subim mi long lusim wok autim tok na painim wanpela wok skin. Ol brata i gat wok long bosim ol samting i mekim wok long stori bilong mi long kot na bai gavman i ken orait long wok bilong ol Witnes long autim tok. Kot i no orait long dispela na long Jun 23, 1950, ol i makim mi long baim kot o long i stap 30 de long kalabus. Mipela i apil i go long Suprim Kot, tasol ol i sakim apil na salim mi i go kalabus.
Dispela em kirap tasol bilong pasin birua na hevi bai kamap long mipela. Wanpela mun i no lus yet na long Septemba 1950, gavman Komiunis i kamapim wanpela stori long TV na niuspepa samting i bagarapim nem bilong mipela, na bihain ol i putim tambu long wok bilong mipela. Namba bilong mipela i go bikpela hariap na tu mipela i bihainim pasin Kristen na klia long pait, olsem na ol i tok mipela i wanpela lain bilong Wes, i save lukstil na mekim wok nogut long nem bilong lotu. Long dispela de ol i putim tambu long wok bilong mipela, meri bilong mi i karim pikinini man bilong mipela, Johannes, long haus taim mi stap long kalabus. Maski meri bilong helpim Erika long karim pikinini i wok strong long sakim ol lain Polis Bilong Gavman, ol i strong na i go insait long haus bilong painim ol samting bilong helpim tok ol i sutim long mipela. Tasol ol i no painim wanpela samting. Bihain, ol i putim wanpela man bilong lukstil insait long kongrigesen. Dispela i mekim na long Oktoba 1953, ol i holim olgeta brata i gat wok long bosim ol wok na ol i holim mi tu.
Insait Long Ol Kalabus Nogut
Taim ol i makim pinis sampela bilong mipela long i stap kalabus inap 3-pela yia na sampela inap 6-pela yia, mipela i bung wantaim sampela brata bilong mipela long kalabus nogut bilong Osterstein Castle, long Zwickau. Maski ol dispela kalabus i nogut, mipela i amamas tru long bung wantaim ol brata i strong long ol samting bilong spirit. Mipela i stap kalabus tasol dispela i no makim olsem mipela i sot long kaikai bilong spirit. Maski gavman i no laikim mipela na ol i tambuim wok bilong mipela, long pasin hait ol brata i save salim Wastaua i kam insait long kalabus na long ol sel bilong mipela tu! Olsem wanem ol i mekim olsem?
Ol i makim sampela brata long wok long ol main, na long dispela hap ol i bungim ol narapela Witnes em ol i no kalabus na ol i save givim ol magasin long ol dispela brata i stap kalabus. Ol dispela brata i hait na kisim ol magasin i kam insait long kalabus na long dispela rot ol i save givim ol kaikai bilong spirit long mipela ol narapela i stap long kalabus. Mi amamas tru na mi pilim tru olsem Jehova i lukautim mipela na stiaim ol samting long kamap olsem!
Long pinis bilong 1954, ol i kisim mipela i go long narapela kalabus nogut tru long Torgau. Ol Witnes i stap long dispela haus kalabus i amamas tru long mipela i kam long dispela kalabus. I kam inap long dispela taim mipela i go bungim ol, ol i bin stap strong long ol samting bilong spirit long rot bilong kolim kolim ol tok bilong ol olpela Wastaua. Ol i laik tru long kisim nupela kaikai bilong spirit! Nau em taim bilong mipela long tokim ol long ol bikpela tok bilong Baibel em mipela i bin stadi long en long Zwickau. Tasol olsem wanem mipela i ken mekim olsem taim ol i tambuim mipela long toktok long narapela narapela taim mipela i wokabaut? Ol brata i tokim mipela long sampela rot mipela i ken bihainim long dispela samting na Jehova tu i was long mipela. Dispela i skulim mipela olsem pasin bilong stadi gut long Baibel na tingim tingim long bel ol samting, dispela i bikpela samting long taim mipela i stap fri na mipela gat rot long mekim olsem.
Taim Bilong Makim Ol Bikpela Samting Long Mekim
Long rot bilong helpim Jehova i givim, mipela i bin sanap strong. Mipela i kirap nogut taim gavman i orait long sampela bilong mipela long lusim kalabus klostu long pinis bilong yia 1956. I hatwok tru long stori long amamas bilong mipela taim ol i opim banis bilong haus kalabus bilong mipela i ken go! Long dispela taim pikinini man bilong mi i gat 6-pela krismas, na mi amamas tru long bungim gen meri bilong mi na helpim em long mekim bikpela long pikinini bilong mipela. Inap sampela haptaim Johannes i mekim ol samting long mi olsem em i no save long mi, tasol i no longtaim na mipela i pas gut wantaim.
Ol Witnes Bilong Jehova long Is Jemani i kisim bikpela hevi. Ol man i birua long wok Kristen bilong mipela long autim tok na pasin Kristen mipela i bihainim long klia long pait, dispela i mekim na oltaim mipela i mas was gut—bagarap inap painim mipela, mipela i save tingting planti, na skin i les. Olsem na mitupela Erika i beten na skelim gut i stap bilong mipela, na mipela i luksave olsem mipela i mas i go sindaun long narapela hap we i no gat planti hevi bambai mipela i no ken wari tumas. Mipela i laik i stap fri long mekim wok bilong Jehova na long winim ol mak bilong spirit.
Long 1957, rot i op long mipela i go long Stuttgart, Wes Jemani. I no gat tambu long wok bilong autim tok long dispela hap, na mipela i stap fri long bung wantaim ol brata bilong mipela. Ol i helpim mipela gut tru. Mipela i stap 7-pela yia long Kongrigesen Hedelfingen. Long dispela taim pikinini man bilong mipela i kirap skul na em i wok long kamap strong long ol samting bilong spirit. Long Septemba 1962, mi go long Skul Bilong Wok Kingdom long Wiesbaden. Ol i kirapim mi long kisim famili bilong mi long i go long ol hap we ol i sot long ol man bilong autim tok bilong Baibel long tok Jeman. Em sampela hap bilong Jemani na Swiselan.
Go Long Naispela Ples Maunten Long Swiselan
Olsem na long 1963, mipela i go long Swiselan. Ol i makim mipela long wok wantaim wanpela liklik kongrigesen long Brunnen, klostu long naispela raunwara Lucerne, namel long ol ples maunten long Swiselan. Long mipela, i olsem mipela i stap long paradais. Mipela i mas lain long tok Jeman bilong dispela hap, na long pasin na tingting bilong ol manmeri bilong dispela hap. Maski i olsem, mipela i amamas long mekim wok na autim tok long ol man bilong i stap bel isi. Mipela i stap 14 yia long Brunnen. Pikinini man bilong mipela i go bikpela long dispela hap.
Long 1977, taim mi gat klostu 50 krismas, ol i singautim mipela long i go wok long Betel long Swiselan long Thun. Mipela i tingim dispela olsem wanpela gutpela wok tru na mipela i amamas long mekim. Mitupela meri bilong mi i stap 9-pela yia long Betel, na mipela i tingim dispela haptaim olsem wanpela bikpela samting long laip bilong mipela olsem Kristen na em i helpim mipela long kamap strong long ol samting bilong spirit. Na tu, mipela i bin amamas long autim tok wantaim ol pablisa long Thun na ol narapela hap klostu, na oltaim mipela i amamas long lukim ol “gutpela wok” bilong Jehova, em ol dispela bikpela maunten Bernese em ais i karamapim het bilong ol.—Song 9:1.
I go Long Narapela Hap Gen
Mipela i go long narapela hap gen long kirap bilong 1986. Ol i askim mipela long mekim wok olsem painia salim long wanpela bikpela teritori em ol i makim bilong Kongrigesen Buchs long hap is bilong Swiselan. Mipela i mas kirap gen na lain long pasin bilong dispela hap. Tasol laik bilong mipela long mekim wok bilong Jehova i kirapim mipela long mekim dispela nupela wok na mipela i kisim blesing long en. Sampela taim, mi bin mekim wok olsem helpim bilong wasman raun, mi raun lukim ol kongrigesen na strongim ol. Inap 18 yia i lus nau, na mipela i bin kisim planti gutpela ekspiriens taim mipela i mekim wok long dispela hap. Kongrigesen long Buchs i bin go bikpela, na mipela i amamas long bung long wanpela naispela Haus Kingdom, em faipela yia i go pinis mipela i bin dediketim.
Jehova i bin lukautim gut mipela. Mipela i bin lusim bikpela haptaim long laip bilong mipela long wok bilong autim tok fultaim, tasol mipela i no bin sot liklik long wanpela samting. Mipela i amamas tru long lukim pikinini man bilong mipela, meri bilong em na ol pikinini bilong ol, na tu ol tumbuna pikinini bilong mipela i stap gut long Jehova.
Taim mi tingting i go bek mi inap tok olsem, tru tumas mipela i bin mekim wok bilong Jehova “maski sapos ol man i redi long harim tok o ol i no redi.” Laik bilong mi long mekim wok Kristen i mekim na mi stap long ol kalabus nogut bilong ol Komiunis na bihain mi go long naispela ples maunten long Swiselan. Mi na famili bilong mi i no bel hevi long ol samting mipela i bin mekim.
[Blok long pes 28]
Ol i Sanap Strong Taim Ol Man i Mekim Nogut Long Ol
Gavman bilong Ripablik Demokratik Bilong Jemani (GDR), em ol i save kolim tu olsem Is Jemani, i bin mekim nogut tru long ol Witnes Bilong Jehova. Ol ripot i soim olsem winim 5,000 Witnes i bin kalabus, long wanem, ol i bin mekim wok Kristen bilong ol na ol i no laik insait long pait.—Aisaia 2:4.
Tupela narapela narapela gavman i bin mekim nogut long ol Witnes. Inap 325 bilong ol i bin stap long ol kalabus bilong Natsi. Na long 1950 samting, lain Stasi, em lain polis bilong gavman, i bin mekim nogut long ol na kalabusim ol. Sampela haus kalabus ol Nazi i bin yusim, bihain ol Stasi i bin mekim wok long ol.
Kirap long taim ol i mekim nogut tru long ol Witnes long yia 1950 na i go 1961, inap 60 Witnes—man na meri—ol i dai long kalabus, long wanem, ol man i mekim nogut long ol, ol no gat kaikai, ol i sik, o ol i lapun. Ol i makim 12 Witnes long i stap long kalabus i go inap long ol i dai, tasol bihain ol i senisim na makim ol long i stap 15 yia long kalabus.
Long nau, long hap bipo hetkota bilong lain Stasi i stap long en, em Berlin, i gat wanpela so i kamapim stori bilong ol samting i bin kamap insait long 40 yia we ol man i bin mekim nogut tru long ol Witnes Bilong Jehova long Is Jemani. Ol piksa na stori i stap long dispela so i kamapim klia pasin bilong ol dispela Witnes long sanap strong na stap gut long ol samting bilong spirit taim ol man i mekim nogut tru long ol.
[Mep long pes 24, 25]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)
IS JEMANI
Rudolstadt
Belzig
Torgau
Chemnitz
Zwickau
[Piksa long pes 25]
Osterstein Castle, long Zwickau
[Kredit Lain]
Fotosammlung des Stadtarchiv Zwickau, Deutschland
[Piksa long pes 26]
Wantaim meri bilong mi, Erika