Tru Tru Jisas i Bin Dai Long Kruse?
WANPELA ensaiklopidia i tok “kruse em i wanpela bikpela mak bilong ol lotu Kristen.” Planti piksa bilong lotu ol man i bin malenim na sapim i soim Jisas i hangamap long wanpela kruse, olsem kros. Bilong wanem planti lotu i gat nem Kristen i mekim wok long dispela mak? Tru tru Jisas i bin i dai long wanpela kruse?
Planti bai tok bekim bilong dispela askim i stap long Baibel. Olsem: Baibel King Jems Nupela Testamen i tok, taim ol i hangamapim Jisas, ol man i lukluk i stap ol i lap long em na tokim em long “lusim na kam daun long diwai kros.” (Matyu 27:40, 42) Planti narapela Baibel i gat wankain tok. Baibel Today’s English Version i stori long Saimon bilong Sairini olsem: “Ol soldia i subim em long karim kruse bilong Jisas.” (Mak 15:21) Long ol dispela ves, ol i bin tanim wanpela tok Grik, staurosʹ, olsem “kruse.” Orait yu ting i gat as na ol i bin tanim olsem? Wanem insait bilong dispela tok staurosʹ?
Em Kruse Tru o Nogat?
Wanpela saveman bilong tok Grik, W. E. Vine, em i tok staurosʹ “i makim wanpela diwai pos. Ol i bin nilim ol man bilong mekim rong long kain samting olsem bilong kilim ol i dai. Tok Grik stauroō, olsem pasim man long diwai pos, pastaim em i makim samting i narapela kain long kruse bilong ol misin, em kruse i gat tupela han.”
Wanpela dikseneri, The Imperial Bible-Dictionary, i tok dispela tok staurosʹ “i makim wanpela pos, o hap plang, bilong hangamapim samting long en, o bilong banisim wanpela hap graun.” Dispela dikseneri i tok moa olsem: “Pastaim ol Rom tu i tingim samting ol i kolim crux (tok Latin, em yumi kisim tok kruse long en) em wanpela pos ol i sanapim.” Olsem na yumi no kirap nogut long tok bilong buk The Catholic Encyclopedia, em i tok: “Yumi save tru olsem long pastaim tru kruse em i wanpela pos ol i sanapim, na ol i bin sapim het bilong en.”
I gat narapela tok Grik, xyʹlon, ol man bilong raitim Baibel ol i bin kolim bilong makim samting Jisas i bin dai long en. Buk A Critical Lexicon and Concordance to the English and Greek New Testament i tok xyʹlon i olsem “wanpela hap diwai, wanpela diwai pos.” Na buk i tok, xyʹlon i kain olsem staurosʹ, “em wanpela pos i sanap na ol Rom i save nilim ol man long en, olsem na ol man i tok ol i bin nilim ol long kruse.”
Yumi lukim tok bilong Baibel King Jems Nupela Testamen i stret wantaim dispela, em i tok long Aposel 5:30: “God bilong ol tumbuna papa bilong yumi i bin kirapim Jisas. Em i dispela man yupela i bin kilim i dai na hangamapim Em long wanpela diwai [xyʹlon].” Sampela narapela Baibel i tanim staurosʹ olsem “kruse,” tasol ol i tanim xyʹlon olsem “diwai.” Long Aposel 13:29, The Jerusalem Bible i tok long Jisas olsem: “Taim ol i mekim pinis olgeta samting ol rait holi i bin tok profet long em, ol i kisim em i kam daun long diwai [xyʹlon] na planim em.”
Wanpela buk em yumi kamapim pinis sampela tok bilong en, em Critical Lexicon and Concordance, i tok long mining bilong tupela tok Grik staurosʹ na xyʹlon olsem: “Dispela tupela tok i pait wantaim tingting bilong nau long kruse, em yumi save gut long en long rot bilong planti piksa yumi lukim.” Em nau, i olsem buk i laik tok, samting ol man bilong raitim Gutnius i stori long en na ol i kolim dispela tok staurosʹ, em i no wankain liklik olsem samting nau ol man i save kolim kruse. Olsem na i stret Baibel New World Translation of the Holy Scriptures i mekim dispela tok “diwai pos” long Matyu 27:40, 42 na long ol narapela ves i gat dispela tok staurosʹ long en. Na Complete Jewish Bible i kolim dispela tok olsem “pos bilong kilim man i dai.”
Kruse i Kamap Olsem Wanem?
Sapos Baibel i no tok ol i bin nilim Jisas long kruse, orait bilong wanem olgeta lotu em ol i save tok ol i skulim ol man long Baibel na bihainim ol tok bilong en—ol Katolik, Protestan, na Otodoks—ol i save bilasim ol haus lotu bilong ol long ol kruse na ol i putim olsem mak bilong bilip bilong ol? Olsem wanem kruse i bin kamap wanpela mak bilong planti lotu?
Bekim bilong dispela i olsem: Ol lain bilong lotu em ol i tok ol i save bihainim ol tok bilong Baibel, na ol lain i no save bilip long Baibel—em lotu bilong ol i bin kamap paslain tru long ol lotu ol i kolim Kristen—olgeta wantaim i save adorim kruse. Planti buk i stori long bilip bilong ol lotu, ol i tokaut olsem long bipo bipo yet sampela lain i bin mekim wok long kruse i gat kain kain mak bilong en. Olsem: Long ol rait na piksa bilong Isip bilong bipo, em ol i bin katim long ston na i makim ol god man na god meri bilong ol, planti ol i gat mak bilong kruse olsem leta T na i gat raunpela mak antap long en. Ol i kolim ansate, olsem kruse i gat raunpela samting bilong holim, na ol i ting dispela em i mak bilong laip. Bihain Lotu Koptik na sampela lotu moa ol i kisim dispela kain kruse na mekim bikpela wok long en insait long lotu bilong ol.
Buk The Catholic Encyclopedia i tok, “ol i ting mak bilong kruse bilong pastaim tru i olsem wanpela kain kruse ol i kolim ‘gama’ kruse (crux gammata), ol lain bilong Esia na ol saveman bilong ol lain bilong bipo yet i save kolim long nem Sanskrit, olsem swastika.” Ol Hindu long India na ol Buda long olgeta hap bilong Esia ol i bin mekim wok long dispela mak, na yumi inap lukim yet dispela mak long ol bilas na piksa bilong ol long ol dispela ples.
Ol i no klia tumas long wanem taim tru ol i bin kisim kruse olsem wanpela mak bilong ol lotu ol i kolim Kristen. Wanpela dikseneri, Expository Dictionary of New Testament Words bilong Vine, i tok: “Long yia 250 A.D. samting, ol misin i bin lusim o paulim sampela bilip Kristen. Bilong helpim ol dispela misin, ol i orait long ol haiden i kam insait, maski ol i no senisim bilip, na ol i larim ol long holim yet ol mak haiden bilong ol,” na kruse em wanpela mak bilong ol.
Sampela man bilong raitim buk ol i stori long samting i bin kamap long yia 312 C.E. taim Konstantin, em man bilong lotuim san, em i raun wantaim ami bilong em bilong mekim pait, na em i tok em i bin lukim mak bilong kruse long san wantaim wanpela tok Latin “in hoc vince” (winim pait long dispela mak). Bihain em i putim dispela mak “Kristen” long ol fleg, na plang bilong pait, na ol klos pait bilong ami bilong em. (Lukim piksa long han kais.) Ol man i tok Konstantin i bin kamap Kristen, tasol em i no kisim baptais i go inap long 25 yia bihain, taim em i laik i dai. Sampela i gat tupela tingting long as na em i mekim olsem. Buk The Non-Christian Cross i tok, “i luk olsem em i laik mekim lotu Kristen i kamap samting em i ting ol lain i stap aninit long em ol bai kisim olsem wanpela lotu bilong olgeta lain, na i no olsem em i bin tanim bel na bilip long ol tok bilong Jisas, man bilong Nasaret.”
Bihain long dispela taim, ol man i mekim wok long ol kain kain kruse. Olsem: Buk The Illustrated Bible Dictionary i tok, wanpela kruse ol i kolim kruse bilong Santu Anthony, “mak bilong en i olsem leta T, em sampela i ting ol i bin kisim long mak bilong god Tamus [bilong Babilon], em leta tau.” Na i gat kruse bilong Santu Andrew, mak bilong en i olsem leta X, na i gat dispela kruse em planti man i save long en, em kruse i gat tupela han. Dispela kain kruse, ol i kolim kruse Latin, na “ol man i tingting kranki olsem Bikpela bilong yumi i bin dai long dispela kruse.”
Bilip Bilong Ol Kristen Bilong Pastaim
Baibel i soim yumi olsem long taim bilong ol aposel, planti man em ol i bin harim tok bilong Jisas ol i kamap bilipman na ol i bilip indai bilong Jisas olsem ofa em i gat strong bilong baim bek ol man. Baibel i tok, taim aposel Pol i autim tok long ol Juda i stap long Korin na i kamapim klia olsem Jisas em i Krais, “Krispus, em hetman bilong sinagog, em i kirap bilip long Bikpela, em wantaim olgeta wanhaus bilong en. Na planti manmeri bilong Korin, ol i harim tok na bilipim na ol i kisim baptais.” (Aposel 18:5-8) Pol i no kamapim sampela mak o imis insait long lotu bilong ol, nogat, em i tokim ol wanlotu Kristen long “ranawe long pasin bilong lotuim imis” na ol narapela pasin bilong lotu haiden.—1 Korin 10:14.
Ol man bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo ol i no bin painim wanpela samting i kamapim olsem ol Kristen bilong pastaim i bin mekim wok long kruse. Buk History of the Cross i kamapim tok bilong wanpela man bilong raitim buk i bin stap paslain liklik long yia 1800, em i bin askim olsem: “Yu ting Bikpela Jisas i amamas long lukim ol disaipel bilong Em i givim biknem long imis bilong dispela samting bilong kilim man i dai we [ol i tok] em i bin karim pen long en maski em i no gat asua, na em i no wari long sem em i bin kisim?” Bai yu bekim dispela askim olsem wanem?
Bilong lotuim God long pasin em i laikim, yumi no gat wok long yusim ol imis samting. Pol i askim olsem: “Olsem wanem? Tempel bilong God i save wanbel wantaim ol imis?” (2 Korin 6:14-16) I no gat wanpela tok long Baibel i kamapim olsem bilong lotuim God ol Kristen i mas mekim wok long ol imis bilong samting ol i bin nilim Jisas long en.—Skelim Matyu 15:3; Mak 7:13.
Orait, i gat wanem mak bilong ol Kristen tru? I no kruse o kain mak olsem, nogat. Mak bilong ol em pasin laikim. Jisas i bin tokim ol disaipel: “Mi givim nupela lo long yupela, olsem narapela i mas laikim narapela. Yupela i mas laikim narapela narapela olsem mi bin laikim yupela. Sapos pasin laikim i stap namel long yupela, orait olgeta bai save olsem yupela i disaipel bilong mi.”—Jon 13:34, 35.
[Rait long pes 19]
Samting ol man bilong raitim Gutnius i bin stori long en, em i no wankain liklik long samting ol man bilong nau i kolim kruse
[Piksa long pes 18]
Em piksa bilong man ol i bin kilim i dai long wanpela stauros’, bilong 1700 samting, long “De Cruce” bilong Lipsius
[Piksa long pes 19]
Wanpela piksa long Isip ol i malenim long wanpela banis (1400 B.C.E. samting) i gat kruse ansate, em mak bilong laip
[Kredit Lain]
© DeA Picture Library / Art Resource, NY
[Piksa long pes 19]
Gama kruse long Tempel Hindu bilong Laxmi Narayan
[Piksa Kredit Lain long pes 20]
From the book The Cross in Tradition, History, and Art (1897)