Laip Stori
Pasin Bilong Papamama i Bin Strongim Mi
Stori bilong Janez Rekelj
Em yia 1958. Mi na meri bilong mi, Stanka, i go antap long ples maunten, ol i kolim Karawanken Alps, long boda bilong Yugoslavia na Ostria. Mipela laik ranawe i go long Ostria. Mipela i mas was gut, long wanem, ol lain i patrolim boda bilong Yugoslavia i holim gan na ol i wok strong long pasim ol man i laik brukim boda. Mipela i wokabaut i go na i kamap long arere bilong wanpela hap bilong maunten i go daun tru. Em namba wan taim mi na Stanka i lukim hap bilong maunten ol Ostria i bosim. Mipela i wokabaut i go moa, long hap bilong is, na nau mipela i kamap long wanpela hap bilong maunten i no daun tumas. I gat planti liklik ston i stap long dispela hap, olsem na mipela i pasim strongpela laplap sel long bodi bilong mipela na i go daun long maunten. Mipela i no save wanem samting bai painim mipela.
MI LAIK stori long samting i bin kamap na mipela ranawe i go long Ostria, na olsem wanem gutpela pasin bilong papamama bilong mi i bin strongim mi long stap gut long Jehova long taim bilong hevi.
Mi go bikpela long Slovenia, nau em i wanpela liklik kantri long Sentral Yurop. Slovenia i stap namel long ples maunten ol i kolim European Alps—Ostria i stap long hap not, Itali long hap wes, Kroesia long hap saut, na Hangari long hap is. Tasol taim papamama bilong mi, Franc na Rozalija Rekelj, i bebi yet, Ostria na Hangari i bosim Slovenia. Long pinis bilong Wol Woa 1, Slovenia i kamap hap bilong wanpela nupela kantri ol i kolim Kingdom bilong ol Serbia, ol Kroesia, na ol Slovenia. Long 1929, kantri i kisim nupela nem, olsem Yugoslavia, mining bilong en, “Saut Slavia.” Mama i karim mi long Janueri 9 bilong dispela yia, long Podhom, klostu long naispela raunwara Bled.
Mama i bin go bikpela insait long lotu Katolik. Wanpela ankol bilong Mama em i wanpela pris, na 3-pela anti bilong Mama ol i sister. Mama i gat strongpela laik long holim wanpela Baibel bilong em yet na bai em i ken ritim na kliagut long en. Tasol Papa i no amamas long ol samting bilong lotu. Em i bel nogut long ol samting ol misin i bin mekim long taim bilong Bikpela Woa long 1914-1918.
Kisim Save Long Tok i Tru
Taim woa i pinis, kasen bilong Mama, Janez Brajec, na meri bilong em, Ančka, ol i kamap Sumatin Bilong Baibel, em nem bilong ol Witnes Bilong Jehova long bipo. Long dispela taim, tupela i sindaun long Ostria. Kirap long 1936, planti taim Ančka i kam lukim Mama. Em i givim Mama wanpela Baibel, em kwiktaim Mama i ritim, wantaim sampela nius Wastaua na ol buk bilong Baibel long tok ples Slovenia. Long 1938, Hitler i kirap bosim Ostria, olsem na Janez na Ančka i kam bek long Slovenia. Tupela i bin skul gut, ol i gat gutpela tingting, na ol i laikim tru Jehova. Planti taim ol i toktok wantaim Mama long ol tok i tru bilong Baibel, na dispela i kirapim em long dediketim laip bilong em long Jehova. Em i kisim baptais long 1938.
Ol asples i kirap nogut taim Mama i lusim ol kastam i no stret wantaim Baibel, olsem Krismas, na em i lusim pasin bilong kaikai sosis i gat blut long en, na em i kukim olgeta imis bilong mipela long paia. I no longtaim na pasin birua i painim Mama. Ol anti bilong Mama, em ol sister, ol i raitim pas long em bilong kirapim em long kam bek long Maria na lotu. Tasol taim Mama i raitim pas na askim ol long kamapim bekim bilong sampela askim bilong Baibel em i laik save long en, ol i no bekim pas. Bubu bilong mi—em papa bilong Mama—em tu i birua long em. Em i no man nogut, tasol em i larim ol wanblut na asples i pulim em. Dispela i mekim na planti taim em i bagarapim ol buk bilong Baibel bilong Mama, tasol Baibel em i larim i stap. Em i brukim skru na i krai long Mama i mas kam bek long lotu. Wanpela taim em i holim naip na i tok long bagarapim Mama. Tasol papa bilong mi i tok strong long Bubu olsem em i no laikim dispela pasin Bubu i mekim na em i mas lusim.
Papa i wok yet long sapotim rait bilong Mama long ritim Baibel na long makim wanem wanem bilip em i laik bihainim. Long 1946 em tu i kisim baptais. Taim mi lukim olsem Jehova i bin strongim Mama long sanap strong long tok i tru, maski ol man i birua long em, na Jehova i bin givim gutpela pe long Mama long em i gat strongpela bilip, dispela i kirapim mi long mekim wok bilong kamap pren bilong God. Pasin bilong Mama long ritim Baibel na ol buk bilong Baibel long mi, dispela tu i helpim mi.
Mama i save lusim bikpela haptaim long toktok wantaim susa bilong em, Marija Repe, na bihain, mi na Anti Marija i kisim baptais long wankain taim namel long Julai 1942. Wanpela brata i kam na mekim sotpela tok, na mipela i kisim baptais long wanpela traipela dis diwai long haus bilong mipela yet.
Wok Kalabus Long Taim Bilong Wol Woa 2
Long 1942, long taim bilong Wol Woa 2, Jemani na Itali i kam insait long Slovenia na ol i tilim graun bilong dispela kantri namel long Hangari na ol yet. Papamama i no laik go insait long Volksbund, em wanpela lain bilong ol Natsi. Na long skul, mi no laik tok “Heil Hitler.” Tisa i tokim ol polis long dispela samting.
Ol i putim mipela long tren em i go long wanpela strongpela haus klostu long taun Hüttenbach, Bavaria, em i bin kamap olsem wanpela haus kalabus. Papa i stretim rot bilong mi ken wok wantaim wanpela man bilong wokim bret, na stap wantaim em na famili bilong em. Mi lain long wokim bret, em bihain dispela samting i helpim gut mi. Bihain, ol i salim famili bilong mi (na Anti Marija na famili bilong em) i go long wanpela kalabus long Gunzenhausen.
Long pinis bilong woa, mi gat tingting long raun wantaim wanpela lain i laik go long hap we papamama i stap long en. Long apinun paslain long mi redi long go, Papa i kam. Mi no save wanem samting bai painim mi sapos mi bin go wantaim dispela lain, long wanem, pasin bilong ol i no gutpela tumas. Mi pilim gen gutpela pasin bilong Jehova, em i mekim wok long papamama bilong mi bilong lukautim na skulim mi. Mitupela Papa i wokabaut inap 3-pela de bilong bungim ol arapela long famili. Long Jun 1945, mipela olgeta i kamap pinis long ples.
Taim woa i pinis, ol Komiunis, em Presiden Josip Broz Tito i lida bilong ol, ol i kamap gavman bilong Yugoslavia. Olsem na ol Witnes Bilong Jehova i gat hatwok yet.
Long 1948 wanpela brata bilong Ostria i kam na i kaikai wantaim mipela. Long olgeta hap em i go, ol polis i save bihainim em na holim ol brata em i go lukim. Ol i holim tu Papa, long wanem, Papa i bin singautim dispela man long kam kaikai wantaim mipela na em i no bin kamapim em long ol polis, olsem na ol i kalabusim Papa inap 2-pela yia. Dispela i givim hatwok long Mama—Papa i no stap, na Mama i save olsem klostu ol bai singautim mi na liklik brata long insait long ami.
Kalabus Long Masedonia
Long Novemba 1949, ol i singautim mi long go insait long ami. Mi go lukim ol bikman bilong kamapim as na mi no inap mekim olsem. Ol i no orait long tok bilong mi na ol i putim mi long tren wantaim ol nupela soldia i go long Masedonia, em long narapela hap bilong Yugoslavia.
Inap 3-pela yia mi no lukim famili bilong mi na ol bratasista spirit, na mi no gat Baibel o sampela buk bilong Baibel. Em hatwok tru. Samting i strongim mi, em i olsem: Mi wok long tingim tingim Jehova na gutpela pasin bilong Pikinini bilong em, Jisas. Gutpela pasin bilong papamama long i stap gut long Jehova, dispela tu i strongim mi. Na tu, oltaim mi beten askim God long strongim mi na dispela i helpim mi na mi no bel hevi.
Bihain, ol i salim mi i go long wanpela kalabus long Idrizovo, klostu long Skopje. Long dispela kalabus, ol kalabusman i mekim kain kain wok. Pastaim mi mekim wok olsem klina na man bilong karim ol pas i go long ol ofis. Wanpela kalabusman, bipo em wanpela polis, em i save mekim nogut long mi, tasol olgeta arapela—ol gad, ol kalabusman, na maneja bilong faktori bilong kalabus, ol i wok gut wantaim mi.
Bihain, mi kisim save olsem ol i sot long wanpela man bilong wokim bret long haus bret bilong kalabus. Sampela de bihain long dispela, long taim bilong kolim nem bilong olgeta kalabusman, dispela maneja i kam lukim mipela ol kalabusman i sanap long lain. Em i wokabaut i kam na i sanap long ai bilong mi na i askim mi: “Yu man bilong wokim bret?” Mi tok, “Yes.” Em i tok: “Tumora long moningtaim, go long haus bret.” Dispela kalabusman i bin mekim nogut long mi, em i save kam planti taim long haus bret, tasol em i no inap mekim wanpela samting long mi. Mi wok long dispela hap kirap long Februeri i go Julai 1950.
Orait nau ol i salim mi i go long kalabus Volkoderi, long hap saut bilong Masedonia, klostu long raunwara Prespa. Long taun Otešovo i stap klostu, mi inap raitim ol pas long famili bilong mi. Ol i makim mi long insait long wanpela lain bilong stretim ol rot, tasol planti taim mi wok long haus bret, em wanpela wok i no hatwok tumas long mekim. Long Novemba 1952 ol i larim mi i go fri.
Insait long haptaim mi no bin stap long Podhom, wanpela kongrigesen i kamap. Pastaim, kongrigesen i bung long wanpela liklik hotel long Spodnje Gorje. Bihain, Papa i stretim rot bilong kongrigesen i ken bung long wanpela rum long haus bilong mipela. Taim mi kam bek long Masedonia, mi amamas long bung wantaim ol. Na mi bungim gen Stanka, em mi bin save long em taim mi no go yet long kalabus. Long Epril 24, 1954, mitupela i marit. Tasol i no longtaim na dispela haptaim mi stap fri em i pinis.
Kalabus Long Maribor
Long Septemba 1954, ol i singautim mi gen long go insait long ami. Ol i makim mi long kalabus inap 3 na hap yia long wanpela haus kalabus long Maribor long hap is bilong Slovenia. Taim rot i op, kwiktaim mi baim sampela pensil na pepa, na mi wokim wanpela buk long ol dispela pepa. Mi kirap raitim olgeta skripsa na ol tok bilong ol nius Wastaua na ol arapela buk Kristen em mi inap tingim gen. Mi save ritim ol dispela tok mi raitim, na taim mi tingim sampela tok moa, mi raitim dispela tu. Taim mi pinisim taim bilong mi long kalabus, dispela buk i pulap pinis—i no gat wanpela hap pepa i stap nating. Ol tok i stap long dispela buk i bin helpim mi long putim tingting i go long tok i tru na stap strong long ol samting bilong spirit. Pasin bilong beten na tingim tingim ol tok long bel, dispela tu i bin helpim mi long stap strong long ol samting bilong spirit na i bin strongim mi long autim tok i tru na no ken pret.
Long olgeta mun, insait long dispela haptaim mi stap kalabus, ol i larim mi long kisim wanpela pas na wanpela visita inap 15 minit. Stanka i raun long nait olgeta long tren na bai em inap kamap long kalabus long moning tru bilong lukim mi, na bihain, long dispela de yet, em i go bek. Taim em i kam lukim mi, dispela i strongim bel bilong mi. Bihain mi tingim wanpela rot bilong kisim Baibel. Mi sindaun long wanpela sait bilong tebol na Stanka long narapela sait, na wanpela gad i was i stap. Taim gad i no lukluk, mi putim wanpela pas long hanbek bilong Stanka. Long pas mi askim em long putim wanpela Baibel long bek bilong em na kisim i kam long narapela taim em i kam lukim mi.
Stanka na papamama bilong mi i ting dispela samting inap kamapim hevi, olsem na ol i brukim wanpela Baibel, em Ol Skripsa Grik, na putim sampela pes bilong en insait long ol liklik bret. Long dispela rot mi kisim Baibel. Long wankain rot mi kisim sampela nius Wastaua tu, em Stanka i bin raitim long han bilong em yet. Kwiktaim mi raitim gen ol tok bilong en, na mi tromoi ol dispela nius em Stanka i bin bringim i kam. Long dispela rot, sapos ol gad i painim, bai ol i no inap save mi bin kisim we.
Oltaim mi wok long autim tok. Ol wankalabus i tok olsem ol gad bai lukim mi na mi inap kisim hevi. Wanpela taim, mi na wanpela kalabusman i toktok long Baibel na mipela harim wanpela i putim ki i go insait long lok. Wanpela gad i kam insait. Mi ting em bai putim mi i stap wanpis long sel. Tasol gad i no gat dispela tingting. Em i bin harim toktok bilong mitupela na em tu i laik insait long dispela toktok. Taim mi bekim pinis ol askim bilong em, em i lusim sel na lokim gen dua.
Long laspela mun bilong mi long stap long kalabus, komisina bilong lukautim wok bilong stretim tingting bilong ol kalabusman, em i tok amamas long mi bin sambai long tok i tru. Mi ting dispela em i wanpela gutpela pe bilong ol hatwok bilong mi long kamapim nem bilong Jehova. Long Me 1958, ol i larim mi i go fri.
Ranawe i Go Long Ostria, Bihain Australia
Long Ogas 1958, mama bilong mi i dai. Em i bin sik longpela taim. Long Septemba 1958, ol i singautim mi, em namba 3 taim, long go insait long ami. Long nait, mi na Stanka i pasim tok long brukim boda i go long Ostria, em pastaim mi bin stori long en. Mitupela i no toksave long ol arapela. Mipela i redim tupela ruksak na wanpela strongpela laplap sel, na kalap long windo na i go daun, na wokabaut i go long boda bilong Ostria i stap long hap wes bilong maunten Stol. I luk olsem taim Jehova i save olsem mipela i mas kisim malolo long ol hevi, em i bin wokim rot bilong helpim mipela.
Ol bikman long Ostria i salim mipela i go long wanpela refiuji kem klostu long Salzburg. Mipela i stap 6-pela mun long dispela ples, tasol planti taim mipela i save go stap wantaim ol asples Witnes, olsem na mipela i no save stap tumas long kem. Ol narapela long kem i kirap nogut tru olsem mipela i bin kisim kwik ol nupela pren. Hia long Ostria em namba wan taim mipela i bin go long wanpela kibung. Na tu, em namba wan taim mipela i bin stap fri long go long ol haus na autim tok. Taim mipela i mas lusim Ostria, i hatwok tru long tok gutbai long ol dispela gutpela pren.
Ol bikman long Ostria i wokim rot bilong mipela i go sindaun long Australia. Mipela i no bin ting long go long longwe hap olsem. Mipela i kisim tren i go long Genoa, Itali, na kalap long wanpela sip i go long Australia. Mipela i go stap long biktaun Wollongong, New South Wales. Long Mas 30, 1965, pikinini man bilong mipela, Philip, i kamap.
Hia long Australia, mipela i gat rot long autim tok long ol man i bin kam long ol hap em bipo ol i kolim Yugoslavia. Mipela i tenkyu tru long ol gutpela blesing bilong Jehova—wanpela blesing olsem em mipela famili i save stap wanbel long mekim wok bilong Jehova. Philip na meri bilong em, Susie, i wok long brens ofis bilong ol Witnes Bilong Jehova long Australia, na ol i bin wok tupela yia long brens ofis long Slovenia.
Mi na meri bilong mi i amamas olsem mipela inap mekim yet wok bilong Jehova, maski mipela i lapun na i gat sik. Mi amamas tru long papamama i bin stap gutpela piksa tru! Dispela samting i wok yet long strongim mi, na i helpim mi long mekim dispela samting aposel Pol i bin tok long en: “Yupela i save bilip na wetim Bikpela i mekim gut long yupela, olsem na yupela i mas amamas. Sapos hevi i kamap long yupela, orait yupela i mas sanap strong. Na yupela i mas beten long olgeta taim.”—Rom 12:12.
[Piksa long pes 16, 17]
Papamama bilong mi long 1928 samting
[Piksa long pes 17]
Mama, long han sut tru, wantaim Ančka, em i bin lainim Mama long tok i tru
[Piksa long pes 18]
Mi wantaim meri bilong mi, Stanka, bihain liklik long mitupela i marit
[Piksa long pes 19]
Em kongrigesen i bin bung long haus bilong mipela long 1955
[Piksa long pes 20]
Wantaim meri na pikinini man bilong mipela, Philip, na meri bilong em, Susie