Laip Stori
Wanpela Skul i Helpim Mi Long Olgeta Yia Mi Stap Laip
Stori bilong Harold Gluyas
Wanpela samting i bin kamap taim mi pikinini yet na inap 70 yia pinis mi tingim yet dispela samting. Mi sindaun long haus kuk bilong mama na mi lukim wanpela rait i tok olsem “Ceylon Tea.” Na tu, em i gat piksa bilong sampela meri i kisim ti lip long ol bikpela gaden ti bilong Silon (nau Sri Lanka). Dispela piksa em i bilong wanpela kantri i stap longwe tru long ples bilong mi long Saut Australia, tasol em i kirapim tru tingting bilong mi. Man! Ating Silon em i wanpela naispela kantri stret! Long dispela taim mi no bin save olsem mi bai stap misineri inap 45 yia long dispela naispela ailan.
MAMA i karim mi long Epril 1922, long dispela taim pasin i stap long graun i narapela kain tru long pasin i stap long nau. Famili bilong mi i gat wanpela fam ol i save planim wit samting long en na i stap klostu long taun Kimba, em i stap namel tru long traipela kantri Australia na long arere bilong bikpela ples wesan nating, long hap saut bilong en. Sindaun bilong mipela i gat hatwok tru long en. Oltaim mipela i gat hevi long no gat ren, na planti binatang i save kamap na bagarapim fam, na san i hat moa. Mama i bin wok strong tru long lukautim papa na mipela 6-pela pikinini long wanpela liklik haus bilong bus ol i wokim long ol hap kapa.
Tasol mi laikim tru dispela hap, em ples bilong i stap fri na i gat ol samting mi save amamas tru long en. Mi tingim taim mi bin kirap nogut long lukim ol strongpela lain bulmakau ol i pasim wantaim na ol i wok long rausim ol gras samting long bus, o ol strongpela win i save kirapim bikpela das tru na karamapim olgeta hap. Olsem na mi kirap kisim save taim mi liklik yet paslain long mi go long wanpela liklik skul i gat wanpela tisa tasol, na mi mas wokabaut inap 5-pela kilomita bilong kamap long en.
Papamama i save tingim lotu, tasol ol i no save go long lotu—haus lotu i stap long taun na i longwe tumas long fam bilong mipela. Tasol long 1932 samting, mama i kirap harim sampela tok bilong Baibel em Jas Rutherford i mekim na i save kamap long olgeta wik long wanpela redio stesin long Adelaide. Mi bin ting Jas Rutherford i wanpela man bilong autim tok bilong lotu long Adelaide, na mi no gat laik tumas long harim. Tasol long olgeta wik Mama i wetim tok bilong Rutherford i kamap na em i save putim gut yau long nek bilong Rutherford i no kamap gut long olpela redio bilong mipela i wok long bateri.
Long wanpela apinun taim san i hat tumas, wanpela olpela trak i kam na i stop ausait long haus na tupela man i bilas gut i lusim trak na i kam. Tupela i Witnes Bilong Jehova. Mama i putim gut yau long tok ol i autim na em i givim mani na kisim planti buk long ol, na kwiktaim em i kirap ritim. Em i pilim tru ol tok bilong ol dispela buk na em i askim papa long draivim em i go long ol neiba na bai em i ken tokim ol long ol samting em i wok long lainim.
Ol Samting i Helpim Mi
Bihain liklik ol hatwok long sindaun bilong mipela long bus i mekim na mipela i mas lusim fam na i go sindaun long biktaun Adelaide, em i longwe inap 500 kilomita. Famili bilong mi i kirap bung wantaim Kongrigesen Adelaide Bilong Ol Witnes Bilong Jehova, na mipela i wok long kamap strong long ol samting bilong spirit. Taim mipela i lusim fam na i kam long taun, mi no go moa long skul. Taim mi pinis long skul mi gat 13 krismas tasol na mi bin pinisim gret 7. Mi man bilong amamas tasol na dispela inap pulim mi na mi lusim ol samting bilong spirit, tasol i gat sampela gutpela brata—ol painia, olsem man bilong autim tok fultaim—ol i helpim mi.
Isi isi pasin bilong ol dispela brata long wok strong i kirapim mi long tingim ol samting bilong spirit. Mi amamas tru long bung wantaim ol na mi laikim pasin bilong ol long wok strong. Olsem na taim ol i mekim tokaut long wanpela kibung long Adelaide long 1940 bilong kirapim ol brata long mekim wok autim tok fultaim, mi kirap na putim nem bilong mi. Long dispela taim mi no baptais yet na mi no bin autim tok planti taim. Tasol sampela de bihain ol i singautim mi long wok wantaim wanpela liklik lain painia long taun Warrnambool, em i longwe long Adelaide inap sampela handet kilomita, long provins Victoria.
Em nau, maski pastaim mi gat tupela tingting long dispela wok, i no longtaim na mi kisim pasin bilong laikim tru wok autim tok, na i kam inap long nau mi no lusim liklik dispela laik. Kirap long dispela taim mi wok long kamap strong long ol samting bilong spirit. Mi bin kisim save olsem taim mi stap klostu long ol man i laikim tru ol samting bilong spirit, dispela i helpim mi tru. Mi lukim olsem gutpela pasin bilong ol inap kirapim ol gutpela pasin na tingting i stap long bel bilong yumi, maski yumi no bin kisim bikpela skul, na ol dispela samting yumi lainim em inap helpim yumi i go inap long olgeta taim bihain.
Ol Traim i Strongim Mi
Mi bin wok painia inap liklik taim tasol na ol i putim tambu long wok bilong ol Witnes Bilong Jehova long Australia. Mi no klia long samting mi mas mekim, olsem na mi askim ol brata, na ol i tok i no gat tambu long toktok wantaim ol man long Baibel. Olsem na mi wantaim sampela painia moa mipela i kirap na go long ol haus na autim tok bilong Baibel. Dispela i strongim mi long sanap strong taim liklik taim bihain ol traim i painim mi.
Fopela mun bihain mi kisim 18 krismas na gavman i salim tok long mi mas insait long ami. Dispela i givim rot long mi long kamapim bilip bilong mi long sampela ofisa bilong ami na wanpela majistret. Long dispela taim, inap olsem 20 brata i kalabus long Adelaide, long wanem, ol i no laik insait long ami, na i no longtaim na mi kalabus wantaim ol. Ol i givim hatpela wok tru long mipela, olsem brukim ol bikpela ston long maunten na stretim ol rot. Dispela i helpim mi long kisim pasin bilong sanap strong na karim hevi, na tingting strong long ol samting. Mipela i bihainim gutpela pasin na sanap strong, na dispela i mekim na bihain planti gad bilong kalabus i rispek long mipela.
Sampela mun bihain mi lusim kalabus, na mi kisim gutpela kaikai na kirap mekim gen wok painia. Tasol i no gat planti painia bilong wok wantaim ol, olsem na ol i askim mi long go na wok wanpis long wanpela hap long Saut Australia i gat ol fam long en. Mi orait long dispela na mi kalap long sip i go long Yorke Peninsula, na mi karim ol buk samting bilong autim tok na wanpela baiskol tasol. Taim mi kamap long dispela hap, wanpela famili i save laikim tok bilong Baibel ol i tokim mi long go long wanpela liklik haus pasindia we wanpela gutpela meri i mekim gut long mi olsem pikinini bilong em. Long san mi save kisim baiskol na raun long ol rot i gat planti das long en na autim tok long ol liklik taun i stap nabaut long poin. Bilong autim tok long ol longwe ples, sampela taim mi slip long ol liklik hotel o haus pasindia. Olsem na mi raun inap planti handet kilomita na mi kisim ol gutpela ekspiriens. Mi no wari tumas long i stap wanpis na autim tok, na mi lukim olsem Jehova i lukautim mi, olsem na mi go klostu moa long em.
Mi Pilim Olsem Mi No Inap
Long 1946, mi kisim pas i singautim mi long mekim wok olsem wasman sekit, olsem raun na lukim ol kongrigesen insait long wanpela sekit. Mi mas tokaut olsem dispela wok i hatwok long mi. Wanpela taim mi harim wanpela brata i tok: “Harold i no save gut tumas long mekim tok long pletfom, tasol em i save mekim gut wok autim tok.” Dispela tok i strongim tru bel bilong mi. Mi save mi no gutpela man tumas long mekim tok long pletfom na stretim ol wok, tasol mi bilip olsem wok bilong autim tok long ol man em i namba wan wok bilong ol Kristen.
Long 1947 i gat bikpela amamas tru long Brata Nathan Knorr na Brata Milton Henschel bilong hetkota bilong ol Witnes Bilong Jehova long Brooklyn bai kam long Australia. Dispela em namba wan taim wanpela bilong hetkota i kam long Australia bihain long Brata Rutherford i bin kam long 1938. I gat bikpela kibung i kamap long Sydney taim tupela i kam. Olsem planti arapela yangpela painia, mi gat laik long go long Wastaua Baibel Skul Bilong Gileat em nupela skul i stap long South Lansing, New York, Amerika, bilong lain long mekim wok misineri. Planti bilong mipela i laik save, ol lain i bin winim bikpela skul ol tasol inap putim nem bilong go long dispela skul o nogat. Tasol Brata Knorr i tok, sapos mipela inap ritim wanpela stori bilong nius Wastaua na putim ol bikpela tok bilong en long tingting, ating mipela inap winim Skul Gileat.
Mi bin kisim liklik skul tasol, olsem na mi ting mi no inap i go. Tasol sampela mun bihain mi kirap nogut long ol i singautim mi long wokim pepa bilong go long Skul Gileat. Ol i kisim mi olsem sumatin na mi go long namba 16 klas i bin kamap long 1950. Mi kisim gutpela samting tru long dispela skul na em i strongim mi tru. Em i kamapim klia olsem bikpela skul i no namba wan samting i helpim wok bilong man i kamap gutpela. Nogat, pasin bilong wok strong na bihainim tok i bikpela samting. Ol tisa bilong mipela i kirapim mipela long wok strong. Mi bihainim tok bilong ol na mi wok long kisim save i go i go na mi inap kisim gut ol tok bilong skul.
Mi Go Long Naispela Ailan Tru
Bihain long gretiuesen, ol i makim mi wantaim tupela brata moa bilong Australia long mekim wok misineri long Silon (nau Sri Lanka). Mipela i kamap long namba wan biktaun, Colombo, long Septemba 1951. Ples i hat tru na i gat kain kain nupela samting mipela i lukim, harim, na smelim. Taim mipela i lusim sip, wanpela misineri i stap pinis long dispela kantri em i kam bungim mipela na i givim liklik pepa long mi i toksave long wanpela pablik tok bai kamap long Sande antap, long ples ol man i save bung long en. Mi kirap nogut long lukim nem bilong mi i stap long pepa—mi man bilong mekim dispela tok! Mi tingting planti long dispela. Tasol ol yia mi bin mekim wok painia long Australia i skulim mi olsem mi mas orait long kisim wanem wanem wok ol i givim long mi. Jehova i helpim mi na mi mekim gut dispela tok. Mipela tripela brata wantaim 4-pela brata singel i stap pinis long haus misineri long Colombo, mipela i kirap lainim strongpela tok ples Sinhala na go autim tok. Planti taim mipela i stap wanpis na autim tok, na mipela i amamas long lukim olsem ol asples i rispek long mipela na mekim gut long mipela. I no longtaim na namba bilong ol manmeri i kam long ol miting i wok long go bikpela.
Bihain mi tingting strong long wanpela naispela painia sista, em Sybil, mi bin bungim em taim mi stap long sip bilong go long Skul Gileat. Em i laik i go long kibung intenesenel long New York. Bihain, em i go long namba 21 klas bilong Skul Gileat na ol i salim em i go long Hong Kong long 1953. Mi kirap raitim pas i go long em na mitupela i raitim pas i go i kam, na long 1955 Sybil i kam long Silon na mitupela i marit.
Namba wan ples mitupela wantaim i mekim wok misineri long en, em Jaffna, em wanpela taun long hap not long Sri Lanka. Long 1955 samting, sampela kros bilong politik i wok long kamap namel long ol lain Tamil na Sinhala, na dispela i as bilong ol bikpela pait i kamap long sampela yia bihain. Bel bilong mi i gutpela tru long lukim ol Witnes bilong lain Tamil na Sinhala i lukautim narapela narapela inap planti mun insait long ol dispela yia i gat hatwok tru long en! Ol dispela hevi i bin strongim bilip bilong ol brata na mekim i kamap gutpela.
Autim Tok na Skulim Ol Man Long Sri Lanka
Bilong lain long ol pasin na tingting bilong ol Hindu na Muslim, mipela mas i gat pasin bilong isi long ol man na no ken les kwik. Tasol mipela i wok long kisim save long pasin bilong ples bilong dispela tupela lain na ol gutpela pasin bilong ol. Ol i no save lukim planti man bilong narapela kantri i kalap long PMV bas na raun, olsem na taim mitupela i sindaun long bas ol i lukluk strong long mipela. Sybil i ting taim ol i mekim olsem em bai smail gut long ol. Mipela i amamas long ol tu i kirap na smail gut long mitupela!
Wanpela taim i gat rotblok na mipela i mas stop. Wanpela gad i sanap i stap na em i askim mitupela olsem mipela i bilong we na mipela laik i go we, na bihain em i askim long ol samting bilong mitupela yet, olsem:
“Husat dispela meri?”
Mi tok: “Em meri bilong mi.”
“Yupela i marit inap hamas yia?”
“Etpela yia.”
“Yupela i gat sampela pikinini?”
“Nogat.”
“Olaman! Yupela lukim pinis wanpela dokta?”
Pastaim mipela i kirap nogut long ol kain askim olsem, tasol bihain mipela lukim olsem ol lain bilong dispela hap ol i save tingim tru ol narapela. Dispela em i wanpela gutpela pasin tru bilong ol em mipela i laikim tumas. Sapos mipela i sanap i stap long wanpela hap inap sampela minit tasol, i no longtaim na wanpela bai kam na askim olsem mipela laik bai em i helpim mipela long sampela samting.
Ol Senis na Tingting Bek
Insait long ol dispela yia, mipela i kisim ol arapela wok tu long Sri Lanka. Ol i makim mi long mekim wok sekit na wok distrik na insait long Brens Komiti. Long 1996 mi gat 75 krismas samting. Mi tingting bek long wok misineri mi bin mekim long Sri Lanka inap 45 yia samting na mi amamas. Long namba wan miting bilong mi long Colombo, i gat olsem 20 manmeri tasol i stap. Tasol nau dispela namba i go bikpela inap 3,500! Mitupela Sybil i tingim planti bilong ol dispela gutpela bratasista olsem ol pikinini na bubu bilong mipela long spirit. Tasol i gat planti wok i stap yet long dispela kantri, na bilong mekim dispela wok i mas i gat ol lain i gat strong na save na ol i yangpela long mipela. Mipela i tingim dispela, olsem na taim Gavening Bodi i singautim mitupela long go bek long Australia, mitupela i orait long dispela. Dispela i givim rot long ol yangpela marit i mekim gut wok long ol i ken i go long Sri Lanka na mekim wok misineri olsem senis bilong mitupela.
Mi gat klostu 83 krismas na mitupela Sybil i amamas long mipela i gat strong yet long mekim wok painia salim long Adelaide, em ples bipo mi bin sindaun long en. Wok bilong mipela long autim tok i helpim tingting bilong mipela long wok gut na i helpim mipela long lain long sindaun gen long kantri em pasin na i stap bilong ol man i narapela kain tru.
Jehova i wok yet long lukautim mitupela long ol samting bilong skin, na ol brata na sista long kongrigesen bilong mipela i laikim mipela na i helpim mipela gut. Nau mi kisim wanpela nupela wok olsem kuskus long kongrigesen bilong mipela. Mi wok strong long i stap gut long wok bilong Jehova, olsem na mi lukim olsem mi wok long kisim skul yet. Taim mi tingting bek long ol yia i go pinis, mi kirap nogut long dispela mangi bilong bus i no gat bikpela save em inap kisim gutpela skul tru—em kain skul i bin helpim mi tru insait long ol dispela yia mi stap laip.
[Piksa long pes 26]
Long de mitupela i marit, long 1955
[Piksa long pes 27]
Mi autim tok wantaim Rajan Kadirgamar, wanpela brata bilong Sri Lanka, long 1957
[Piksa long pes 28]
Wantaim Sybil long nau