Olsem Wanem? Yumi Inap Bilip Long Ol Fopela Gutnius?

“Ol samting ol fopela Gutnius i stori long en ol i stori nating tasol em ol Kristen bilong pastaim i bin kamapim.”​​—Burton L. Mack, wanpela profesa bilong Nupela Testamen em i ritaia pinis.

I NO dispela profesa tasol i gat dispela tingting, nogat. I gat sampela moa tu i gat dispela tingting. Planti saveman i tok yumi no inap bilip long Gutnius em Matyu, Mak, Luk, na Jon i raitim​—em ol buk bilong Baibel i stori long i stap na wok bilong Jisas. Orait bilong wanem sampela i ting olsem ol fopela Gutnius ol i stori nating tasol? Yu ting yu mas larim dispela tingting bilong ol i mekim na yu tu i no bilip tumas long ol fopela Gutnius? Orait nau yumi ken skelim dispela samting.

Tok Ol i Sutim Long Fopela Gutnius

Insait long 1,700 yia bihain long Krais, ol man i save bilip olsem ol stori bilong ol fopela Gutnius i tru na ol i no gat tupela tingting long en. Tasol kirap long yia 1900, planti saveman i bin kisim tingting olsem ol dispela Gutnius ol i stori nating tasol em ol man yet i bin kamapim, na i no ol tok em God i as bilong en. Ol i tok ol man bilong raitim Gutnius, ol i no aiwitnes bilong ol samting i bin painim Jisas na ol i no gat save long raitim stori bilong ol samting i bin kamap. Na narapela samting, ol i tok ol tok na pasin bilong raitim tok long tripela Gutnius​—Matyu, Mak, na Luk​—em i wankain liklik, olsem na ol i tok dispela i makim olsem narapela i kopim stori bilong narapela. Ol i tok Jisas i no bin wokim ol mirakel, na tu, stori bilong kirap bek bilong em i no tru. Na sampela i tok Jisas i no wanpela man i bin i stap tru long bipo!

Ol dispela saveman i bin kisim tingting olsem Mak i bin raitim Gutnius bilong em paslain long ol narapela Gutnius, long wanem, i no gat sampela tok long Gutnius bilong Mak em i narapela kain long ol tok em Gutnius bilong Matyu na Luk i kamapim. Ol i tok tu olsem Matyu na Luk i bin mekim wok long buk bilong Mak bilong raitim Gutnius bilong ol na ol i bin lukim tu wanpela pepa em ol saveman bilong Baibel i save kolim Q. Saveman bilong Baibel, A.F.J. Klijn, i tok, dispela tingting i bin “daunim ol man i raitim Gutnius na i mekim ol i kamap olsem man bilong bungim tasol ol stori.” Kain tingting olsem i mekim ol man bilong raitim Gutnius i kamap olsem man bilong kopim tasol tok bilong narapela na kamapim ol stori nating. Dispela tingting i bin daunim pasin bilong bilip olsem holi spirit i bin kamapim ol tok bilong Baibel.​​—2 Timoti 3:​16.

Olsem Wanem? Ol i Kopim Tasol Ol Tok?

Ol tok bilong Gutnius bilong Matyu, Mak, na Luk i wankain liklik, olsem na yu ting dispela i makim olsem narapela i kopim tok bilong narapela? Nogat. Bilong wanem? Long wanem, Jisas i bin tokim ol disaipel bilong em olsem holi spirit bai ‘kirapim tingting bilong ol na bai ol i tingim gen olgeta tok em i bin givim long ol.’ (Jon 14:26) Olsem na yumi no ken kirap nogut olsem ol man i raitim Gutnius ol i bin tingim bek na raitim stori long ol wankain samting i bin kamap. Tru, ating sampela man bilong raitim Baibel i bin ritim na stori long ol tok em ol narapela man bilong raitim Baibel i bin kamapim, tasol dispela pasin i soim olsem ol i bin skelim gut ol samting na ol i no bin kopim nating ol tok. (2 Pita 3:​15) Na tu, buk The Anchor Bible Dictionary i tok: “Pasin bilong kisim tok long maus bilong narapela, dispela inap mekim na planti tok bilong Jisas ol i raitim i wankain.”

Luk i tok em i bin toktok wantaim planti aiwitnes na em i bin “wok longpela taim long askim gut long as bilong dispela olgeta samting” em i stori long en, na em i “raitim stret tasol.” (Luk 1:​1-4) Yu ting Luk i man bilong kopim nating tok bilong narapela o kamapim stori nating? Nogat! Saveman William Ramsay i bin skelim gut ol rait bilong Luk na i tok: “Luk em i hapman tru bilong stori long ol samting i bin kamap bipo: Ol tok bilong em i tru na yumi ken bilipim, na tu, em i save gut long pasin bilong stori gut long ol samting bilong bipo. . . . Yumi mas putim nem bilong dispela man wantaim nem bilong ol man bilong bipo i gat biknem tru long mekim dispela wok.”

Ol Tisa Bilong Lotu bilong bipo, wanpela bilong ol em Origen husat i bin stap olsem 200 yia bihain long Krais, ol i tok aposel Matyu i raitim namba wan Gutnius. Origen i tok: “Matyu i raitim namba wan Gutnius, em dispela man i bin lusim wok bilong kisim takis na i kamap aposel bilong Jisas Krais, na em i raitim bilong helpim ol man i lusim lotu Juda na kamap Kristen, olsem na em i raitim long tok Hibru.” Matyu, em wanpela aposel na aiwitnes, em i no gat wok long kopim ol tok bilong Mak. Mak i no aiwitnes bilong ol samting em i stori long en. Orait, olsem wanem long dispela tok olsem Matyu na Luk i bin kopim ol tok bilong Mak na bilong dispela pepa ol i kolim Q?

Olsem Wanem? Mak i Raitim Namba Wan Gutnius?

Buk The Anchor Bible Dictionary i tok, dispela tingting olsem Mak i raitim namba wan Gutnius na dispela Gutnius i olsem as bilong ol tok em Matyu na Luk i raitim, “dispela tingting i no gat as bilong en.” Tasol planti saveman i ting olsem Mak i raitim Gutnius bilong em paslain long ol Gutnius em Matyu na Luk i raitim, long wanem, Mak i no kamapim planti nupela tok em ol narapela i no kamapim. Saveman bilong Baibel, Johannes Kuhn, em i bin stap bihain long yia 1800 samting, em i strong olsem Mak i bin raitim namba wan Gutnius. Em i tok sapos Mak i no bin raitim Gutnius bilong em paslain long ol narapela, orait “yumi mas ting olsem Mak i bin katkatim tupela buk bilong Matyu na Luk i go liklik liklik na miksim wantaim long sospen, na long ol dispela liklik liklik pepa em i kamapim Gutnius bilong em.”

Gutnius bilong Mak em i sotpela long ol narapela, olsem na yumi no ken kirap nogut olsem Mak i no bin kamapim planti nupela tok. Tasol dispela i no makim olsem em i bin raitim Gutnius bilong em paslain long ol narapela Gutnius. Na tu, em i no tru olsem Mak i no kamapim sampela nupela tok i no stap long Buk Matyu na Buk Luk. Long Gutnius em Mak i raitim long wok bilong Jisas, i gat planti ves o hap ves na ol liklik liklik samting, winim 180, i no stap long Gutnius bilong Matyu na Luk, olsem na Gutnius bilong Mak i narapela kain long ol narapela Gutnius.​​—Lukim blok long pes 13.

Olsem Wanem Long Pepa Q?

Olsem wanem long pepa Q , em sampela i tok em i as bilong ol tok bilong Buk Matyu na Buk Luk? Wanpela profesa bilong lotu, James M. Robinson, i tok: “Pepa Q em i nambawan bikpela rait bilong ol Kristen em yumi holim.” Yumi kirap nogut long dispela tok, long wanem, pepa Q i no stap long nau, na i no gat wanpela man inap kamapim ples klia olsem dispela pepa i bin i stap bipo! Ol saveman i tok i bin i gat planti kopi bilong dispela pepa, tasol sapos olsem, orait bilong wanem i no gat wanpela i stap long nau? Na tu, ol Tisa Bilong Lotu bilong pastaim i no bin kamapim sampela tok bilong pepa Q.

Tingim: Pepa Q em wanpela pepa ol i tok em i bin i stap tru na i bin strongim dispela tingting olsem Mak i bin raitim Gutnius bilong em paslain long ol narapela Gutnius. Tasol dispela i wanpela tingting kranki em narapela tingting kranki i as bilong en. Long ol kain tingting olsem, gutpela yumi tingim dispela savetok: “Ol man i gat liklik save tasol, ol i save bilipim olgeta kain tok. Tasol man i gat gutpela tingting, em i save was gut long ol pasin em i mekim.”​​—Sindaun 14:15.

Ol Fopela Gutnius​​—Tok Bilong Ol i Stret

Ol dispela tingting kranki i bin paulim tingting bilong planti man na ol i no skelim ol stori bilong fopela Gutnius i stori long i stap na wok bilong Jisas. Ol dispela stori i soim klia olsem ol Kristen bilong pastaim ol i no tingim i stap, wok, indai, na kirap bek bilong Jisas i olsem stori nating, nogat. Planti handet aiwitnes i bin tokaut olsem ol dispela samting i bin kamap tru. Ol dispela Kristen bilong pastaim, em ol i redi long kisim hevi na dai bilong bihainim Jisas, ol i save olsem sapos wok bilong Jisas na kirap bek bilong em i wanpela stori nating tasol, orait i no gat as na ol i stap Kristen.​​—1 Korin 15:​3-8, 17, 19; 2 Timoti 2:2.

Profesa bilong lotu, George W. Buchanan, i stori long ol dispela tingting kranki olsem Mak i raitim namba wan Gutnius na dispela pepa Q i lus pinis, na em i tok: “Pasin bilong tingim tasol ol dispela tingting kranki, dispela i mekim na ol Baibel sumatin i no stadi long ol tok bilong Buk Mak.” Tok bilong dispela profesa i stret wantaim ol tok aposel Pol i givim long Timoti: “Lusim dispela pasin bilong stori nating na mekim planti kain kain tok long ol nem bilong ol tumbuna bilong ol. Dispela kain tok em i save paulim tingting bilong ol tasol, na em i no inap helpim ol long bilip long God na long save gut long ol samting God i laik mekim long yumi.”​​—1 Timoti 1:4.

Yumi inap bilip long ol tok bilong ol Gutnius. Ol i kamapim ol stori bilong ol aiwitnes. Ol man bilong raitim, ol i bin mekim gutpela wok painimaut pastaim. Ol i kamapim planti samting bilong i stap bilong Jisas Krais. Olsem Timoti bilong bipo, i gutpela yumi bihainim dispela tok bilong Pol: “Holim strong dispela tok yu bin kisim na yu save bilip strong long en.” I gat as na yumi inap bilip olsem “spirit bilong God yet i bin kamapim olgeta tok i stap long buk bilong God”​​—ol fopela Gutnius tu.​​—2 Timoti 3:​14-​17.

[Blok long pes 13]

Sapos Mak i No Bin Raitim Gutnius Bilong Em, Bai Yumi No Save Olsem  . . .

Jisas i bin lukluk raun long ol na em i belhat. Em i lukim bel bilong ol i pas, na em i bel hevi long dispela (Mak 3:5)

Jisas i kolim Jon tupela Jems long nem Boanerges (Mak 3:​17)

meri i save karim blut oltaim em i bin lusim olgeta mani bilong em (Mak 5:​26)

Herodias em i bel nogut long Jon Bilong Baptais na Herot i pret long Jon na i was gut long em (Mak 6:​19, 20)

Jisas i tokim ol disaipel long malolo liklik (Mak 6:​31)

Jisas i holim ol pikinini (Mak 10:16)

Jisas i laikim tumas wanpela yangpela man i gat namba (Mak 10:21)

Pita, Jems, Jon, na Andru tasol ol i kam long Jisas na askim em (Mak 13:3)

wanpela yangpela man i lusim waitpela laplap bilong em (Mak 14:​51, 52)

Na tu, Buk Mak i stori long wanpela tok piksa na tupela mirakel bilong Jisas em ol narapela Gutnius i no kamapim.​​—Mak 4:​26-​29; 7:​32-​37; 8:​22-​26.

Gutnius Mak i Raitim i kamapim planti samting moa em ol narapela Gutnius i no kamapim. Sapos yumi lusim hap taim bilong tingim gut ol dispela samting, bai yumi amamas moa yet long dispela buk.