Ol Manmeri i No Inap Kisim Laip Long Kaikai Tasol—Olsem Wanem Mi Bin Abrusim Bagarap Long Banis Kalabus Bilong Ol Natsi
Stori bilong Joseph Hisiger
Mi askim wanpela kalabusman olsem, “Yu wok long ritim wanem samting?” Na em i tok, “Baibel.” Em i tok moa, “Sapos yu givim mi kaikai bilong yu bilong dispela wik, bai mi givim dispela Baibel long yu.”
MAMA i karim mi long Mas 1, 1914, long Moselle, em hap Jemani i bosim. Bihain long Namba Wan Pait i pinis long 1918, Frans i kisim Moselle. Long 1940, Jemani i bosim gen Mosselle. Na taim Namba Tu Pait i pinis long 1945, em i kamap hap bilong Frans gen. Long olgeta taim senis i kamap, kantri bilong mi tu i senis, olsem na mi save long tok ples Frans na Jemani.
Papamama bilong mi i strongpela Katolik. Olgeta nait, paslain long mipela i slip, mipela famili i save brukim skru na beten. Long ol Sande na long taim bilong ol holide bilong kantri, mipela i save go long haus lotu. Mi strong long lotu, na mi insait long wanpela stadi grup bilong Misin Katolik.
Mi Insait Long Wok Bilong Ol Witnes Bilong Jehova
Long 1935, tupela Witnes Bilong Jehova i kam lukim papamama bilong mi. Ol i stori long pasin bilong ol lotu long insait long Namba Wan Pait. Bihain long dispela, laik bilong mi long kisim save long Baibel i go bikpela, olsem na long 1936, mi askim pris long givim mi wanpela Baibel. Em i tok mi mas kisim skul bilong lotu bambai mi inap klia long ol tok bilong en. Dispela tok bilong em i strongim laik bilong mi long kisim wanpela Baibel na ritim.
Long Janueri 1937, wanpela wanwok bilong mi, em Albin Relewicz, em i wanpela Witnes, na em i kirap toktok long mi long ol tok bilong Baibel. Mi askim em olsem, “Ating yu gat wanpela Baibel, a?” Em i gat Baibel olsem na em i soim mi long nem bilong God, em Jehova, i stap long wanpela Baibel (German Elberfelder), na bihain em i givim mi dispela Baibel. Mi save amamas long ritim Baibel, na mi kirap go long ol miting bilong ol Witnes Bilong Jehova long taun i stap klostu, em Thionville.
Long Ogas 1937, mi go wantaim Albin long wanpela kibung intenesenel bilong ol Witnes Bilong Jehova long Paris. Mi kirap mekim wok autim tok long hap, na i no longtaim bihain, mi kisim baptais. Kirap bilong yia 1939, wok autim tok i kamap olsem namba wan wok bilong mi. Ol i makim mi long mekim dispela wok long biktaun Metz. Na long Julai, mi kisim wanpela pas i singautim mi long wok long brens ofis bilong ol Witnes Bilong Jehova long Paris.
Ol Hevi Long Taim Bilong Bikpela Pait
Mi wok sotpela taim tasol long brens, na long Ogas 1939, ol i singautim mi long insait long wok ami bilong Frans. Mi no laik insait long pait, olsem na ol i putim mi long kalabus. Long mun Me, taim mi stap long kalabus, Jemani i kirapim pait wantu tasol long Frans. Na long mun Jun, ol i daunim Frans na mi kamap wanpela Jeman gen. Long Julai, taim mi lusim kalabus, mi go bek na stap wantaim papamama.
Mipela i save hait na mekim Baibel stadi, long wanem, gavman Natsi i bosim kantri. Mipela i save kisim nius Wastaua long rot bilong Maryse Anasiak, em wanpela strongpela meri Kristen em mi save bungim long stua bilong wokim bret, em stua bilong wanpela Witnes. I go inap long 1941, mi bin abrusim ol hevi em planti Witnes long Jemani i kisim.
Wanpela de, ol Gestapo, em ol lain polis bilong Hitler, i kam lukim mi. Bihain long ofisa i kamapim klia olsem ol i putim tambu long ol Witnes, em i askim mi sapos mi laik stap yet olsem wanpela Witnes. Taim mi tok, “Yes,” em i tokim mi long bihainim em. Mama i tingting planti na dispela i mekim em i airaun na pundaun. Taim ofisa bilong Gestapo i lukim dispela, em i tokim mi long stap na lukautim mama.
Long ples wok bilong mi long faktori, mi no save tok “Heil Hitler!” long bos, na mi nolaik insait tu long gavman Natsi. Olsem na long de bihain, ol Gestapo i kam holim mi. Taim ol i wok long tromoi ol askim long mi, mi no kamapim nem bilong ol narapela Witnes. Man i sutim ol askim long mi i paitim mi strong long het wantaim as bilong gan na mi airaun. Long Septemba 11, 1942, Sondergericht (Wanpela Spesel Kot) long Metz, i salim mi i go kalabus inap tripela yia, “long wanem, ol i tok mi wok long helpim ol Witnes Bilong Jehova na ol Sumatin Bilong Baibel long giamanim ol man.”
Tupela wik bihain, ol i kisim mi long banis kalabus long Metz i go long banis kalabus long Zweibrücken. Long dispela hap, mi wok wantaim ol lain bilong stretim rot bilong tren. Mipela i save senisim ol ain i stap long rot bilong tren, na stretim gut ol karanas long rot. Kaikai mipela i kisim bilong strongim bel, em wanpela kap kopi na wanpela liklik hap bret long moning, na sup long belo na long apinun. Bihain ol i putim mi gen long wanpela kalabus long wanpela taun i stap klostu, na mi wok long wanpela woksop bilong mekim ol su. Bihain long sampela mun, ol i salim mi go bek long Zweibrücken, tasol nau mi wok long gaden.
Mi No Stap Laip Long Kaikai Tasol
Long kalabus, mi stap long sel wantaim wanpela yangpela man bilong Netelan. Long rot bilong lainim sampela tok long tok ples bilong em, mi inap kamapim bilip bilong mi long em. Em i lain gut na kirap bihainim ol lo bilong God na em i askim mi long baptaisim em long wara. Taim em i kam antap long wara, em i holimpasim mi na tok, “Josep, mi brata wanbilip bilong yu!” Bihain mipela i no stap wantaim moa, ol i salim mi go bek long wok long hap bilong stretim ol rot bilong tren.
Long dispela taim, mi stap long sel wantaim wanpela man Jeman. Wanpela apinun, em i kirap ritim wanpela liklik buk—em Baibel! Em long dispela taim, em i tokim mi olsem em bai givim mi Baibel sapos mi givim em olgeta kaikai bilong mi bilong dispela wik. Mi tokim em olsem, “Em orait.” Mi amamas mi bin mekim olsem, maski mi no bin kisim kaikai inap wanpela wik olgeta. Mi kirap kisim gut insait bilong tok bilong Jisas, olsem: “Ol manmeri i no inap kisim laip long kaikai tasol. Nogat. Ol i mas bihainim olgeta tok bilong God tu na bai ol i kisim laip.”—Matyu 4:4.
Nau mi gat wanpela Baibel, tasol nau hatwok bilong mi em long olsem wanem bai mi holim yet dispela Baibel. Ol Witnes i no wankain olsem ol narapela kalabusman, ol i no kisim tok orait long holim wanpela Baibel. Olsem na long nait mi save hait aninit long blanket na ritim Baibel. Long de olgeta, mi save putim aninit long siot bilong mi na karim i go long wanem wanem hap mi go long en. Mi no save lusim long sel, long wanem, ol gad i save sekim sel taim mi no stap.
Wanpela de, taim mipela ol kalabusman i bung bilong i go long wok, mi luksave olsem mi lus tingting long Baibel bilong mi. Long apinun, mi hariap i go bek long sel bilong mi, tasol Baibel i no stap moa. Bihain long mi beten long God, mi go lukim gad, na kamapim long em olsem wanpela i bin kisim buk bilong mi na mi laik bai em i mas givim bek long mi. Em i no bin putim gut yau long ol tok bilong mi, olsem na mi inap painim gen Baibel bilong mi. Long bel bilong mi, mi tenkyu tru long Jehova!
Long narapela taim, ol i salim mi long go waswas. Taim mi rausim ol doti klos bilong mi, isi tasol mi larim Baibel i pundaun long plua. Taim gad i no lukluk, mi subim Baibel wantaim lek bilong mi na haitim long sait taim mi waswas. Taim mi waswas pinis na kam ausait, mi mekim wankain pasin na surikim Baibel i go long hap we ol klinpela klos i stap.
Gutpela Taim na Taim Nogut Long Ples Kalabus
Long wanpela moning, long 1943, taim ol kalabusman i sanap long lain ausait, mi lukim Albin! Ol i bin arestim em tu. Em i lukluk long mi na putim han bilong em long bros bilong em bilong makim olsem brata tru. Na em i wokim sain long mi olsem em bai raitim pas long mi. Long de bihain, taim em i wokabaut abrusim mi, em i pundaunim wanpela liklik pepa. Tasol gad i lukim, na ol i putim mipela long narapela narapela sel inap tupela wik. Ol i givim mipela ol bret nogut, na wara, na mipela slip antap long ol plang, na i no gat blanket bilong karamap.
Bihain long dispela, ol i salim mi go kalabus long Siegburg, long dispela hap mi wok long wanpela woksop bilong wokim ol ain. Dispela wok em hatwok tru, na kaikai em i no inap. Long nait mi save driman long ol naispela kaikai olsem ol kek na ol prut. Taim mi kirap, bel bilong mi i pairap na nek bilong mi i drai. Mi go bun nating tru. Tasol long olgeta de mi save ritim liklik Baibel bilong mi na tingim olsem i gat as na mi stap laip.
Nau Mi Stap Fri!
Long wanpela moning, long Epril 1945, ol gad i ranawe lusim banis kalabus, na ol i larim ol dua i op i stap. Mi stap fri nau! Tasol, bihain tasol long mi lusim kalabus, mi go stap liklik long haus sik bilong kamap orait. Long pinis bilong mun Me, mi kamap long haus bilong papamama bilong mi. Ol i no ting olsem mi stap laip yet. Taim ol i lukim mi, Mama i amamas tru na i krai. Tasol sori tru, i no longtaim bihain papamama bilong mi i dai.
Mi bung gen wantaim Thionville Kongrigesen. Mi amamas long bung gen wantaim ol wanbilip bilong mi! Mi amamas long kisim save long olsem wanem ol i bin stap strong long bilip maski planti hevi i painim ol. Gutpela poroman bilong mi Albin i bin dai long Regensburg, long Jemani. Bihain, mi painimaut olsem kasen bilong mi Jean Hisiger, i bin kamap wanpela Witnes na ol i bin kilim em, long wanem, em i no laik insait long wok ami. Jean Queyroi, em man husat i bin wok wantaim mi long brens ofis long Paris, i bin stap long kalabus bilong ol Jeman inap 5-pela yia.a
Wantu mi kirap mekim wok autim tok long taun bilong Metz. Long dispela taim, mi save bung planti taim wantaim famili Minzani. Pikinini meri bilong ol, em Tina, i bin baptais long Novemba 2, 1946. Pasin bilong em long strong long wok autim i mekim na mi laikim em. Mitupela i marit long Disemba 13, 1947. Long Septemba 1967, Tina i mekim wok bilong autim tok i kamap nambawan wok bilong em, na em i stap gut long dispela wok i go inap long taim em i dai long Jun 2003, taim em i gat 98 krismas. Mi save sori na tingim Tina olgeta taim.
Long nau, mi winim 90 krismas, na mi luksave olsem long olgeta taim Tok Bilong God i bin givim strong long mi long karim ol hevi na winim ol. Long sampela taim, mi hangre, tasol mi save stadi na tingim Tok Bilong God na mi no tingim hangre bilong mi. Na Jehova i bin strongim mi. Ol tok bilong em i “givim laip long mi.”—Song 119:50.
[Futnot]
a Lukim laip stori bilong Jean Queyroi long The Watchtower bilong Oktoba 1, 1989, pes 22-26.
[Piksa long pes 21]
Gutpela poroman bilong mi Albin Relewicz
[Piksa long pes 21]
Maryse Anasiak
[Piksa long pes 22]
Mi givim kaikai bilong wanpela wik bilong kisim dispela Baibel
[Piksa long pes 23]
Mi wantaim meri mi laik maritim, Tina, long 1946
[Piksa long pes 23]
Jean Queyroi wantaim meri bilong em, Titica