Ol Gutnius—Stori Tru o Stori Nating?

LONG olgeta hap bilong graun stori bilong Jisas bilong Nasaret​—⁠em wanpela yangpela man i bin senisim tru i stap bilong ol man​—⁠dispela stori i bin kamap wanpela bikpela samting long sindaun bilong ol man. Ol i save lainim ol man long stori bilong Jisas long skul na long haus samting. Planti ol i ting ol Gutnius i kamapim sampela tok tru na savetok i stret long ol man long olgeta taim. Olsem: “Taim yupela i tok Yes, yupela i mas truim dispela tok Yes, na taim yupela i tok Nogat, yupela i mas truim dispela tok Nogat.” (Matyu 5:​37, NW ) Em nau, ating ol Gutnius i as bilong sampela tok papamama bilong yu ol i bin lainim yu long en, maski ol i Kristen o nogat.

Ol Gutnius i bin kamapim gut ol pasin na wok bilong Krais, na dispela i bin helpim planti milion disaipel bilong Krais na ol i bin redi long kisim hevi na i dai bilong stap gut long em. Na ol Gutnius i bin kirapim ol man na i kamapim as na ol inap sanap strong na karim hevi, na bilip, na wetim ol gutpela samting bai kamap bihain. Olsem na ating yu wanbel long tok olsem i mas i gat sampela bikpela samting bilong kamapim klia olsem ol dispela stori ol i stori nating tasol, a? Ol tok bilong ol Gutnius i bin stiaim tru tingting na pasin bilong planti man, olsem na taim wanpela man i tok ol stori bilong ol Gutnius i no tru, ating yu laik em i mas kamapim klia olsem tok bilong em i tru o nogat, a?

Mipela i laik kirapim yu long skelim sampela bikpela askim long ol samting bilong ol Gutnius. Yu yet i ken skelim tingting bilong sampela sumatin bilong ol Gutnius long ol dispela tok, maski sampela bilong ol i tok ol i no Kristen. Bihain yu ken wokim tingting bilong yu yet long dispela samting.

OL ASKIM BILONG SKELIM

◆ Yu ting ol man i bin kamapim ol Gutnius long tingting bilong ol yet tasol?

Robert Funk, em man bilong kamapim bung bilong skelim ol stori bilong Jisas (Jesus Seminar), em i tok: “Matyu, Mak, Luk, na Jon ol i ‘stori long Mesaia’ long wanpela kain pasin bambai ol tok na pasin bilong em i ken stret wantaim bilip Kristen i bin kamap bihain long taim Jisas i dai.” Tasol planti man em ol i bin harim tok bilong Jisas, na lukim ol samting em i bin mekim, na ol i bin lukim em bihain long em i kirap bek, planti bilong ol dispela man i bin stap laip yet taim ol i bin raitim ol Gutnius. Ol i no bin sutim tok long ol man bilong raitim Gutnius na tok olsem ol i bin raitim sampela stori giaman, nogat.

Tingim indai na kirap bek bilong Krais. Ol Gutnius i kamapim ol trupela stori long indai na kirap bek bilong Jisas, na tu, namba wan pas aposel Pol i salim i go long ol Kristen long taun Korin bilong bipo i stori long dispela samting. Em i tok: “Bikpela tok tru mi bin givim long yupela, em dispela tok mi yet mi bin kisim bipo. Em i olsem. Krais i bin i dai bilong tekewe olgeta sin bilong yumi, olsem tok i stap long buk bilong God. Na ol i putim em long matmat, na long de namba 3 em i kirap bek, olsem tok i stap long buk bilong God. Na bihain em i kamap long Pita, na bihain gen long ol 12-pela aposel. Na bihain planti brata wantaim i lukim em, namba bilong ol i winim 500. Planti moa bilong ol dispela brata i stap yet, tasol sampela i dai pinis. Na bihain Jems i lukim em. Na bihain gen olgeta aposel i lukim em. Na bihain tru long ol, em i kamap long ai bilong mi tu. Mi olsem pikinini, mama i karim nogut.” (1 Korin 15:​3-8) Ol man i bin lukim ol dispela samting, ol i bin kisim wok bilong kamapim ol stori tru bilong i stap bilong Jisas.

Ol man bilong sutim tok long Baibel ol i tok, ol man bilong raitim Gutnius ol i bin kamapim ol stori long tingting bilong ol yet, tasol Ol Skripsa Grik i no kamapim kain stori olsem. Nogat. Ol dispela stori nating ol i bin mekim long Krais ol i stap long ol rait i kamap bihain long yia 100 C.E. samting. Olsem na long dispela taim sampela stori nating long Krais em Baibel i no as bilong en ol i kamap, em taim sampela manmeri i no stap moa wantaim kongrigesen ol i lusim lotu Kristen tru na ol i kamapim lotu Kristen giaman.​—⁠Aposel 20:​28-​30.

◆ Yu ting ol Gutnius ol i stori nating tasol?

Man bilong raitim ol buk na skelim ol samting, em C. S. Lewis, em i hatwok long tingim olsem ol Gutnius ol i stori nating bilong ol man tasol. Em i tok: “Mi saveman bilong ol buk na mi save tru olsem ol Gutnius ol i no stori nating tasol. Ol man i no bin bilasim ol stori bilong ol Gutnius olsem ol i save mekim long ol stori nating. . . . I gat planti samting bilong i stap bilong Jisas em yumi no save long en, na ol man i save kamapim ol stori nating ol bai i no amamas long raitim kain stori olsem i no gat bilas long en. Na yumi ken tingim tok bilong saveman H. G. Wells, maski em i no tokaut olsem em i wanpela Kristen, tasol em i tok: Ol 4-pela [man bilong raitim Gutnius] olgeta i wanbel long kamapim olsem Jisas em i wanpela man i bin stap tru, na stori bilong ol i . . . gat mak bilong trupela stori.”

Tingim taim Jisas i kirap bek long matmat na em i kamap long ai bilong ol disaipel bilong em. Ating man bilong raitim gut ol stori nating bai stori olsem Jisas i kamap long ol disaipel long narapela kain pasin, o em i mekim wanpela bikpela tok, o bikpela lait na ol gutpela samting i raunim em. Tasol ol man bilong raitim Gutnius ol i tok tasol olsem Jisas i sanap long ai bilong ol disaipel bilong em. Na nau em i askim ol olsem: “Ol pikinini, ating yupela i gat sampela pis?” (Jon 21:⁠5) Saveman Gregg Easterbrook i tok: “Ol dispela samting i kamapim klia olsem ol stori bilong Gutnius i trupela tok, na ol i no stori nating bilong ol man.”

Tok bilong ol man olsem ol Gutnius ol i stori nating tasol dispela tok i no stret, long wanem, ol rabai i gat narapela kain pasin bilong skulim ol man, em ol i bin skulim ol man i bin i stap long taim ol man i bin raitim ol Gutnius. Dispela pasin bilong ol long skulim ol man i wankain olsem pasin bilong lainim samting long rot bilong putim tok long tingting, o pasin bilong kolim wankain tok planti taim. Olsem na yumi ken save tru olsem ol man i bin was gut na raitim stret ol tok na wok Jisas i bin mekim, na ol i no bin kamapim sampela stori bilong bilasim stori bilong ol.

◆ Sapos ol Gutnius ol i stori nating tasol, yu ting ol man inap bungim hariap ol dispela stori bihain long Jisas i dai?

Save ol man i kisim i kamapim klia olsem ol i bin raitim ol Gutnius namel long yia 41 na 98 C.E. Jisas i dai long yia 33 C.E. Olsem na ol i bin bungim ol stori bilong i stap bilong em bihain liklik long taim wok bilong em long graun i pinis. Dispela i putim bikpela hevi long ol man i tok olsem stori bilong ol Gutnius ol i stori nating tasol. Ol man i mas lusim bikpela hap taim bilong kamapim ol stori nating. Olsem tupela stori Iliad na Odyssey, em wanpela man Grik nem bilong em Homa i bin raitim long bipo. Sampela i ting ol man i bin senisim o skruim sampela tok moa long dispela tupela bikpela stori, na ol i bin mekim olsem insait long sampela handet yia na nau em i no senis moa​—⁠em i stap olsem. Olsem wanem long ol Gutnius?

Long buk Caesar and Christ, saveman Will Durant i tok: “Ol man bilong raitim Gutnius bilong Jisas, ol i no bikpela saveman bilong graun, . . . tasol ol i bin kamapim stori bilong wanpela man i gat bikpela strong na ol gutpela gutpela pasin i save kirapim ol man long laikim em, na em i gat gutpela lo tru, na long rot bilong em bai ol man i stap brata brata, olsem na yumi save ol i stori long wanpela man tru​—⁠ol i no inap kamapim nating kain stori olsem. Inap 200 yia samting ol man i bin sutim tok long ol dispela stori bilong Krais, tasol stori bilong laip na pasin na ol tok bilong Krais i stap yet, na planti man i save long dispela samting tru i bin kamap long bipo.”

◆ Yu ting bihain ol i bin senisim stori bilong ol Gutnius bambai ol i stret long i stap bilong ol Kristen bilong pastaim?

Sampela man i save sutim tok long Baibel ol i tok, ol lain Kristen bilong pastaim ol i laik kisim strong na biknem na long dispela rot ol man bilong raitim Gutnius ol i senisim o skruim sampela tok moa long stori bilong Jisas. Tasol taim yumi skelim gut ol Gutnius yumi ken save olsem ol man i no bin senisim tok bilong en. Sapos ol Kristen long taim bilong ol aposel ol i bin senisim ol stori bilong Jisas olsem ol Gutnius i kamapim, bilong wanem ol tok bilong kamapim pasin kranki bilong ol Juda na bilong ol man bilong ol narapela lain ol i stap yet long ol dispela stori?

Wanpela stori olsem i stap long Matyu 6:​5-7. Jisas i tok: “Taim yupela i mekim prea, yupela i no ken mekim olsem ol man bilong giaman i save mekim. Ol i laikim tumas long sanap na mekim prea insait long ol haus lotu, na long ol kona bilong bikrot, bai ol man i ken lukim ol. Mi tok tru long yupela, ol i kisim pinis pe bilong ol.” Em nau, Jisas i no orait liklik long pasin bilong ol bikman bilong lotu Juda. Jisas i tok moa: “Taim yupela i mekim prea, maski long mekim planti toktok nating, olsem ol haiden i save mekim. Ol i ting sapos ol i mekim planti toktok bai God i harim ol.” Taim ol man bilong raitim Gutnius ol i kamapim tok bilong Jisas long dispela kain pasin, ol i no bin traim long pulim ol man long kamap Kristen, nogat. Ol i raitim tasol ol tok Krais Jisas i bin mekim.

Tingim tu ol tok bilong ol Gutnius i stori long ol meri i go long matmat bilong Jisas, na ol i lukim matmat i stap nating. (Mak 16:​1-8) Gregg Easterbrook i tok, “pasin bilong ol man bilong Midel-is long bipo i olsem: Ol i no bilip long samting wanpela meri i tokaut long en. Tasol taim tupela man i tokaut olsem wanpela meri i bin mekim pasin pamuk, meri bai kisim kot, tasol tok bilong ol meri i no inap mekim na man bai kisim kot.” Tru tumas, ol disaipel bilong Jisas yet ol i no bin bilipim tok bilong ol dispela meri! (Luk 24:11) Olsem na yumi no ken ting ol man i kamapim dispela kain stori long tingting bilong ol yet, nogat.

Long ol pas bilong Ol Skripsa Grik na long Buk Aposel i no gat ol stori i olsem tok piksa, na dispela i kamapim klia olsem ol Kristen bilong bipo ol i no bin putim ol dispela tok piksa long ol Gutnius, nogat; Jisas yet i bin tokaut long ol. Na tu, taim yumi skelim gut ol Gutnius wantaim ol pas bilong Ol Skripsa Grik, dispela i kamapim klia olsem ol i no bin kisim sampela tok bilong Pol o bilong ol narapela man i raitim Ol Skripsa Grik na senisim ol dispela tok na mekim i kamap olsem tok bilong Jisas. Sapos lain Kristen bilong pastaim i bin mekim kain samting olsem, ating yumi inap painim sampela tok bilong ol pas bilong Ol Skripsa Grik long ol Gutnius. Tasol yumi no inap painim, olsem na yumi ken save tok bilong ol Gutnius i tru, na ol i wankain olsem ol man i bin raitim long bipo.

◆ Olsem wanem long ol tok bilong Gutnius i olsem ol i pait wantaim?

Inap longpela taim pinis ol man i sutim tok long Baibel ol i bin tok ol Gutnius i gat planti tok i pait wantaim. Saveman Durant i bin skelim ol Gutnius bilong save ol i tru o nogat​—⁠em i skelim ol olsem em i save skelim ol rait bilong bipo. Tru em i tok i gat sampela tok i olsem ol i pait wantaim ol narapela tok, tasol em i tok moa: ‘Ol dispela tok i pait wantaim ol i liklik samting tasol, i no ol bikpela samting. Ol Gutnius i wanbel long ol bikpela samting, tok bilong ol i no pait. Ol i mekim wankain stori long pasin na wok bilong Krais.’

I no hatwok long kisim stretpela save long ol tok bilong Gutnius i olsem ol i pait wantaim. Olsem: Matyu 8:5 i tok, “wanpela kepten bilong 100 soldia bilong ol Rom em i kam na askim Jisas” long oraitim wanpela wokboi. Long Luk 7:3 yumi ritim olsem dispela kepten “i salim ol hetman bilong ol Juda i go long [Jisas] bilong askim em long kam na mekim orait wokboi bilong em.” Dispela kepten i salim ol hetman i go olsem ol mausman bilong em. Matyu i tok kepten bilong ami yet i askim Jisas long oraitim wokboi, long wanem, kepten i askim Jisas long rot bilong ol elda, em ol mausman bilong em. Dispela em i wanpela stori tasol bilong soim olsem man inap kisim stretpela save long ol tok i olsem ol i pait wantaim.

Olsem wanem long tok ol man i sutim long Baibel olsem ol Gutnius i no inapim mak bilong ol stori tru bilong ol samting i bin kamap long bipo? Durant i tok moa: ‘Ol man i skelim skelim ol tok bilong Nupela Testamen, na sapos ol i skelim strong ol stori sampela narapela man bilong bipo i bin raitim na ol man i bilip long en, olsem tok bilong Hamurabi o Devit o Sokratis, orait bai tok bilong ol dispela man i kamap olsem stori nating tasol. Ol evanjelis i bin raitim dispela fopela Gutnius ol i gat strongpela tingting long ol samting bilong lotu, tasol ol i stori long sampela samting ol man bilong raitim ol stori nating bai haitim​—⁠ol i stori long ol aposel i resis long kisim bikpela namba insait long Kingdom, na ol i ranawe taim ol man i holim Jisas, na Pita i sakim Jisas na tok em i no save long em. Ol man i ritim ol dispela stori ol inap save olsem dispela man ol i raitim stori bilong em, em i wanpela man tru i bin i stap long bipo.’

◆ Yu ting ol Kristen bilong nau ol i save bihainim pasin bilong Jisas olsem ol Gutnius i kamapim?

Lain i bung bilong skelim ol stori bilong Jisas ol i tok, “ol bikman bilong lotu ol i no bosim wok bilong ol” long skelim ol Gutnius. Tasol saveman Wells i luksave olsem tok Jisas i lainim ol man long en olsem ol Gutnius i kamapim, ol i narapela kain tru long tok ol lotu i gat nem Kristen i lainim ol man long en. Wells i tok: “I no gat wanpela samting i kamapim olsem ol aposel bilong Jisas ol i bin harim tok long God Triwan​—⁠o Jisas yet i no bin tokim ol long dispela samting. . . . Na tu, [Jisas] i no bin mekim wanpela tok long pasin bilong lotuim mama bilong em Maria, olsem ol i mekim long Aisis, Kwin bilong heven. Jisas i givim baksait long olgeta samting ol lotu i gat nem Kristen i save mekim.” Olsem na ol lotu i gat nem Kristen i no ken stiaim tingting bilong ol man i laik skelim ol Gutnius bilong save olsem tok bilong en i tru o nogat.

WANEM TINGTING BILONG YU?

Taim yu skelim pinis ol dispela tok mipela i kamapim, yu yet i gat wanem tingting long dispela? Yu ting i gat sampela samting i kamapim klia tru olsem ol tok bilong ol Gutnius ol i stori nating tasol? Planti ol i ting ol askim na ol tok ol man i mekim bilong soim olsem tok bilong ol Gutnius i no tru, ol dispela tok i no gat as na ol i no inap bilip tumas long en. Bilong yu ken wokim tingting bilong yu yet long dispela samting, yu yet i mas ritim gut ol Gutnius. (Aposel 17:11) Ol tok bilong ol Gutnius i stret wantaim, na i no giaman, na i kamapim stret pasin bilong Jisas, na taim yu tingim dispela samting bai yu save olsem ol dispela tok ol i no stori nating bilong ol man.a

Sapos yu skelim gut Baibel na bihainim tok bilong en, bai yu kisim save long olsem wanem tok bilong en inap helpim i stap bilong yu long kamap gutpela moa. (Jon 6:​68) Dispela samting i stret moa yet long ol tok bilong Jisas i stap long ol Gutnius. Na i no dispela samting tasol, nogat; long ol Gutnius yu inap kisim save long ol gutpela samting bai painim ol man i save bihainim ol tok bilong God.​​—⁠Jon 3:​16; 17:​3, 17.

[Futnot]

[Blok long pes 7]

Samting i Soim Olsem Tok Ol i Raitim Em i Tru

INAP sampela yia i go pinis, wanpela man Ostrelia em i save raitim stori bilong televisen samting na bipo em i save sutim tok long Baibel, em i tokaut olsem: “Long namba wan taim long laip bilong mi, mi mekim wanpela wok em man bilong raitim ripot i mas mekim: Mi yet mi kirap skelim tok bilong ol Gutnius. . . . Na mi kirap nogut tru, long wanem, ol tok mi kaunim [long ol Gutnius] i no stori nating bilong ol tumbuna o wanpela stori nating wanpela man i bin raitim. Nogat. Ol man i raitim ol dispela tok ol i raitim ripot long ol samting tru i bin kamap. Ol i stori long samting ol yet i bin lukim o narapela man i bin lukim na i tokim ol long en . . . Mi save gut long pasin bilong raitim ripot, na mi save ol dispela man i bin raitim ripot tru.”

Wanpela profesa bilong ol buk bilong bipo long Yunivesiti Oklan, em E. M. Blaiklock, em tu i tok: “Mi tok mi wanpela saveman bilong skelim ol samting bilong bipo. Taim mi ritim ol bikpela buk i gat nem, mi save tingim stori bilong ol samting i bin kamap bipo olsem ol dispela buk i kolim. Na mi ken tokaut stret olsem i gat ol gutpela samting bilong kamapim olsem ol stori bilong i stap, na indai, na kirap bek bilong Krais ol i trupela stori, winim planti stori bilong ol samting i bin kamap long bipo.”

[Mep/Ol Piksa long pes 8, 9]

(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)

FONISIA

GALILI

Wara Jordan

JUDIA

[Ol Piksa]

“I gat ol gutpela samting bilong kamapim olsem ol stori bilong i stap, na indai, na kirap bek bilong Krais ol i trupela stori, winim planti stori bilong ol samting i bin kamap long bipo.”—PROFESA E. M. BLAIKLOCK

[Kredit Lain]

Background maps: Based on a map copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel.