Yu Ting Baibel i Tokaut Long Olgeta Stori Bilong Jisas?
Yu ting i tru olsem Jisas i no bin i dai long Golgota, olsem Baibel i tok, tasol em i stap laip? Yu ting i tru em i bin maritim Maria bilong Makdala na kamapim ol pikinini wantaim em? O em i man bilong sakim olgeta amamas bilong yumi ol man bilong graun? Em i bin skulim ol man long ol tok i narapela kain long ol tok yumi ritim long Baibel?
INAP sampela yia nau, planti man i bin kamapim ol kain tok olsem, na ating sampela muvi na buk i as bilong ol dispela tok. I gat ol stori buk, na tu, i gat planti buk na atikol i skelim ol apocryphal writingsa bilong yia 101-300 C.E., em ol dispela rait i tok ol i kamapim sampela stori bilong Jisas em ol Gutnius i no kamapim. Olsem wanem? Ol kain tok olsem i tru? Yumi inap bilip olsem Baibel i kamapim tru olgeta stori long Jisas?
Bilong bekim ol dispela askim, em i gutpela long skelim tripela bikpela tok. Namba wan, yumi mas kisim save long sampela bikpela samting bilong ol man husat i raitim ol Gutnius na taim ol i raitim. Namba tu, yumi mas save long husat i makim ol buk i hap tru bilong Baibel na olsem wanem ol i mekim dispela. Namba tri, yumi mas kisim sampela save long ol rait giaman na olsem wanem ol i narapela kain long ol buk i hap tru bilong Baibel.b
Wanem Taim Ol i Raitim Ol Skripsa Grik, na Husat i Raitim?
Sampela i tok, Matyu i bin raitim Gutnius bilong em 8-pela yia bihain long taim Krais i dai, olsem long yia 41 C.E. samting. Planti saveman i ting em i bin raitim buk bilong em bihain liklik, tasol planti ol i wanbel long tok olsem ol i bin raitim olgeta buk bilong Ol Skripsa Grik insait long yia 1-100 C.E.
Ol man i bin lukim Jisas taim em i stap laip, na i dai, na kirap bek, ol i stap yet long dispela taim na ol inap sapotim tok bilong ol Gutnius. Na tu, ol inap kamapim klia wanem ol tok i no tru. Profesa F. F. Bruce i tok: “Wanpela bikpela samting bilong wok autim tok bilong ol aposel bilong bipo em olsem: Ol man ol i autim tok long ol, ol i gat save, olsem na ol aposel i no tokim ol tasol olsem, ‘Mipela i bin lukim ol dispela samting,’ nogat, ol inap tok tu olsem, ‘Yupela yet i save’ (Aposel 2:22).”
Husat i bin raitim Ol Skripsa Grik? Sampela bilong ol 12-pela aposel bilong Jisas i bin raitim sampela buk. Ol dispela man na sampela narapela man bilong raitim Baibel, olsem Jems, Jut, na ating Mak, ol i stap long de Pentikos bilong yia 33 C.E., taim kongrigesen Kristen i kamap. Olgeta dispela man bilong raitim Baibel, na Pol tu, ol i wok gut wantaim lain i bosim kongrigesen Kristen bilong bipo, em ol aposel na ol hetman long Jerusalem.—Aposel 15:2, 6, 12-14, 22; Galesia 2:7-10.
Jisas i tokim ol disaipel bilong em long mekim yet wok em i bin kamapim, em wok bilong autim tok na skulim ol man. (Matyu 28:19, 20) Em i tok tu: “Man i harim tok bilong yupela, em i harim tok bilong mi.” (Luk 10:16) Na tu, em i promis olsem ol bai kisim holi spirit bilong God, olsem strong bilong em, na dispela bai strongim ol long mekim dispela wok. Olsem na taim ol rait i kam long ol aposel o long ol wanwok bilong ol—em wok ol i mekim i kamapim klia olsem holi spirit bilong God i blesim ol—ol Kristen bilong pastaim ol i bilip long tok bilong ol dispela rait.
Sampela man bilong raitim Baibel i tokaut klia olsem spirit bilong God i as bilong ol tok ol narapela man i bin raitim long Baibel. Olsem, aposel Pita i stori long ol pas Pol i bin raitim na i tok ol i hap bilong “olgeta arapela tok i stap long buk bilong God.” (2 Pita 3:15, 16) Pol tu i tokaut olsem holi spirit bilong God i as bilong ol tok bilong ol aposel na ol narapela profet Kristen.—Efesus 3:5.
Ol samting i kamapim klia olsem tok bilong ol Gutnius i stret olgeta na yumi ken bilip tru long en. Ol i no ol stori nating. Em ol rait bilong ol samting i bin kamap tru, na ol man i bin lukim ol dispela samting ol i tok ol i bin kamap tru, na holi spirit bilong God i bin stiaim ol man long raitim.
Husat i Makim Ol Buk i Hap Tru Bilong Baibel?
Sampela saveman i tok inap sampela handet yia bihain, wanpela misin aninit long wok bos bilong Empera Konstantin i bin makim ol buk bilong Ol Skripsa Grik. Tasol dispela i no tru.
Olsem, tingim tok Profesa Oskar Skarsaune i mekim: “I no gat wanpela bung bilong lotu o wanpela man i makim wanem ol rait i bilong Nupela Testamen na wanem ol rait i no hap bilong en. Nogat. . . . Rot bilong makim dispela i gutpela na i klia, olsem: Yumi inap bilip tru long ol rait bilong yia 1-100 C.E. em ol i ting ol aposel o ol wanwok bilong ol i bin raitim. Ol narapela rait, ol pas, o rait ol man i tok ol i gutnius na ol i bin raitim long bihain, ol i no hap bilong en . . . Ol i bin mekim dispela samting paslain tru long taim bilong Konstantin na paslain long misin bilong em i kisim strong. Yumi kisim Nupela Testamen long rot bilong ol Kristen i bin i dai bilong holimpas bilip, yumi no kisim long strong bilong misin.”
Ken Berding, wanpela profesa bilong Ol Skripsa Grik, em i mekim dispela tok long olsem wanem ol i bin makim ol buk i hap tru bilong Baibel: “Misin i no makim ol buk em ol i laik bai i stap olsem hap tru bilong Baibel, nogat. I stret moa long tok olsem misin i orait long ol buk em oltaim ol Kristen i bin ting olsem ol i hap tru bilong Tok i kam long God.”
Tasol olsem wanem? Ol dispela Kristen bilong bipo tasol i bin makim ol buk i hap tru bilong Baibel? Baibel i tok, wanpela samting i bikpela samting moa na i gat bikpela strong i insait long dispela wok.
Baibel i tok, kongrigesen Kristen bilong bipo i kisim “kain kain presen” bilong holi spirit. (1 Korin 12:4) Olsem na holi spirit i mekim na sampela Kristen i bin kisim narapela kain save long skelim gut ol tok bilong save wanem ol tok i kam long God na wanem tok nogat. Olsem na ol Kristen long nau i ken bilip tru olsem spirit bilong God i as bilong ol tok i stap long Baibel.
Tru tumas, long bipo yet ol i bin makim ol buk i hap tru bilong Baibel na holi spirit i stiaim dispela wok. Long yia 180 C.E. samting, sampela man bilong raitim buk i stori long ol buk i hap tru bilong Baibel. Tasol ol dispela man i no makim wanem ol buk i hap tru bilong Baibel, nogat, ol i tokaut tasol long ol samting God i bin orait long en pinis long rot bilong ol mausman bilong em, em holi spirit bilong em i bin stiaim ol.
Ol manuskrip bilong bipo tu i kamapim klia ol samting bilong sapotim ol buk em ol man long nau i wanbel long tok olsem ol i hap tru bilong Baibel. I gat winim 5,000 manuskrip bilong Ol Skripsa Grik long tokples ol i bin raitim Baibel long en long pastaim, sampela i bilong 200 yia samting bihain long Krais. Ol man long bipo i bilip long tok bilong ol dispela rait—na i no tok bilong ol rait giaman—na long dispela as ol i bin raitim ol kopi bilong en na tilim long planti hap.
Tasol ol tok bilong Ol Skripsa Grik yet i nambawan bikpela samting bilong kamapim klia olsem ol i hap tru bilong Baibel. Tok bilong en i stret wantaim “ol dispela gutpela tok” i stap long Baibel olgeta. (2 Timoti 1:13) Ol dispela tok i strongim ol man bilong ritim Baibel long laikim na lotuim Jehova na mekim wok bilong em, na ol i givim tok lukaut long yumi no ken insait long ol bilip bilong ol tumbuna, wok bilong ol spirit nogut, na pasin bilong lotuim wanpela man o animal. Ol dispela tok i stret wantaim ol samting i bin kamap bipo. Na ol i strongim ol man long laikim tru narapela man. Ol buk bilong Ol Skripsa Grik i gat ol dispela kain tok. Olsem wanem? Ol rait giaman i mekim wankain tok?
Olsem Wanem Ol Rait Giaman i Narapela Kain?
Ol rait giaman i narapela kain tru long ol buk i hap tru bilong Baibel. Ol i bin raitim ol rait giaman long yia 150 C.E. samting, bihain tru long ol man i bin raitim ol buk i hap tru bilong Baibel. Ol tok bilong ol rait giaman long Jisas na lotu Kristen i no stret wantaim ol tok bilong Baibel.
Olsem, wanpela rait giaman ol i kolim Gutnius Tomas i Raitim, i tok Jisas i bin mekim sampela narakain tok, olsem em i tok em bai tanim Maria i kamap man na bai Maria inap i go insait long Kingdom bilong heven. Nupela Gutnius Tomas i Raitim i tok yangpela Jisas i gat pasin nogut na em i mekim na wanpela pikinini i dai. Ol rait giaman bilong Wok Bilong Pol na Wok Bilong Pita i tambuim man na meri long mekim maritpasin, na i tok olsem ol aposel i bin tokim ol meri long lusim man bilong ol. Gutnius Judas i Raitim i tok Jisas i lap long ol disaipel bilong em taim ol i beten long God long taim bilong kaikai. Ol dispela kain tok i no stret wantaim ol tok i stap long ol buk i hap tru bilong Baibel.—Mak 14:22; 1 Korin 7:3-5; Galesia 3:28; Hibru 7:26.
Planti rait giaman i kamapim bilip bilong lain Nostik, em ol i tok Krieta, Jehova, em i no gutpela God. Ol i ting tu olsem ol man bai i no kirap bek tru, na olgeta samting bilong graun em samting nogut, na Satan i as bilong marit na pasin bilong kamapim pikinini.
Ol i mekim pasin i no stret na givim nem bilong ol man em Baibel i stori long ol, long planti bilong ol dispela buk i gat ol rait giaman long en. Olsem wanem? Ol man i bin mekim sampela pasin hait na rausim ol dispela buk long Baibel? Wanpela saveman bilong ol rait giaman, M. R. James i tok: “I no gat wanpela man i bin rausim ol long Nupela Testamen: Tok bilong ol rait giaman yet i soim olsem ol i no hap tru bilong en.”
Ol i Tok Lukaut Olsem Pasin Apostet Bai Kamap
Long ol buk i hap tru bilong Baibel, i gat planti tok liklik i tok lukaut long pasin apostet bai bagarapim kongrigesen Kristen. Pasin apostet i bin kirap long taim bilong ol aposel, tasol ol aposel i pasim rot na dispela pasin i no go bikpela. (Aposel 20:30; 2 Tesalonaika 2:3, 6, 7; 1 Timoti 4:1-3; 2 Pita 2:1; 1 Jon 2:18, 19; 4:1-3) Ol kain tok lukaut i kamapim klia olsem tok ol man i raitim bihain long ol aposel i dai, em ol rait i pait wantaim ol tok Jisas i skulim ol man long en.
Tru, i luk olsem ol kain rait olsem i olpela na sampela saveman i litimapim tru ol dispela rait. Tasol tingim: Olsem wanem sapos ol saveman i bungim sampela rait giaman ol i prinim long nau, ating ol i kisim long sampela stori magasin na long ol buk bilong sampela narakain lotu, na putim ol dispela rait long wanpela ples hait? Yu ting tok bilong ol dispela rait bai kamap tru na yumi ken bilip long en, long wanem, ol i bin stap inap planti yia pinis? Bihain long 1,700 yia, yu ting ol tok giaman bilong ol dispela rait bai kamap tru, long wanem, ol dispela rait i olpela tru?
Nogat tru! Em wankain long ol dispela tok olsem Jisas i marit long Maria bilong Makdala na ol narapela tok bilong ol rait giaman. I no gat as long bilip long ol kain tok olsem, na moa yet taim i gat ol tok yumi ken bilip tru long en. Olgeta samting long Jisas em God i laik bai yumi mas save long en i stap long Baibel—em buk yumi inap bilip tru long tok bilong en.
[Ol Futnot]
a Long dispela stori bai mipela i kolim ol apocryphal writings olsem ol rait giaman.
b I gat 66 buk em ol man i tok em ol buk bilong Baibel na i kamapim klia olsem spirit holi bilong God i bin kamapim ol tok bilong ol, na ol i hap tru bilong Tok Bilong God.
[Sat/Piksa long pes 26]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)
LAIP BILONG JISAS OL I RAITIM OL SKRIPSA GRIK OL I RAITIM OL RAIT GIAMAN
2 B.C.E. 33 C.E. 41 98 130 300
[Kredit Lain]
Kenneth Garrett/National Geographic Image Collection
[Piksa long pes 28]
Aposel Pol i wokim ol mirakel, em i kirapim bek man i dai pinis, dispela i soim olsem spirit bilong God i stiaim em na ol tok em i raitim